Żywotność zapożyczeń wschodniosłowiańskich w gwarach polskich z okolic Lubaczowa (na podstawie pola tematycznego CZŁOWIEK)
DOI:
https://doi.org/10.26485/RKJ/2020/68/5Słowa kluczowe:
zapożyczenia wschodniosłowiańskie, świadomość językowa, przekrój pokoleniowy, gwary południowo-wschodnieAbstrakt
Celem artykułu jest zweryfikowanie stopnia żywotności wyrazów wschodniosłowiańskich w gwarach polskich z okolic Lubaczowa. Bazując na własnych badaniach terenowych, skonfrontowałam materiał pozyskany z kartoteki SGP z nowszymi badaniami, uwzględniając zróżnicowanie pokoleniowe respondentów. Pozyskany materiał został zweryfikowany przez badanych z trzech grup pokoleniowych, co dało mi podstawę do wiarygodnego prześledzenia zmian. Omówienie dotyczy pola tematycznego CZŁOWIEK, nazw stopni pokrewieństwa, nazw zawodów i nazw części ciała.
Utrzymujące się w gwarach polskich z okolic Lubaczowa elementy wschodniosłowiańskie ulegają różnym zmianom językowym, które prowadzą do modyfikacji znaczeń leksemów i przesunięć w ich strefie pragmatycznej. Na żywotność wschodnioslawizmów w gwarach polskich ma wpływ brak ich odpowiedników w języku polskim czy obecność form pokrewnych słowotwórczo. Przeobrażenia cywilizacyjno-kulturowe oddziałują na język mieszkańców wsi oraz powodują stopniowe zanikanie gwar.
Bibliografia
Boryś Wiesław, 2005, Słownik etymologiczny języka polskiego, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Cygal-Krupa Zofia, 1990, Podstawowe słownictwo tematyczne na wybranych przykładach, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
Dejna Karol, 1973, Dialekty polskie, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
Doroszewski Witold, red., 1958, Kwestionariusz do badań słownictwa ludowego, z. I–IV, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
Karaś Mieczysław, 1969, O ludowych gwarach Rzeszowszczyzny, w: S Kostrzewska- Kratochwilowa, red., Z dziejów kultury i literatury Ziemi Przemyskiej. Zbiór szkiców, opracowań i utworów literackich, Przemyśl, s. 345–364.
Kostecka-Sadowa Anna, 2015, Rzeczownikowe zapożyczenia wschodniosłowiańskie w gwarach polskich, Wydawnictwo Libron, Kraków.
Kość Józef, 1999, Polszczyzna południowokresowa na polsko-ukraińskim pograniczu językowym w perspektywie historycznej, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin.
Kuraszkiewicz Witold, 1932, Przegląd gwar województwa lubelskiego, w: I. Czuma, red., Monografia statystyczno-gospodarcza woj. lubelskiego, t. I, Drukarnia Państwowa w Lublinie, Lublin, s. 275–324.
Kurzowa Zofia, 1985, Język polski Lwowa i kresów południowo-wschodnich do 1939 r., wyd. II rozszerzone, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Kwaśnicka Agata, 2006, Uwagi o fonetyce i fleksji gwar okolic Przemyśla, w: J. Okoniowa, red., Studia dialektologiczne III, seria „Prace IJP PAN”, nr 127, Wydawnictwo LEXIS, Kraków, s. 87–98.
Kwaśnicka-Janowicz Agata, 2008, Polsko-ukraińskie związki leksykalne w zakresie obrzędowości weselnej, w: L. Bednarczuk, W. Smoczyński, M. Wojtyła-Świerzowska, red., Językoznawstwo historyczne i typologiczne: w 100-lecie urodzin profesora Tadeusza Milewskiego, Polska Akademia Umiejętności, Kraków, s. 525–532.
Mazur Jan, 1976, Gwary okolic Biłgoraja, cz. 1: Fonologia, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
Miodunka Władysław, 1976, Swoistość słownictwa tematycznego, „Język Polski”, R. LXV, s. 180–186.
Nitsch Kazimierz, 1960, Wybór polskich tekstów gwarowych, wyd. 2. zmienione, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Nowowiejski Bogusław, 1997, Z życia wschodnich slawizmów leksykalnych w mowie miast i miasteczek Białostocczyzny, w: F. Czyżewski, M. Łesiów, red., Ze studiów nad gwarami wschodniosłowiańskimi w Polsce, „Rozprawy Slawistyczne” t. 12, s. 175–187.
Pelcowa Halina, 1997, Słownictwo wschodniosłowiańskie w gwarach Polski środkowo- wschodniej w świetle związków językowych polsko-ukraińskich, w: F. Czyżewski, M. Łesiow, red., Ze studiów nad gwarami
wschodniosłowiańskimi w Polsce, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin, s. 189–211.
Siatkowski Janusz, 2012, Słowiańskie nazwy części ciała w historii i dialektach, Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
Sierociuk Jerzy, 1996, Budowa wybranych formacji rzeczownikowych – szczególnie nazw miejsc – w gwarach między Wisłą a Wieprzem, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin.
Sierociuk Jerzy, 2003, Założenia metodologiczne badań języka wsi, „Poznańskie Spotkania Językoznawcze”, t. XI, s. 131–136.
Sierociuk Jerzy, 2010, Z problematyki zapożyczeń na polsko-ukraińskim pograniczu językowym, w: П. Гриценко, Н. Хобзей, ред., Запозичeння та інтерфе-ренція, „Діалектологічна скриня”, Інститут українознавства ім. І. Крипʼя-кевича НАНУ, Львів, s. 7–18.
Sławski Franciszek, 1952–1982, Słownik etymologiczny języka polskiego, t. 1–5, Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego, Kraków.
Urbańczyk Stanisław, 1968, Zarys dialektologii polskiej, wyd. 3, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Zielińska Anna, 1992, Rosyjskie elementy leksykalne i fleksyjno-składniowe w polszczyźnie staroobrzędowców we wsiach Wodziłki i Gabowe Grądy, w: J. Maćkiewicz, J. Siatkowski, red., Język a kultura, t. 7: Kontakty języka polskiego z innymi językami na tle kontaktów kulturowych, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław, s. 111–116.
