Pisemna zgoda? Argumenty badaczy jakościowych za i przeciw pisemnej zgodzie
DOI:
https://doi.org/10.26485/PS/2020/69.3/2Słowa kluczowe:
pisemna zgoda, badania jakościowe, badania z badaczamiAbstrakt
Uzyskanie świadomej i dobrowolnej zgody uczestnika badań należy do podstawowych zasad etycznych w badaniach społecznych. W krajach anglosaskich, gdzie kultura audytu jest bardzo dobrze rozwinięta, często wymaga się od badaczy jakościowych, by wzięli od badanych pisemną zgodę na udział w badaniach. WPolsce wraz z wprowadzaniem kultury audytu do szkolnictwa wyższego i nauki także mogą pojawić się takie oczekiwania wobec badaczy, na przykład ze strony grantodawców. Niewiele jednak wiadomo o stosunku rodzimych badaczy jakościowych do tej praktyki badawczej ani o ich doświadczeniach związanych z jej zastosowaniem. Artykuł omawia argumenty badaczy za i przeciw używaniu pisemnej zgody w społecznych badaniach jakościowych. Podstawą rozważań są opinie i doświadczenia socjologów i antropologów społeczno-kulturowych dotyczące wykorzystania pisemnej zgody w badaniach jakościowych głównie z udziałem osób podatnych na zranienie i marginalizowanych.
Bibliografia
American Anthropological Association. 2012. Statement on ethics: principles of professional responsibilities. http://ethics.americananthro.org/category/statement/ [access: 30.01.2020].
Association of Social Anthropologists of the UK and the Commonwealth. 2011. Ethical guidelines for good research practice. https://www.theasa.org/downloads/ASA%20ethics%20guidelines%202011.pdf [access: 30.01.2020].
Bell Kirsten. 2014. “Resisting commensurability: Against informed consent as an anthropological virtue”. American Anthropologist 116(3): 511–522.
Brenneis Don, Cris Shore, Susan Wright. 2005. “Getting the measure of academia: universities and the politics of accountability”. Anthropology in Action 12(1): 1–10.
Canadian Sociological Association. 2012. Statement on professional ethics. https://www.csa-scs.ca/files/www/csa/documents/codeofethics/2012Ethics.pdf [access: 30.01.2020].
Cymbrowski Borys, Dorota Rancew-Sikora. 2016. „Od redaktorów: Dylematy etyczne i ryzyko w badaniach terenowych”. Przegląd Socjologii Jakościowej 12(3): 6–21 http://www.qualitativesociologyreview.org/PL/Volume35/PSJ_12_3.pdf [dostęp: 30.01.2020].
Crow Graham, Rose Wiles, Sue Heath, Vikki Charles. 2006. “Research ethics and data quality: The implications of informed consent”. International Journal of Social Research Methodology 9(2): 83-95.
Dawson Liza, Nancy E. Kass. 2005. “Views of US researchers about informed consent in international collaborative research”. Social Science & Medicine 61(6): 1211–1222.
Fluehr-Lobban Carolyn. 1994. “Informed consent in anthropological research: we are not exempt”. Human Organization 53(1): 1–10.
Frieske Kazimierz W. 1999. Marginalność społeczna. W: Encyklopedia socjologii, Z. Bokszański i in. (red.), 167–171. Warszawa: Oficyna Naukowa.
Golczyńska-Grondas Agnieszka. 2019. „Wywiady biograficzne z osobami ze środowisk wykluczenia społecznego – refleksja nad wybranymi problemami metodologicznymi i etycznymi”. Przegląd Socjologii Jakościowej 15(2): 178–201. http://www.qualitativesociologyreview.org/PL/Volume46/PSJ_15_2_Golczynska-Grondas.pdf [dostęp: 30.01.2020].
Grzymski Jan. 2017. „Przemiany uniwersytetu w ramach «kultury audytu». Przyczynek do studium relacji władzy i form kontroli nad nauką oraz szkolnictwem wyższym”. Studia Politologiczne 46: 198–217.
Herrera Chris D. 1996. “Commentary: Informed consent and ethical exemptions”. Human Organization 55(2): 235–237.
Hoeyer Klaus, Linda Hogle. 2014. “Informed consent: The politics of intent and practice in medical research ethics”. Annual Review of Anthropology 43: 347–362.
Israel Mark, Iain Hay. 2006. Research ethics for social scientists. Between ethical conduct and regulatory compliance. London: Sage.
Karnieli-Miller Orit, Roni Strier, Liat Pessach. 2009. “Power relations in qualitative research”. Qualitative Health Research 19: 279–289.
Kaźmierska Kaja. 2018. “Doing biographical research – ethical concerns in changing social contexts”. Polish Sociological Review 3(203): 393–411.
Kruszelnicki Michał. 2011. Uniwersytet jako wspólnota audytowanych. W: Przeszkody dla rozwoju humanistyki w szkołach wyższych (z pedagogiką w tle), M. Jaworska-Witkowska, L. Witkowski (red.), 173–184. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
Kruszelnicki Michał, Wojciech Kruszelnicki. 2014. Triumf nowego instrumentalizmu w polskim szkolnictwie wyższym. W: Oblicza współczesności, E. Starzyńska-Kościuszko, A. Kucner, P. Wasyluk (red.), 555–566. Olsztyn: Instytut Filozofii UWM w Olsztynie.
Kvale Steinar. 2004. InterViews. Wprowadzenie do jakościowego wywiadu badawczego. Białystok: Trans Humana.
