POLISH FUTURISM AND ITS PROJECT OF EMANCIPATION / Polski futuryzm i jego projekt emancypacyjny
DOI:
https://doi.org/10.26485/PP/2020/75/4Słowa kluczowe:
futuryzm; studia nad utopią; estetyka i polityka; literatura polska; rewolucje; Jacques Rancière; Bruno JasieńskiAbstrakt
The aim of this article is to present the forward-looking project of Polish Futurism, seen as a radical critical movement. It focuses on the concept of the “futurization of life”, one of the main ideas postulated by the Polish Futurists, also referred to as the quasiaccelerationist modernization of the social reality of interwar Poland, which served as a response to the semi-peripheral status of the country. Taking recourse to Jacques Rancière and Immanuel Wallerstein, the article discusses the postulates of the Polish Futurists and the ways in which they wanted to achieve the following goals: to intervene in language in a revolutionary manner, to break free from the bourgeois culture, to democratize art, to emancipate women, to extend the notion of a nation, and to abolish the division of the world into the core and its periphery.
Bibliografia
Badiou Alain, Tarby Fabien. 2013. Philosophy and the Event. Trans. Louise Burchill. Cambridge–Malden: Polity. ISBN: 978-07-4565-395-2.
Bauman Zygmunt. 1976. Socialism. The Active Utopia. London: Allen and Unwin. ISBN: 978-00-4300-050-5.
Benjamin Walter. 2006. On the Concept of History. In: Selected Writings. Volume IV: 1938–1940. Ed. Howard Eiland, Michael W. Jennings. London: Belknap. ISBN: 978-06-7402-229-4. Pp. 389–400.
Bennett Tony. 2003. Formalism and Marxism. London–New York: Routledge. ISBN: 978-04-1532-151-8.
Berghaus Gunter. 2009. Futurism and the Technological Imagination Poised between Machine Cult and Machine Angst. In: Futurism and the Technological Imagination. Ed. Gunter Berghaus. Amsterdam–New York: Rodopi. ISBN: 978-90-4202-747-3. Pp. 1–40.
Burkot Stanisław. 1985. Stanisław Młodożeniec. Rzecz o chłopskim futuryście. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza. ISBN: 978-83-2053-660-7.
Butler Judith. 1999. Gender Trouble. Feminism and the Subversion of Identity. New York– London: Routledge. ISBN: 0-203-90279-3.
Burger Peter. 1984. Theory of the Avant-Garde. Trans. Michael Shaw. Minneapolis: University of Minnesota Press. ISBN: 978-08-1661-068-6.
Bru Sascha. 2005. Morbid Symptoms: Gramsci and the Political Rhetoric of Futurism. “Journal of Applied Statistics”, no. 13. ISSN: 0266-4763. Pp. 119–132.
Ciepielewski Jerzy. 1965. Wieś polska w latach wielkiego kryzysu 1929–1935. Materiały i dokumenty. Warszawa: Książka i Wiedza.
Czapliński Przemysław. 1992. Manifest literacki jako jednostka procesu historycznoliterackiego. “Teksty Drugie”, no. 1/2. ISSN: 0867-0633. Pp. 57–72.
Czyżewski Tytus. 1978. Pogrzeb romantyzmu – uwiąd starczy symbolizmu – śmierć programizmu. In: Antologia polskiego futuryzmu i Nowej Sztuki. Ed. Zbigniew Jarosiński, Helena Zaworska. Wrocław: Ossolineum. Pp. 39–41.
Fastyn Arkadiusz. 2014. Przeszkoda katolicyzmu (impedimentum catholicismi) w prawie województw południowych II Rzeczypospolitej. “Czasopismo Prawno-Historyczne”, no. 2. ISSN: 0070-2471. Pp. 133–151.
Foucault Michel. 1999. Sexuality and Power (1978). In: Religion and Culture. Ed. Jeremy R. Carette. New York: Routledge. ISBN: 978-04-1592-362-0. Pp. 115–130.
Franczak Jerzy. 2012. Jacques Ranciere: historia literatury i polityka. “Teksty Drugie”, no. 3. ISSN: 0867-0633. Pp. 187–196.
Gazda Grzegorz. 1974. Futuryzm w Polsce. Wrocław: Ossolineum.
Glensk Urszula. 2015. Historia słabych. Reportaż i życie w dwudziestoleciu. Kraków: Universitas. ISBN: 978-83-2422-643-6.
Graf Paweł. 2018. Automobil w pędzie. Studia o futuryzmie i futurystach. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM. ISBN: 978-83-2323-363-3.
Hobsbawm Eric. 2015. Wiek imperium 1875–1914. Trans. Marcin Starnawski. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej. ISBN: 978-83-6536-903-1.
Janion Maria. 2017. Niesamowita Słowiańszczyzna. Fantazmaty literatury. Kraków: Wydawnictwo Literackie. ISBN: 978-83-0806-196-1.
