Etyka w komercyjnych badaniach jakościowych – ktokolwiek widział, ktokolwiek wie? O dylematach etycznych badaczy pracujących na zlecenie

Autor

DOI:

https://doi.org/10.26485/PS/2020/69.3/4

Słowa kluczowe:

etyka badań, badania jakościowe, badania na zlecenie, badania komercyjne

Abstrakt

Celem artykułu jest refleksja nad problemami natury etycznej, przed którymi staje badacz, stosujący w swojej pracy metodologię jakościową, a pracujący w badaniach, w których zewnętrzny podmiot jest zleceniodawcą, ewaluatorem i odbiorcą badań, a zatem może wywierać wpływ na przebieg procesu badawczego. Z taką sytuacją mamy do czynienia w przypadku badań komercyjnych – badań społecznych i politycznych czy badań rynku i opinii. W artykule, posiłkując się literaturą przedmiotu, przedstawię zarówno analizy przeprowadzone do projektu na temat przebiegu karier zawodowych komercyjnych badaczy rynku i opinii, na którym oparłam pracę doktorską, jak przykłady z własnej wieloletniej praktyki badawczej. Mam nadzieję, że staną się one przyczynkiem do dalszej dyskusji na ten temat.

Bibliografia

American Anthropological Association. 2012. Statement on ethics: Principles of professional responsibility. http://ethics.aaanet.org [access: 14.05.2020].

Association of Social Anthropologists of the UK and the Commonwealth. 2011. Ethical guidelines for good research practice. http://www.theasa.org [access: 14.05.2020].

Archanowicz-Kudelska Katarzyna. 2017. Badacze rynku i opinii. Role zawodowe, biografie, wyzwania. Unpublished doctoral dissertation. SWPS Uniwersytet Humanistycznospołeczny Warszawa.

Babbie Earl. 2006. Badania społeczne w praktyce, trans. W. Betkiewicz, M. Bucholc, P. Gadomski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Charmaz Kathy. 2009. Teoria ugruntowana. Praktyczny przewodnik po analizie jakościowej, trans. B. Komorowska. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Chojnowski Piotr. 2019. Rynek badań w Polsce w 2018 roku. In: Badania Marketingowe. Rocznik Polskiego Towarzystwa Badaczy Rynku i Opinii. Edycja XXIV-2019/20, A. Wódkowski (ed.), 28–29. Warszawa: PTBRiO.

Corbin Juliet. 2009. Taking an analytic journey In: Developing grounded theory: The second generation, J.M. Morse, B. Bowers, P.N. Stern, J. Corbin, K. Charmaz, A.E. Clarke (eds.), 35–54. Walnut Creek: Left Coast Press.

Dickson-Swift Virginia, Erica L. James, Sandra Kippen, Pranee Liamputtong. 2007. “Doing sensitive research: What challenges do qualitative researchers face?”. Qualitative Research 7: 327–353.

Dudkiewicz Magdalena. 2016. „Dylematy etyczne badań prowadzonych na zlecenie instytucji publicznych – doświadczenia badacza terenowego”. Przegląd Socjologii Jakościowej 12(3):136–147. http://www.qualitativesociologyreview.org/PL/Volume35/PSJ_12_3_Dudkiewicz.pdf [access: 17.04.2018].

Hammersley Martyn, Paul Atkinson. 2000. Metody badań terenowych, trans. S. Dymczyk. Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka.

Giza Anna. 2017. Uczeń czarnoksiężnika, czyli społeczna historia marketingu. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.

ICC/ESOMAR. 2016. International code on market, opinion and social research and data analytics. https://www.esomar.org/uploads/pdf/professional-standards/ICCESOMAR_Code_English_.pdf [access: 05.02.2020].

Konecki Krzysztof. 2000. Studia z metodologii badań jakościowych. Teoria ugruntowana. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Klein Naomi. 2004. No logo, trans. H. Pustuła. Izabelin: Świat Literacki.

Kvale Stainar. 2004. InterViews. Wprowadzenie do jakościowego wywiadu badawczego, trans. S. Zabielski. Białystok: Trans Humana.

Kvale Stainar. 2010. Prowadzenie wywiadów, trans. A. Dziuban. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Lisek-Michalska Jolanta. 2013. Badania fokusowe. Problemy metodologiczne i etyczne. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.

Maison Dominika. 2010. Jakościowe metody badań marketingowych. Jak zrozumieć konsumenta. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Maison Dominika. 2015. Nowe podejście do badań jakościowych jako konsekwencje zmian w rozumieniu zachowań konsumenta. In: Badania marketingowe. Praktyka nauce – nauka praktyce, A. Dąbrowska, A. Wódkowski (eds.), 9–31. Warszawa: Instytut Badań Rynku Konsumpcji i Koniunktura.

