O czasopiśmie
ISSN 0065-1249
e-ISSN 2451-0319
W Acta Geographica Lodziensia publikowane są oryginalne, recenzowane prace o tematyce geograficznej, najczęściej są oparte na badaniach terenowych, prowadzonych na obszarze Polsce. Często zakresem problematyki autorzy wykraczają poza ramy regionalne, wnosząc ogólny wkład do nauk o Ziemi. Czasopismo powołane zostało w 1948 roku, a pierwszym redaktorem był Profesor Jan Dylik. Przez wiele lat publikowane były monografie, opracowywane na podstawie dysertacji doktorskich lub prace będące podstawą do ubiegania się o stopień doktora habilitowanego. Liczne były tematyczne tomy zbiorowe, często stanowiące efekt ogólnopolskich i międzynarodowych konferencji organizowanych w Łodzi. Kolejne zeszyty Acta Geographica Lodziensia odzwierciedlały rozwój myśli badawczej geografii fizycznej, a szczególnie geomorfologii i paleogeografii w ośrodku łódzkim. Dzięki obszernym streszczeniom obcojęzycznym oraz szerokiej, wieloletniej wymianie, znacząca jest obecność czasopisma w bibliografii geograficznej, zarówno krajowej jak i zagranicznej.
Począwszy od numeru 100 czasopisma (rok 2012), kolejne tomy stanowią zbiory artykułów o założonym profilu tematycznym: jak problematyka uwarunkowań rzeźby terenu niżu polskiego czy paleogeograficznego znaczenia jezior i torfowisk. Opublikowane także zostały zbiory artykułów prezentujące wyniki ważnych interdyscyplinarnych projektów badawczych kierowanych przez łódzkich geografów: analizy osadów w stanowisku Koźmin w dolinie Warty czy problematyki ostatniego zlodowacenia na terenie środkowej i wschodniej Polsce. Wydany został również tom poświęcony tematyce klimatu miast, prezentujący zagadnienia tego ważnego nurtu współczesnej klimatologii na przykładach z różnych części Polski.
Redakcja za szczególnie celowe uważa kompletowanie profilowanych tomów zbiorowych, przedstawiających opinie na temat zagadnień nurtujących środowisko badaczy łódzkich i z innych ośrodków geograficznych.
Historia
Wydawana przez Łódzkie Towarzystwo Naukowe seria Acta Geographica Lodziensia (do 10 numeru – Acta Geographica Universitatis Lodziensis) została założona w 1948 roku przez Jana Dylika, twórcę i Kierownika Zakładu Geografii Uniwersytetu Łódzkiego oraz Sekretarza Generalnego i Prezesa (od 1966 r.) Towarzystwa. Jako organizator geograficznych badań naukowych w Łodzi, Jan Dylik dążył do włączenia młodego ośrodka w trendy nauki światowej. Serię widział jako drogę komunikacji naukowej – miała propagować łódzką myśl geograficzną w Polsce i na świecie, a jednocześnie torować jej autorom drogę kontaktów, także zagranicznych. Poszukiwanie merytorycznych, przestrzennych i metodycznych ram badań jest wyraźnie widoczne jako cel pierwszych, jeszcze nieregularnie (0 do 7 rocznie) publikowanych zeszytów. Wychodziły one w wysokim nakładzie (do 2000 egz.) i z szerokimi streszczeniami obcojęzycznymi. Większa część każdego numeru (ok. 500 egz.) była przeznaczana na wymianę. Acta Geographica Lodziensia docierały do kilkuset placówek geograficznych na całym świecie, pozyskując w rewanżu czasopisma, których zdobycie inną drogą nie było możliwe. Niewątpliwie właśnie tej serii zawdzięczaliśmy w Bibliotece Instytutu Geografii Uniwersytetu Łódzkiego wyjątkową, nie tylko w skali Polski, listę czasopism zagranicznych z zakresu nauk o Ziemi. Wynikiem szerokiej, wieloletniej wymiany stała się również obecność ukazujących się prac w światowej bibliografii geograficznej, a w licznych przypadkach także kontakty i współpraca naukowa autorów.