Jarosiński Zbigniew. 1978. Wstęp. In: Antologia polskiego futuryzmu i Nowej Sztuki. Ed. Zbigniew Jarosiński, Helena Zaworska. Wrocław: Ossolineum. Pp. III–CXXIII.
Jarosiński Zbigniew. 1983. Literatura i nowe społeczeństwo. Idee lewicy literackiej dwudziestolecia międzywojennego. Warszawa: Czytelnik. ISBN: 978-83-0700-816-5.
Jasieński Bruno. 1978a. Futuryzm polski (bilans). In: Antologia polskiego futuryzmu i Nowej Sztuki. Ed. Zbigniew Jarosiński, Helena Zaworska. Wrocław: Ossolineum. Pp. 49–63.
Jasieński Bruno. 1978b. Manifest w sprawie krytyki artystycznej. In: Antologia polskiego futuryzmu i Nowej Sztuki. Ed. Zbigniew Jarosiński, Helena Zaworska. Wrocław: Ossolineum. Pp. 23–24.
Jasieński Bruno. 1978c. Mańifest w sprawie poezji futurystycznej. In: Antologia polskiego futuryzmu i Nowej Sztuki. Ed. Zbigniew Jarosiński, Helena Zaworska. Wrocław: Ossolineum. Pp. 17–22.
Jasieński Bruno. 2008. [Zmęczył mnie język] Bruno Jasieński: “But w butonierce”. In: Poezje zebrane. Ed. Beata Lentas. Gdańsk: słowo/obraz terytoria. ISBN: 978-83-7453-708-7. Pp. 214–221.
Jasieński Bruno. 2014. To the Polish Nation: A Manifesto on the Immediate Futurization of Life. In: The Legs of Izolda Morgan. Selected Writings. Trans. Soren Gauger, Guy Torr. Prague: Twisted Spoon. ISBN: 978-80-8626-440-0. Pp. 9–17.
Jaworski Krzysztof. 2018. Znani-nieznani, ale zawsze ciekawi. O listach Brunona Jasieńskiego do Stalina, zapomnianym obliczu polskiego futuryzmu i nowych zjawiskach w literaturze popularnej. Kraków: Attyka. ISBN: 978-83-6564-445-9.
Kidd Colin. 1999. British Identities before Nationalism. Ethnicity and Nationhood in the Atlantic World, 1600–1800. Cambridge: Cambridge University Press. IBSN: 978-08-8208-092-5.
Kollontai Alexandra. 1977. Selected Writings of Alexandra Kollontai. Trans. Alix Holt. Westport: Norton. ISBN: 978-03-9300-974-3.
Krzychylkiewicz Agata. 2006. The Grotesque in the Works of Bruno Jasieński. Bern: Peter Lang. ISBN: 978-30-3911-217-3.
Krzywicka Irena. 2008. Kontrola współczesności: Wybór międzywojennej publicystyki społecznej i literackiej z lat 1924–1939. Ed. Agata Zawiszewska. Warszawa: Feminoteka. ISBN: 978-83-6220-664-3.
Kuligowski Waldemar. 2016. Chamska historia Polski. Tezy i antytezy. “Czas Kultury”, no. 3. ISSN: 867-2148. Pp. 70–77.
Lee Stephen Richard. 1982. Trudne przymierze. Polska awangarda poetycka w kręgu idei lewicy (1918–1939). Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy. ISBN: 978-83-0600-664-3.
Lipatow Aleksander W. 1992. Awangarda: pokusa poezji i utopia władzy. “Teksty Drugie”, no. 1/2. ISSN: 0867-0633. Pp. 49–57.
Łuczewski Michał. 2012. Odwieczny naród. Polak i katolik w Żmiącej. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika. ISBN: 978-83-2312-878-6.
Łysko Marcin. 2015. Udział kobiet w życiu publicznym II Rzeczypospolitej Polskiej. “Miscellanea Historica-Juridica”, no. 1. ISSN: 1732-9132. Pp. 381–400.
Miller Jan Nepomucen. 1925. Kryzys egotyzmu. “Almanach Nowej Sztuki”, no. 1. Pp. 46–47.
Millet Kate. 1990. Sexual Politics. Urbana: University of Illinois Press. ISBN: 978-02-5206-889-8.
Miłosz Czesław. 1999. Wyprawa w Dwudziestolecie. Kraków: Wydawnictwo Literackie. ISBN: 978-83-0804-531-2.
Nietzsche Friedrich. 1989. On Truth and Lying in an Extra-Moral Sense. In: Friedrich Nietzsche on Rhetoric and Language. Ed. and trans. Sander L. Gilman, Carole Blair, David J. Parent. Oxford: Oxford University Press. ISBN: 978-01-9505-159-9. Pp. 246–257.
Pobłocki Kacper. 2016. How Poles Became White. In: Halka/Haiti. 18°48’05”N 72°23’01”W. Ed. Magdalena Moskalewicz. Warszawa: Zachęta. ISBN: 978-83-6471-415-3. Pp. 107–119.
