Z BADAŃ NAD LITERATURĄ STAROPOLSKĄ TWORZONĄ PRZEZ PROTESTANTÓW. WYBRANE METODOLOGIE

Autor

DOI:

https://doi.org/10.26485/PP/2021/76/4

Słowa kluczowe:

protestantyzm; metodologia; mowa ezopowa; kazanie; kancjonał; epigramat

Abstrakt

The article presents four research methods that find application in the study of literary works written by Polish Protestants in the Old Polish epoch. The first one is a reconstruction of the theological (religious, ethical) programme of the writers who openly declare that they are Evangelicals or Anti-Trinitarians. What serves as a liminal case are funeral works about high-ranking people and addressed to Christians in general – here Protestant writers use the principle of denominational modesty, although in the terms of inventio their rhetoric is different from that of Catholics. The second method consists in examining the religious background of ludic works (e.g. epigrams) from the perspective of cultural hermeneutics – an analysis of symbolism, and historical and moral references. A researcher must go even deeper when analysing parenteral or didactic works addressed to general readers and promoting the Protestant ethos, usually in a subtle and consistent manner. The fourth method is usually used when studying anonymous poems (from the 17th century) or those in which the religious declaration is vague. These texts can be successfully examined using the philological method of tracking phrases from denominational Bibles and songs from popular Protestant hymn-books (“biblical and song pebbles” inlaid into the mosaic of the work). Yet, the researcher also needs to pay attention to subtle theological allusions (sometimes in Aesopian speech) that are characteristic of Protestantism.

Biogram autora

Dariusz Chemperek - Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Instytut Filologii Polskiej, Katedra Historii Literatury Polskiej

Prof. dr. hab., pracuje w Instytucie Filologii Polskiej Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, w Katedrze Historii Literatury Polskiej. Zainteresowania badawcze: kultura literacka XVI i XVII wieku, problematyka wschodnia literatury staropolskiej, piśmiennictwo Wielkiego Księstwa Litewskiego, literatura protestancka w dawnej Polsce, edytorstwo naukowe. Wydał m.in. monografie poświęcone poezji Daniela Naborowskiego i Jana Gawińskiego. Ostatnie edycje krytyczne: Susanna, ex Danielis 13, tragoedia / Zuzanna, tragedia z 13. rozdziału Księgi Daniela (wraz z Robertem Sawą, Lublin 2017); Andreas Gryphius Piast (Warszawa 2019).

Bibliografia

Chemperek Dariusz. 2018. „Pokuta w kwartanie” Jana Andrzeja Morsztyna – spowiedź kalwinisty. W: „Sława z dowcipu sama wiecznie stoi…” Prace ofiarowane Pani Profesor Alinie No¬wickiej-Jeżowej z okazji pięćdziesięciolecia pracy naukowej. Red. Mirosława Hanusiewicz-Lavallee, Wiesław Pawlak. Lublin: Wydawnictwo KUL. ISBN: 978-83-8061-606-6. S. 245–258.

Chemperek Dariusz. 2020. Nowości z Królewca. Przypisywany Janowi Seklucjanowi pierwszy polski traktat o małżeństwie jako książka formacyjna. W: Sarmackie theatrum VIII. Novum. Red. Maria Barłowska, Marzena Walińska. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego. ISBN: 978-83-2263-869-9. S. 71–91.

Cottret Bernard. 2000. Kalwin. Przeł. Monika Milewska. Warszawa: PIW. ISBN: 83-06- 02776-0.

Dwa kazania wygłoszone po śmierci królowej Konstancji i Zygmunta III. 2016. Oprac. Jakub Niedźwiedź. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Sub Lupa. ISBN: 978-83-6400-367-7.

Figura heretyka w nowożytnych sporach konfesyjnych. 2017. Red. Alicja Bielak, Wojciech Kordyzon. Warszawa: Uniwersytet Warszawski, Wydział „Artes Liberales”. ISBN: 978-83- 9480-117-5.

Górski Konrad. 1962. Zagadnienia słownictwa reformacji w Polsce. W: Odrodzenie w Polsce. T. 3: Historia języka, cz. 2. Red. Maria Renata Mayenowa, Zenon Klemensiewicz. Warszawa: PIW. S. 233–270.

Harasimowicz Jan. 2000. Sztuka jako medium nowożytnych konfesjonalizacji. W: Sztuka i dialog wyznań w XVI i XVII wieku. Red. Jan Harasimowicz. Warszawa: Stowarzyszenie Historyków Sztuki. ISBN: 83-88341-01-4. S. 51–75.

Hawrysz Magdalena. 2012. Polemiczna twórczość Marcina Czechowica w perspektywie genologii lingwistycznej. Zielona Góra: Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego. ISBN: 978-83-7842-042-2.