Marciniak Beata. 2014. „Motywacje i postawy wobec stosowania systemów normatywnych regulujących sferę badań marketingowych – doniesienie z badań empirycznych”. Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu 337: 281–291.

Mencwel Stanisław. 2013. Po drugiej stronie lustra, czyli badani o badaniach. Referat wygłoszony na XIV Kongresie Badaczy Rynku i Opinii, Warszawa.

Niedbalski Jakub. 2016. „Dylematy etyczne i problemy metodologiczne warsztatu badacza na przykładzie badań prowadzonych w środowisku osób z niepełnosprawnością intelektualną oraz niepełnosprawnością fizyczną”. Studia Humanistyczne AGH 15(4): 35–51.

OFBOR. nd. Organizacja Firm Badania Rynku i Opinii. https://www.ofbor.pl/index.php/organizacja-2 [access: 09.02.2020].

Poleszczuk Jan. 2009. Publiczny status i wartość poznawcza badań społecznych. In: Metody, techniki i praktyka badań społecznych, A. Bąk, Ł. Kubisz-Muła (eds.), 11–21. Bielsko-Biała: Akademia Techniczno-Humanistyczna w Bielsku-Białej. Katedra Socjologii.

Polish Psychological Association. 1991. The code of professional ethics (Kodeks etyczno-zawodowy psychologa). Warszawa: Polskie Towarzystwo Psychologiczne.

Polish Sociological Association. 2012. The sociologist’s code of ethics. (Kodeks etyki socjologa)http://pts.org.pl/wp-content/uploads/2016/04/kodeks.pdf [access: 02.12.2018].

Przybyłowska Ilona. 1975. Wywiad o wywiadzie jako metoda otrzymywania informacji o reakcji wewnętrznej respondenta na pytanie kwestionariusza. In: Analizy i próby technik badawczych w socjologii. Studia pilotażowe i analizy weryfikacyjne (vol. 5), Z. Gostkowski, J. Lutyński (eds.), 457–488. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk: Ossolineum.

Przybyłowska Ilona. 1978. „Wywiad swobodny ze standaryzowaną listą poszukiwanych informacji i możliwości jego zastosowania w badaniach socjologicznych”. Przegląd Socjologiczny 30: 53–68.

RODO w branży badawczej. http://rodowbranzybadawczej.pl [access: 22.01 2020].

Sennett Richard. 2010. Kultura nowego kapitalizmu, trans. G. Brzozowski, K. Osłowski. Warszawa: Muza S.A.

Sielicki Janusz, Wojciech Ciemniewski. 2013. Badanie badaczy – raport. Warszawa: Polskie Towarzystwo Badaczy Rynku i Opinii.

Staszyńska Katarzyna. 2013. Marka, konsument, badacz, Spotkania na rynku. Warszawa: Wolters, Kluwer, Polska SA.

Surmiak Adrianna. 2016. „Wybrane problem etyczne w naukowych badaniach na zlecenie. Refleksje etnografki”. Przegląd Socjologii Jakościowej 12(3): 120–134. http://www.qualitativesociologyreview.org/PL/Volume35/PSJ_12_3_Surmiak.pdf.

Ślęzak Izabela. 2016. Praca kobiet świadczących usługi seksualne w agencjach towarzyskich. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.

Ślęzak Izabela. 2018. „Praca nad zaufaniem. Etyczne, praktyczne i metodologiczne wyzwania w relacjach badacz–badani na przykładzie etnografii agencji towarzyskich”. Przegląd Socjologii Jakościowej 14(1): 138–162. DOI: http://dx.doi.org/10.18778/1733-8069.14.1.07 [access: 12.05.2019].

Świątek-Młynarska Paulina. 2019. „Problemy etyczne w relacji badacza z osobami badanymi (na przykładzie badań biograficznych z osobami starymi)”. Przegląd Socjologii Jakościowej 15(4): 204–223. DOI: http://dx.doi.org/10.18778/1733-8069.15.4.10 [access: 12.01.2020].

The code of academic ethics (Kodeks etyki pracownika naukowego). 2012. http://www.nauka.gov.pl/g2/oryginal/2014_02/2ae2188ff8670eed98ede50de1e9007f.pdf [access: 04.12.2018].

Urbaniak-Zając Danuta, Ewa Kos. 2013. Badania jakościowe w pedagogice: Wywiad narracyjny i obiektywna hermeneutyka. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Wallmann James. 2015. Stuffocation. Living more with less. London–New York, Penguin Group.

Pobrania

Opublikowane

2020-11-23

Jak cytować

Archanowicz-Kudelska, K. (2020). Etyka w komercyjnych badaniach jakościowych – ktokolwiek widział, ktokolwiek wie? O dylematach etycznych badaczy pracujących na zlecenie. Przegląd Socjologiczny, 69(3), 85–106. https://doi.org/10.26485/PS/2020/69.3/4

Numer

Dział

ARTYKUŁY