Socjologiczna teoria inteligencji Józefa Chałasińskiego

Autor

DOI:

https://doi.org/10.26485/PS/2021/70.1/2

Słowa kluczowe:

Chałasiński Józef, inteligencja, awans społeczny, awans kulturalny, demokratyzacja kultury, człowiek kulturalny

Abstrakt

Celem tego artykułu jest omówienie stanowiska Józefa Chałasińskiego na temat polskiej inteligencji. Autor artykułu argumentuje, że było ono konsekwencją jego poglądów na pokrewne tematy, jakimi się zajmował: demokratyzację kultury, awans społeczny, napięcia między kulturą szlachecką a (wypartą z polskiego imaginarium) kulturą chłopską, problematykę narodu. W pierwszej części tekstu autor śledzi najważniejsze i obecne w dziele socjologa inspiracje, które ukształtowały jego przekonania. W drugiej części podkreśla, że chociaż Józef Chałasiński nie zostawił na temat inteligencji jednorodnego dzieła, to z rozproszonych pism można wydobyć stosunkowo spójne oraz formowane przez lata stanowisko teoretyczne. Autor artykułu stawia ponadto tezę, że w ujęciu inteligencji przez Chałasińskiego najważniejszą rolę pełniła kultura, zaś krytyka inteligencji miała na celu walkę o demokratyzację kultury. W podsumowującej części tekstu autor podkreśla trwałość podstawowych wątków dotyczących inteligencji u Chałasińskiego oraz towarzyszącą mu przez całą intelektualną biografię nadzieję na zmianę wzoru osobowego reprezentowanego przez inteligencję i zastąpienie go demokratycznym wzorem człowieka kulturalnego, który niezależnie od zawodu czy wykształcenia czynnie uczestniczy w życiu kulturalnym własnego narodu.

Bibliografia

Bokszański Zbigniew. 2012. „Antoniny Kłoskowskiej teoria i socjologia kultury”. Przegląd Socjologiczny 61(3): 47–54.

Brzozowski Stanisław. 1919/1983. Legenda Młodej Polski. Kraków, Wrocław: Wydawnictwo Literackie.

Chałasiński Józef. 1935. Tło socjologiczne pracy oświatowej. Warszawa: Instytut Oświaty Dorosłych.

Chałasiński Józef. 1938. Młode pokolenie chłopów. Procesy i zagadnienia kształtowania się warstwy chłopskiej w Polsce. T. 4. O chłopską szkołę. Warszawa: Państwowy Instytut Kultury Wsi.

Chałasiński Józef. 1984. Młode pokolenie chłopów. Procesy i zagadnienia kształtowania się warstwy chłopskiej w Polsce. T. 1. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.

Chałasiński Józef. 1946a. „Inteligencja polska w świetle swej genealogii społecznej”. Kuźnica. Tygodnik Społeczno-Literacki 4: 1–2.

Chałasiński Józef. 1946b. „Socjologia i historia inteligencji polskiej”. Kuźnica. Tygodnik Społeczno-Literacki 20: 1–3.

Chałasiński Józef. 1949. „Reforma studiów humanistycznych. Założenia społeczne, ideologiczne i organizacyjne”. Myśl Współczesna 6/7: 273–295.

Chałasiński Józef. 1975. „Kultura jako przedmiot badań socjologii i etnologii”. Przegląd Humanistyczny 4: 1–7.

Chałasiński Józef. 1968a. Czy jest jeszcze inteligencja w Polsce? W: Kultura i naród. Studia i szkice, J. Chałasiński, 435–441. Warszawa: Książka i Wiedza. [Pierwodruk: Przegląd Kulturalny (1963) 15: 1, 3].

Chałasiński Józef. 1968b. Społeczno-kulturalny awans prowincji. W: Kultura i naród. Studia i szkice, J. Chałasiński, 449–488. Warszawa: Książka i Wiedza. [Pierwodruk: Kultura i Społeczeństwo (1964) 1: 11–33].