Jan z Kijan. 1985. Fraszki Sowirzała nowego. W: Antologia literatury sowizdrzalskiej. Oprac. Stanisław Grzeszczuk. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. ISBN: 83-04-01- 01758-X. S. 189–212.

Jarczykowa Mariola. 2012 Przy pogrzebach rzeczy i rytmy. Funeralia Radziwiłłowskie z XVII wieku. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego. ISBN: 978-83-2262-122-6.

Karpiński Adam, Głażewski Jacek. 2003. Edycja krytyczna „Pokuty w kwartanie” Jana Andrzeja Morsztyna. W: Śmiech i łzy w kulturze staropolskiej. Red. Adam Karpiński, Elwira Lasocińska, Mirosława Hanusiewicz. ISBN: 83-89348-13-6. Warszawa: Wydawnictwo IBL. S. 194–209.

Kociumbas Piotr. 2017. Kancjonały luterańskiego Gdańska 1587–1810. Studium nad źródłami lokalnej niemieckiej pieśni kościelnej. Warszawa: Uniwersytet Warszawski, Wydział „Artes Liberales”. ISBN: 978-83-6588-607-1.

Kukulski Leszek. 1968. Dookoła „Pokuty w kwartanie”. „Pamiętnik Literacki”, z. 2. S. 195–227.

Lawenda Tomasz. 2015. Etos ewangelików reformowanych w piśmiennictwie polskim XVI i XVII wieku w świetle koncepcji powołania. W: Ewangelicyzm reformowany w Pierwszej Rzeczypospolitej. Dialog z Europą i wybory aksjologiczne w świetle literatury i piśmiennictw XVI–XVII wieku. Red. Dariusz Chemperek. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego. ISBN: 978-83-2352-155-6. S. 334–379.

Maciuszko Janusz T. 1986. Symbole w religijności polskiej doby baroku i kontrreformacji. Warszawa: Chrześcijańska Akademia Teologiczna.

Maciuszko Janusz T. 2002. Mikołaj Rej. Zapomniany teolog ewangelicki z XVI w. Warszawa: Chrześcijańska Akademia Teologiczna. ISBN: 83-909272-2.

Meller Katarzyna. 2004. „Noc przeszła, a dzień się przybliżył”. Studia o polskim piśmiennictwie reformacyjnym XVI wieku. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM. ISBN: 83-2321-404-2.

Oczko Piotr. 2013. Miotła i krzyż. Kultura sprzątania w dawnej Holandii albo historia pewnej obsesji. Kraków: Collegium Columbinum. ISBN: 978-83-7624-015-2.

Stępień Paweł. 2013. Śmiech w czasach ostatecznych. Tematyka religijna w „Figlikach” Mikołaja Reja. Warszawa: Wydział „Artes Liberales” Uniwersytetu Warszawskiego. ISBN: 978-83-6363-613-5.

Szczucki Lech. 1964. Marcin Czechowic (1532–1613). Studium z dziejów antytrynitaryzmu polskiego. Warszawa: PWN.

Wąs Gabriela. 2002. Śląsk we władaniu Habsburgów. W: Historia Śląska. Red. Marek Czapliński. Wrocław: Uniwersytet Wrocławski, Wydawnictwo. ISBN: 978-83-2292-213-2. S. 150–183.

Wicha Monika. 2018. „Pamięć, która jest trwalsza od prochów…” – rzecz o Annie Wazównie i mowie Martina Opitza jej poświęconej. „Meluzyna. Dawna Literatura i Kultura”, nr 2 (8). ISSN: 2449-7339. S. 19–35.

Winiarska Izabela. 2004. Słownictwo religijne polskiego kalwinizmu od XVI do XVIII wieku na tle terminologii katolickiej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Semper. ISBN: 83-89100-55-X.

Wojtowicz Witold. 2019. „Okrutny żal”. „Figliki” Mikołaja Reja a dramatyzacje liturgiczne. „Teksty Drugie”, nr 2. ISSN: 0867-0633. S. 171–186.

Wójcik Zbigniew. 1996. Historia powszechna. Wiek XVI–XVII. Warszawa: PWN. ISBN: 83-01-08912-1.

Pobrania

Opublikowane

2021-10-27

Jak cytować

Chemperek, D. (2021). Z BADAŃ NAD LITERATURĄ STAROPOLSKĄ TWORZONĄ PRZEZ PROTESTANTÓW. WYBRANE METODOLOGIE. Prace Polonistyczne, 76, 121–132. https://doi.org/10.26485/PP/2021/76/4

Numer

Dział

Artykuły - LITERATURA A RELIGIA