Wszystkie zeszyty Acta Geographica Lodziensia dotyczą różnych specjalności geografii fizycznej (3 wyjątki – 2/1948, 9/1962 i 15/1962), chociaż przeważa tematyka z zakresu geomorfologii i paleogeografii. 80 numerów ma charakter monografii autorskich. Po pierwszych, teoretyczno-programowych i metodycznych pracach, od początku lat sześćdziesiątych charakterystyczne stały się monografie opracowane na podstawie bronionych w Łodzi doktoratów, opublikowane (ok. 50 prac) po zakończeniu przewodu i uwzględnieniu uwag recenzentów, przedstawieniu pracy na zebraniu Komisji Geograficznej III Wydziału ŁTN, a w końcu jej zakwalifikowaniu do druku przez zespół redakcyjny. Znalezienie się na liście autorów tego, umownie drugiego, cyklu było ambicją geografów fizycznych i niejako warunkiem koniecznym obecności w cyklu trzecim, złożonym z rozpraw habilitacyjnych. Rozpoczął się on w pierwszych latach siedemdziesiątych, a dzisiaj obejmuje 16 z 21 rozpraw przygotowanych w ośrodku z geografii fizycznej. Do odrębnej grupy należą dwie prace „profesorskie” (45/1982 i 60/1990).
Większość opublikowanych w Acta Geographica Lodziensia monografii autorskich jest oparta na badaniach terenowych w Polsce Środkowej i stanowi interpretację środowiska naturalnego tzw. regionu łódzkiego. Prace są wielokrotnie cytowane w wydawnictwach, także zagranicznych – zarówno w periodykach, jak i monografiach problemowych oraz podręcznikach. Liczne zyskały dobrą lub bardzo dobrą opinię formalną, a ponad połowa tomów została wyróżniona: jeden (4/1953) uzyskał Nagrodę Państwową II°, trzy (19/1965, 28/1972, 45/1982) – Nagrody Ministra Szkolnictwa Wyższego II°, dwadzieścia – Nagrody Ministra Szkolnictwa III°, jeden – Nagrodę Wydziału III PAN, ponad dwadzieścia – Nagrody Rektora Uniwersytetu Łódzkiego II° lub III°. Dwie prace otrzymały Nagrody Rady Naukowej Województwa Łódzkiego.
Statystycznie co piąty z zeszytów serii Acta Geographica Lodziensia (21 opublikowanych i dwa w przygotowaniu) stanowią tomy zbiorowe, wydawane z okazji organizowanych w Łodzi ogólnopolskich/międzynarodowych konferencji tematycznych i/lub jubileuszowych. Łącznie zamieszczono w nich 225 artykułów (40 w językach kongresowych) 283 autorów, w tym 30 zagranicznych. Pierwszy tom zbiorowy – Studia z geomorfologii dynamicznej (8/1958) – pojawił się dziesięć lat po założeniu serii. Badania zrealizowane w regionie łódzkim i Górach Świętokrzyskich opublikowano w nim wraz z teoretycznym podsumowaniem i pełną bibliografią dorobku ośrodka oraz dalszym programem badawczym przedstawionym przez Jana Dylika. Po latach nie ulega wątpliwości, że tom zamykał wstępny, „poszukiwawczy” okres w historii geomorfologii łódzkiej i jednocześnie wytyczał kierunek badań w nowopowstałym Instytucie Geografii Uniwersytetu Łódzkiego. Do szczególnie znaczących merytorycznie należą również Problemy czwartorzędu (24/1970) – 36 prac, w tym 18 artykułów autorów zagranicznych i 18 autorów polskich (10 „łódzkich”). Szeroki przegląd ówczesnych, światowych kierunków badań geograficznych jest hołdem złożonym Profesorowi Janowi Dylikowi z okazji czterdziestolecia pracy naukowej, a niewątpliwe również stanowi dowód na międzynarodową rangę serii. Kolejny tom zbiorowy Studia z paleogeografii czwartorzędu (AGL 37/1976), który ukazał się trzy lata po śmierci Profesora Jana Dylika jest tomem dedykowanym przez uczniów i współpracowników Jego pamięci. Następny – The Cold Warta Stage – lithology, palaeogeography, stratigraphy (AGL 68/1995), jest jedynym tomem obcojęzycznym (języki angielski i niemiecki), ze streszczeniami w języku polskim. Zawiera referaty wygłoszone na Sympozjum Międzynarodowej Unii Geograficznej w 1994 roku w Łodzi. W ostatnich latach, prace autorów zagranicznych nie były publikowane. Ukazało się natomiast 8 zbiorowych tomów tematycznych, a wśród nich trzy jubileuszowe, dedykowane Profesor Halinie Klatkowej – Poligeneza rzeźby w Polsce (AGL 71/1996); Profesorowi Tadeuszowi Krzemińskiemu – Przemiany krajobrazu naturalnego Polski (AGL 74/1998), oraz Profesor Krystynie Turkowskiej – Uwarunkowania rzeźby niżowej (AGL 100/2012). Ostatni z dotychczasowych zeszytów (101/2013) poświęcono pamięci Profesora Jana Dylika z okazji czterdziestej rocznicy śmierci. Treść programowy artykułu p.t. Rozwój myśli badawczej w geomorfologicznym ośrodku łódzkim opublikowany we wspomnianym zeszycie 8/1958 AGL wykorzystano jako wprowadzenie do dyskusji na temat dziedzictwa tej myśli w badaniach realizowanych w Katedrze Badań Czwartorzędu, jednostce najpełniej kontynuujących badania łódzkiej szkoły peryglacjalnej, od października 2012 r. przekształconej w Katedrę Geomorfologii i Paleogeografii Czwartorzędu.