Chałasiński Józef. 1968c. Chłopi – kultura – naród. W: Kultura i naród. Studia i szkice, J. Chałasiński, 526–546–488. Warszawa: Książka i Wiedza. [Pierwodruk: Wieś Współczesna (1966) 10: 21–32].

Chałasiński Józef. 1978. Czy istnieje jeszcze inteligencja w Polsce? Rozmowę przepr. Bogdan Maciejewski. ITD 16: 6–7.

Chałasiński Józef (pseud. Jan Stróżyk). 1984. „Chłopi i Panowie. Inteligencja a problem chłopski w kulturze polskiej”. Kultura i Społeczeństwo 4: 5–34.

Chałasiński Józef. 1997. Przeszłość i przyszłość inteligencji polskiej. Warszawa: Świat Książki.

Chałasiński Józef. 2007a. Oświata a problem przebudowy społecznej. W: Józef Chałasiński. Człowiek i dzieło. Od teorii wychowania do kulturowej wizji narodu, C. Gryko (red.), 187–197. Lublin: Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Administracji w Lublinie [Pierwodruk: Praca Oświatowa (1935) 4–5: 193–200].

Chałasiński Józef. 2007b. Tło socjologiczne pracy oświatowej. W: Józef Chałasiński. Człowiek i dzieło. Od teorii wychowania do kulturowej wizji narodu, C. Gryko (red.), 198–205. Lublin: Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Administracji w Lublinie.

Chałasiński Józef. 2007c. Chłopi i Panowie. Inteligencja a problem chłopski w kulturze polskiej. W: Józef Chałasiński. Człowiek i dzieło. Od teorii wychowania do kulturowej wizji narodu, C. Gryko (red.), 262–297. Lublin: Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Administracji w Lublinie (zawiera rozdział IV: „Mit szlacheckiej kultury” niepublikowany w Kulturze i Społeczeństwie).

Chałasiński Józef. 2007d. Przyszłość inteligencji. W: Józef Chałasiński. Człowiek i dzieło. Od teorii wychowania do kulturowej wizji narodu, C. Gryko (red.), 309–318. Lublin: Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Administracji w Lublinie [Pierwodruk: Orka (1958) 8: 1–2].

Dmowski Roman. 2007. Myśli nowoczesnego Polaka. Skultuna: Ligatur.

Fik Marta. 1989. Kultura polska po Jałcie. Kronika lat 1944−1981. London: Polonia.

Frankfort-Nachmias Chava, David Nachmias. 2001. Metody badawcze w naukach społecznych. Poznań: Zysk i S-ka Wydawnictwo.

Górski Piotr. 2007. „Problematyka inteligencji w pracach polskich socjologów okresu międzywojennego”. Kwartalnik Historii Nauki i Techniki 3⁄4: 131–164.

Gryko Czesław. 1989. Józef Chałasiński. Socjologiczna teoria kultury. Lublin: Wydawnictwo Lubelskie.

Gryko Czesław. 2007. Józef Chałasiński. Człowiek i dzieło. Od teorii wychowania do kulturowej wizji narodu. Lublin: Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Administracji w Lublinie.

Janaszek-Ivaničková Halina. 1971. Świat jako zadanie inteligencji. Studium o Stefanie Żeromskim. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.

Kaczyńska Elżbieta. 1999. Pejzaż miejski z zaściankiem w tle. Warszawa: Fundacja Res Publica.

Kłoskowska Antonina. 1984. „Socjologia in Extremis (W związku z niepublikowanym dziełem Józefa Chałasińskiego)”. Kultura i Społeczeństwo 4: 39–46.

Koselleck Reinhart. 2015. Krytyka i kryzys. Patogeneza świata mieszczańskiego. Warszawa: Res Publica Nowa.

Kulas Piotr. 2017. Inteligenckość zaprzeczona. Etos i tożsamość młodych inteligenckich elit. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.

Kurzman Charles, Lynn Owens. 2002. “The sociology of intellectuals”. Annual Review of Sociology 28: 63–82.

Habielski Rafał. 2009. Polityczna historia mediów w Polsce w XX wieku. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie i Profesjonalne.