Lahman Maria K.E. 2018. Ethics in social science research. Becoming culturally responsive. Los Angeles: Sage.
LeCompte Margaret D., Jean J. Schensul. 2015. Ethics in ethnography. A mixed methods approach. Lanham: Altamira Press.
Maciejewska-Mroczek Ewa, Maria Reimann. 2016. „Jak zgadzają i nie zgadzają się dzieci. O (nie)równowadze sił i świadomej zgodzie w badaniach z dziećmi”. Przegląd Socjologii Jakościowej 12(4): 42–55. http://www.qualitativesociologyreview.org/PL/volume36_pl.php [dostęp: 30.01.2020].
Marody Mirosława. 2014. „O społecznym zakorzenieniu kultury uniwersytetu”. Nauka 2: 27–32.
Miller Tina, Linda Bell. 2002. Consenting to what? Issues of access, gate-keeping and ‘informed’ consent. In: Ethics in qualitative research, M. Mauthner, M. Birch, J. Jessop, T. Miller (eds.), 53–69, London: Sage.
Miller Tina, Mary Boulton. 2008. “Changing constructions of informed consent: Qualitative research and complex social worlds”. Social Science & Medicine 65(11): 2199–2211.
Mitscherlich Alexander, Fred Mielke. 1949. Doctors of infamy: The story of the nazi medical crimes. New York: Schuman.
Mizielińska Joanna, Agata Stasińska, Magdalena Żadkowska, Mateusz Halawa. 2018. „Dylematy etyczne w badaniu pary intymnej. Doświadczenia z pracy badawczej”. Studia Socjologiczne 3(230): 71–100.
Parvizi Javad, Rajit Chakravarty, Bora Og, Adriana Rodriguez-Paez. 2008. “Informed consent: Is it always necessary?”. Injury 39(6): 651–655.
Patton Michael Q. 1990. Qualitative evaluation and research methods. Newbury Park: Sage.
Polskie Towarzystwo Socjologiczne. 2012. Kodeks etyki socjologa. http://pts.org.pl/wp-content/uploads/2016/04/kodeks.pdf [dostęp: 30.01.2020].
Polskie Towarzystwo Historii Mówionej. 2018. Rekomendacje etyczne Polskiego Towarzystwa Historii Mówionej. http://pthm.pl/etyka/ [dostęp: 30.07.2020].
Power Michael. 1997. The audit society: Rituals of verification. Oxford: Oxford University Press.
Quinn Sandra C., Garza Mary A., James Butler, Craig S. Fryer, Erica T. Casper, Stephen B. Thomas, David Barnard, Kevin H. Kim. 2012. “Improving informed consent with minority participants: Results from researcher and community surveys”. Journal of Empirical Research on Human Research Ethics 7(5): 44–55.
Rostocki Włodzimierz A. 2004. „Etyczne problemy socjologicznych badań nad polską biedą (czy socjolog może zrozumieć biednego?)”. Przegląd Socjologiczny 53(1): 37–49.
Russell Lisa, Ruth Barley. 2020. “Ethnography, ethics and ownership of data”. Ethnography 21(1): 5–25.
Sałkowska Marta. 2017. „Wybrane etyczne aspekty realizacji badań wśród osób z niepełnosprawnościami i ich bliskich”. Zoon Politikon 8: 207–230.
Shore Cris, Susan Wright. 1999. “Audit culture and anthropology: Neoliberalism in British higher education”. Journal of the Royal Anthropological Institute 5(4): 557–575.
Shore Cris, Susan Wright. 2015. “Governing by numbers: Audit culture, rankings and the new world order”. Social Anthropology 23(1): 22–28.
Surmiak Adrianna. 2019. „Komisje etyczne dla badań społecznych w Polsce. Perspektywa socjologów i antropologów społeczno-kulturowych”. Studia Socjologiczne 4(235): 157–182. DOI: 10.24425/sts.2019.126163.
Surmiak Adrianna. 2018. “Confidentiality in qualitative research involving vulnerable participants: Researchers’ perspectives”. Forum Qualitative Sozialforschung/Forum: Qualitative Social Research 19(3): Art. 12. DOI: http://dx.doi.org/10.17169/fqs-19.3.3099.
Szarfenberg Ryszard. 2013. Ubóstwo, marginalność i wykluczenie społeczne. W: Polityka społeczna. Podręcznik akademicki, G. Firlit-Fesnak, M. Szylko-Skoczny (red.), 317–332. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Sztompka Piotr. 2007. Zaufanie. Fundament społeczeństwa. Kraków: Znak.
Sztompka Piotr. 2014. „Uniwersytet współczesny: Zderzenie dwóch kultur”. Nauka 1: 7–18.
Van den Hoonaard Will C. 2001. “Is research – ethics review a moral panic?” The Canadian Review of Sociology and Anthropology 38(1): 19–36.
Van den Hoonaard Will C. 2002. Introduction: Ethical norming and qualitative research. In: Walking the tightrope: Ethical issues for qualitative researchers, C. van den Hoonaard (ed.), 3–16. Toronto: University of Toronto Press.
Wiles Rose. 2012. What are qualitative research ethics? London: Bloomsbury Academic.
World Medical Assembly. 1964. Deklaracja helsińska [Declaration of Helsinki]. https://www.wma.net/wp-content/uploads/2018/07/DoH-Jun1964.pdf [dostęp: 27.09.2020].