Kolejne numery serii Acta Geographica Lodziensia mają różną objętość, od 3 do 30 arkuszy wydawniczych, przy czym typowe są zeszyty o objętości 10 arkuszy. Przez wiele lat charakterystyczny był format A5. Od 2005 roku został on zmieniony na A4, przy równoczesnym zmianie układu tekstu na dwukolumnowy. Jest to jeden z efektów dostosowywania serii do współczesnych wymagań edytorskich, czynionych staraniem Wydawnictwa – Łódzkiego Towarzystwa Naukowego. Wcześniejszym przykładem była zmiana strony graficznej i kolorowa wersja okładki oraz nowy układ strony redakcyjnej. Poszczególne tomy mają ilustracje czarno-białe lub kolorowe zmiennie, zależnie od aktualnych możliwości finansowych Wydawnictwa. Tradycyjnie, zarówno monografie jak i artykuły w tomach zbiorowych, zawsze zawierają obszerne streszczenia w języku angielskim (od 1994 r., wcześniej często francuskie, rzadziej niemieckie lub rosyjskie) oraz dwujęzyczne tytuły, abstrakty, podpisy pod ilustracjami i opisy tabel. W ostatnich latach dodano słowa kluczowe i afiliacje autorów.
Wydany w 2012 r. setny numer serii skłonił do refleksji na temat współczesnej roli Acta Geographica Lodziensia. Seria pozostaje popularna i w dalszym ciągu traktowana jest jako wizytówka ośrodka łódzkiego. Jej rola podczas 65 lat od powstania musiała jednak ulec zmianie. Wymiana, nie tylko ze względu na spadek nakładu (200 egz. w chwili obecnej) straciła uzasadnienie jako droga pozyskiwania publikacji zagranicznych dzięki rozwojowi współczesnych form komunikacji naukowej. Informacja o kolejnych numerach i obszerne streszczenia w językach kongresowych są publikowane na stronie Wydawnictwa Łódzkiego Towarzystwa Naukowego (http://www.ltn.lodz.pl). Niewątpliwie aktualna pozostaje natomiast, kultywowana przez wszystkie dotychczasowe zespoły redakcyjne i doceniana przez autorów, rola Acta Geographica Lodziensia jako świadectwa rozwoju myśli naukowej łódzkiego ośrodka geograficznego w zakresie nauk o Ziemi.
* * *
Redaktorzy / Sekretarze Acta Geographica Lodziensia:
1. Jan Dylik / Halina Klatkowa w latach 1948-1969 (numery 1-23)
2. Mieczysław Dorywalski / Halina Klatkowa w latach 1970-1975 (numery 24-36)
3. Halina Klatkowa / Jadwiga Wieczorkowska w latach 1976-1993 (numery 37-63)
i Danuta Szafrańska w latach 1995-1997 (numery 65-73)
4. Krystyna Turkowska /Danuta Dzieduszyńska (Szafrańska-) od 1998 (numery od 74)
Członkami Komitetu Redakcyjnego Acta Geographica Lodziensia 1-100 byli (w porządku alfabetycznym): Mieczysław Dorywalski, Jan Dylik, Anna Dylikowa, Józef Gołąb, Paweł Jokiel, Juliusz Jurczyński, Zbigniew Klajnert, Tadeusz Klatka, Kazimierz Kłysik, Krzysztof Kożuchowski, Tadeusz Krzemiński, Zygmunt Maksymiuk, Barbara Manikowska, Stanisław Pietkiewicz, Krystyna Turkowska, Stanisław Zych.