Lewandowski Czesław. 1990. „Dyskusja prasowa nad koncepcją inteligencji polskiej J. Chałasińskiego w latach 1946–1948”. Kwartalnik Historii Prasy Polskiej 3–4: 71–101.

Mencwel Andrzej. 2014. Stanisław Brzozowski. Postawa krytyczna. Wiek XX. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.

Merton Robert K. 2002. Teoria socjologiczna i struktura społeczna. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Mokrzycki Edmund. 1974. „Dyskusja o właściwościach niebytu”. Literatura 48: 12.

Mucha Janusz, Kamil Łuczaj. 2013. O teorii społecznej, teorii socjologicznej oraz ich praktykowaniu i nauczaniu. Kraków: Zakład Wydawniczy Nomos.

Szczepański Jan. 1960. Zakończenie. W: Wykształcenie a pozycja społeczna inteligencji. Z badań klasy robotniczej i inteligencji, J. Szczepański (red.), 445–510. Łódź: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

Szczepański Jan. 1973. Odmiany czasu teraźniejszego. Warszawa: Książka i Wiedza.

Szwarc Renata. 1947. „Dyskusja na temat inteligencji polskiej”. Przegląd Socjologiczny 9(1–4): 282–288.

Ossowska Maria. 1986. Inteligent polski na tle grup towarzyskich Europy Zachodniej. W: Socjologia moralności. Zarys zagadnień, M. Ossowska, 278–297. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe. [Pierwodruk: Myśl Współczesna (1947) 5: 129–140].

Palska Hanna. 1994. Nowa inteligencja w Polsce Ludowej. Świat przedstawień́ i elementy rzeczywistości. Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN.

Popławski Jan Ludwik. 1888. „Proletariat inteligentny”. Głos 8(20): 493–494.

Ritzer George. 2004. Klasyczna teoria socjologiczna. Poznań: Zysk i S-ka Wydawnictwo.

Smoczyński Rafał, Tomasz Zarycki. 2017. Totem inteligencki. Arystokracja, szlachta, ziemiaństwo w polskiej przestrzeni społecznej. Warszawa: WN Scholar.

Turner Jonathan H. 2008. Struktura teorii socjologicznej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Zahorska Marta. 1978. Spór o inteligencję w polskiej myśli społecznej. W: Inteligencja polska pod zaborami, R. Czepulis-Rastenis (red.), 179−216. T. 1. Warszawa: Instytut Historii PAN, Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

Wincławski Włodzimierz. 1989. Wprowadzenie do Chałasińskiego: Przewodnik bio-bibliograficzny.

Toruń: Uniwersytet Mikołaja Kopernika.

Znaniecki Florian. 1974. Ludzie teraźniejsi a cywilizacja przyszłości. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

Znaniecki Florian. 1984. Przedmowa. W: Młode pokolenie chłopów. Procesy i zagadnienia kształtowania się warstwy chłopskiej w Polsce. T. 1, J. Chałasiński, IX–XVIII. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.

Zysiak Agata. 2016. Punkty za pochodzenie. Powojenna modernizacja i uniwersytet w robotniczym mieście. Kraków: Zakład Wydawniczy Nomos.

Żarnowski Janusz. 1964. Struktura społeczna inteligencji w Polsce w latach 1918−1939. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

Żeromski Stefan. 1919. Organizacja inteligencji zawodowej. Warszawa: Towarzystwo Wydawnicze.

Żółkiewski Stefan. 1946. „Po Zjeździe Wrocławskim. Z Bergsonem, Dulską i Soplicą we Wrocławiu”. Kuźnica Tygodnik Społeczno-Literacki 26(44): 1–2.

Pobrania

Opublikowane

2021-03-08

Jak cytować

Kulas, P. (2021). Socjologiczna teoria inteligencji Józefa Chałasińskiego. Przegląd Socjologiczny, 70(1), 15–39. https://doi.org/10.26485/PS/2021/70.1/2

Numer

Dział

ARTYKUŁY