Nie nasza to wojna – społeczne ramy niepamięci o I wojnie światowej

Abstrakt

W artykule postawiono pytanie o miejsce I wojny światowej we współczesnej polskiej kulturze i polityce pamięci. Analiza jubileuszowych obchodów w 100-lecie rozpoczęcia i zakończenia Wielkiej Wojny wskazuje na zasadniczy brak odniesień do związanych z nią wydarzeń w polskiej oficjalnej polityce pamięci. Dostrzeżenie tej sfery „niepamięci” skłania do postawienia pytań o jej skalę, spójność oraz przyczyny. W celu określenia ram społecznej niepamięci o Wielkiej Wojnie w artykule podjęto próbę odnalezienia i zarysowania miejsc w przestrzeni pamięci, w których pojawiają się odwołania do osób, miejsc i wydarzeń z nią związanych. Problem ten został rozpatrzony w trzech rejestrach działania pamięci zbiorowej, określonych tu jako: wymiar oficjalnej, państwowej polityki pamięci, wymiar pamięci lokalnej oraz wymiar pamięci na poziomie indywidualnym. Zebrany materiał badawczy wskazuje, że pomimo znaczącego wpływu I wojny światowej na życie całego wojennego pokolenia oraz pomimo skali i dotkliwości działań wojennych mających miejsce na terytorium dzisiejszej Polski doświadczenia z lat 1914–1918 zostały przez Polaków zapomniane. Wielka Wojna w oficjalnej narracji państwowej jest przeważnie przemilczana bądź traktuje się ją jedynie jako swego rodzaju „preludium” do odrodzenia się polskiej państwowości. W jeszcze większym stopniu jest ona nieobecna w świadomości współczesnych Polaków, którym zazwyczaj brakuje podstawowej wiedzy faktograficznej. Nie mają także skojarzeń kulturowych związanych z I wojną światową. Popularna symbolika Józefa Piłsudskiego i 11 listopada 1918 roku funkcjonuje w oderwaniu od kontekstu historycznego i nie jest przedmiotem debaty publicznej. W ostatnich latach w wymiarze lokalnym mamy jednak do czynienia z pewnym renesansem pamięci o I wojnie światowej oraz jej uczestnikach i ofiarach, niezależnie od tego, jakim posługiwali się językiem i pod jakim występowali sztandarem. Artykuł kończy przedstawienie trzech hipotez na temat społecznych i politycznych przyczyn, które sprawiły, że pamięć o doświadczeniach wojennych Polaków nie weszła do kanonu kultury narodowej.