Pogonowska Ewa. 2002. Dzikie biesy. Wizja Rosji sowieckiej w antybolszewickiej poezji polskiej lat 1917–1932. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej. ISBN: 978-83-2271-909-1.
Ram Harsha. 2012. Futurist Geographies: Uneven Modernities and the Struggle for Aesthetic Autonomy: Paris, Italy, Russia, 1909–1914. In: The Oxford Handbook of Global Modernisms. Ed. Mark Wollaeger, Matt Eatough. Oxford: Oxford University Press. ISBN: 978-01-9932-470-5. Pp. 314–340.
Ranciere Jacques. 1998. Disagreement Politics and Philosophy. Trans. Julie Rose. Minneapolis: University of Minnesota Press. ISBN: 0-8166-2844-0.
Ranciere Jacques. 2009a. The Aesthetic Dimension: Aesthetics, Politics, Knowledge. “Critical Inquiry”, no. 36. ISSN: 0093-1896. Pp. 1–19.
Ranciere Jacques. 2009b. Na brzegach politycznego. Trans. Iwona Bojadżijewa, Jan Sowa. Kraków: Ha!art. ISBN: 978-83-6140-736-2.
Ranciere Jacques. Polityka literatury. 2015. Trans. Jerzy Franczak. In: Socjologia literatury. Antologia. Ed. Grzegorz Jankowicz Michał Tabaczyński. Kraków: Ha!art. ISBN: 978-83-6405-763-2. Pp. 350–374.
Rauszer Michał. 2018. Dwa ciała króla i naród polityczny. Kształtowanie się tożsamości chłopskiej w kontekście procesów narodowotwórczych. “Spawy Narodowościowe”, no. 50. ISSN: 2392-2427. Pp. 1–12.
Rawiński Marian. 1971. “Słowo o Jakubie Szeli” Brunona Jasieńskiego wobec folkloru. “Pamiętnik Literacki”, no. 62. ISSN: 0031-0514. Pp. 81–118.
Rose Edward. 1922. Bilans gospodarczy trzech lat niepodległości. Warszawa: Gebethner i Wolff.
Rybicka Elżbieta. 2000. Projektowanie miasta (o dyskursie urbanistycznym dwudziestolecia). “Teksty Drugie”, no. 4. ISSN: 0867-0633. Pp. 57–72.
Said Edward. 1979. Orientalism. New York: Vintage Books. ISBN: 0-3947-4067-X.
Stern Anatol, Wat Aleksander. 1978. Prymitywiści do narodów świata i do Polski. In: Antologia polskiego futuryzmu i Nowej Sztuki. Ed. Zbigniew Jarosiński, Helena Zaworska. Wrocław: Ossolineum. Pp. 3–6.
Stern Anatol. 1923. Zwierzęta w klatce. O polskim futuryzmie. “Kurier Polski”, no. 19. P. 8.
Stern Anatol. 1969. Bruno Jasieński. Warszawa: Wiedza Powszechna.
Stern Anatol. 1985. Europa. In: Wiersze zebrane. Vol. 1. Ed. Andrzej K. Waśkiewicz. Kraków: Wydawnictwo Literackie. ISBN: 83-0800-942-5. Pp. 200–206.
Stępień Marian. 1985. Polska lewica literacka. Warszawa: PWN. ISBN: 978-83- 0104-877-8.
Syrkus Szymon. 1926. Preliminarz architektury. “Praesens. Kwartalnik modernistów”, no. 1. Pp. 6–16.
Theweleit Klaus. 1987. Male Fantasies. Vol. 1. Minneapolis: University of Minnesota Press. ISBN: 978-08-1661-449-3.
Theweleit Klaus. 1989. Male Fantasies. Vol. 2. Minneapolis: University of Minnesota Press. ISBN: 978-08-1661-451-6.
Trzynadlowski Jan. 1977. Futuryzm polski. In: Futuryzm i jego warianty w literaturze europejskiej. Ed. Józef Heinstein. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego. Pp. 97–112.
Wallerstein Immanuel. 2004. World-systems Analysis. An Introduction. Durham– London: Duke University Press. ISBN: 978-08-2233-442-2.
Wierzbiński Maciej. 1921. Głupota czy zbrodnia. “Rzeczpospolita”, no. 341. P. 108.
Witos Wincenty. 1988. Dzieła wybrane. Moje wspomnienia. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza. ISBN: 978-83-2053-372-9.
Wojtowicz Aleksander. 2019. Czarne i czerwone. Masy ludzkie w poezji polskiego futuryzmu. “Praktyka Teoretyczna”, no. 3. ISSN: 2081-8130. Pp. 29–44.
Zaworska Helena. 1963. O Nową Sztukę. Polskie programy artystyczne lat 1917–1922. Warszawa: PIW.
Żarnowski Janusz. 1973. Społeczeństwo Drugiej Rzeczypospolitej 1918–1939. Warszawa: PWN.
