Rozpoznawanie kopalnych pagórków mrozowych w osadach plejstoceńskich i ich wykorzystanie jako wskaźników dawnych środowisk
DOI:
https://doi.org/10.26485/BP/1999/38/11Słowa kluczowe:
pagórki pingo i palsa, osady peryglacjalne, rekonstrukcje paleośrodowiskoweAbstrakt
Pagórki mrozowe (pingo, palsa) mogą być czasami rozpoznawane jako relikty w osadach z obszarów, które stanowiły część strefy peryglacjalnej w okresach chłodu w przeszłości. Dzieje się tak, ponieważ takie pagórki mogą pozostawiać struktury deformacyjne wskazujące na dawny wzrost i rozpad. Obecnie aktywne formy rozwijają się i zanikają w określonych warunkach w obrębie obszarów peryglacjalnych. Różne grupy form mają różne cechy i powiązane lokalne i regionalne wymagania środowiskowe. Oznacza to, że jeśli można przeprowadzić paralele między formą przeszłą i odpowiadającą jej obecną z dużym stopniem pewności, a ponadto wymagania dotyczące wzrostu i rozpadu obecnych form są dobrze znane, możliwe będzie dokonanie rekonstrukcji dawnych środowisk plejstoceńskich. Wątpliwości związane z porównaniami i ocenami wynikają z ograniczonej liczby opublikowanych otwartych profili reprezentujących pagórki mrozowe w obecnych obszarach peryglacjalnych i plejstoceńskich zimnych regionach, a także z niewystarczającej wiedzy na temat obecnych wymagań środowiskowych określonych grup form, a także z braku ciągłości zapisu w osadach plejstoceńskich. Jednakże wykonanie rekonstrukcji może dostarczyć informacji o obszarach lądowych, które są zazwyczaj słabo reprezentowane w odniesieniu do rekonstrukcji paleośrodowiskowych. W artykule w oparciu o literaturę podjęto próbę przedstawienia ogólnego zarysu identyfikacji cech sedymentologicznych i strukturalnych niektórych aktywnych współcześnie form, a także niektórych kopalnych pozostałości.
Bibliografia
BALLANTYNE, C. K., HARRIS, C., 1994 - The Periglaciation of Great Britain. Cambridge University Press. Cambridge; 330 pp.
BESKOW G., 1935 - Tjälbildningen och tjällyftningen med särskild hänsyn till vägar och Järnvägar. Sveriges Geologiska Undersökning, Ser. C, no. 375. Årsbok 26 (1932) no. 3; 342 pp.
BROWN, R. J. E., PÉWÉ, T. L., 1973 - Distribution of permafrost in North America and its relationship to the environment: A review, 1963-1973. In: Permafrost, North American contribution to the second international conference on permafrost held in Yakutsk, Siberia. Technical paper no 411, Division of Building Research, National Research Council Canada, Ottawa; p. 71-100.
FRENCH, H. M., 1996 - The Periglacial Environment. 2nd Edition. Addison Wesley Longman Limited. Harlow; 341 pp.
GANS, W. DE., 1976 - Dobben op het Drents plateau. K.N.A.G. Geografisch Tijdschrift, 10, 5; p. 354-364.
GANS, W. DE., 1981 - The Drentsche Aa Valley System. Thesis, Vrije Universiteit Amsterdam. Rodopi, Amsterdam; 132 pp.
GANS, W. DE., 1988 - Pingo scars and their identification. In: M. J. Clark (ed.) Advances in Periglacial Geomorphology. Wiley and Sons, Chichester; p. 299-322.
GURNEY, S. D., 1995 - A reassessment of the relict Pleistocene "pingos" of west Wales: hydraulic pingos or mineral palsas? Quaternary Newsletter, 77; p. 6-16.
HARRIS, S. A., 1993 - Palsa-like mounds developed in a mineral substrate, Fox Lake, Yukon Territory. Sixth International Conference on Permafrost, Proceedings. Beijing, 1; p. 238-243.
HARRIS, S. A., 1998 - A genetic classification of the palsa-like mounds in western Canada. Biuletyn Peryglacjalny, 37; p. 115-130.
KOLSTRUP, E., 1985 - A fossil frost mound of Late Dryas age in middle Jutland (Denmark). Boreas, 14; p. 217-223.
LUNDQVIST, J., 1969 - Earth and Ice Mounds: a Terminological Discussion. In: T. L., Péwé (ed.) The Periglacial Environment, Past and Present. Montreal. McGill-Queens's University Press; p. 205-215.
MAARLEVEELD, G. C., VAN DEN TOORN, J. C., 1955 - Pseudo-sölle in Noord-Nederland. Tijdschrift van het Koninklijk Nederlandsch Aardrijkskundig Genootschap., 2 reeks, 72, 4; p. 344-360.
MACKAY, J. R., 1978 - Contemporary pingos: A discussion. Biuletyn Peryglacjalny, 27; p. 133-154.
MACKAY, J. R., 1979 - Pingos of the Tuktoyaktuk Peninsula Area, Northwest Territories. Géographie Physique et Quaternaire, 23, 1; p. 3-61.
MACKAY, J. R., 1985 - Pingo ice of the western Arctic coast, Canada. Canadian Journal of Earth Sciences, 22, 10; p. 1452-1464.
MACKAY, J. R., 1988 - Pingo collapse and palaeoclimatic reconstruction. Canadian Journal of Earth Sciences, 25; p. 495-511.
MEIER, K. -D., 1991 - Beiträge zur kaltklimatischen periglaziären Landschaftsformung in der norwegischen Arktis und Subarktis. Courier Forschungsinstitut Senckenberg. 143; 173 pp.
MEIER, K. -D., 1996 - Studien zur Periglaziärmorphologie der Varanger-Halbinsel, Nordnorwegen. Norden 11, Scriftenreihe des Arbeitskreises für geographische Nordeuropaforschung in der Deutschen Gesellschaft für Geographie. Bremen, 405 pp.
MÜLLER, F., 1959 - Beobachtungen über Pingos. Meddelelser om Grönland, 153, 3; 127 pp.; C. A. Reitzels Forlag.
OUTCALT, S.I. & NELSON, F., 1984 - Growth mechanisms in aggradation palsas. Zeitschrift für Gletscherkunde und Glazialgeologie, 20; p. 65-78.
PISSART, A. 1983a - Remnants of periglacial mounds in the Hautes Fagnes (Belgium): structure and age of the ramparts. Geologie en Mijnbouw, 62; p. 551-555.
PISSART, A., 1983b - Pingos et Palses: Un Essai de Synthèse des Connaissances Actuelles. In: H. Poser and E. Schunke (eds) Mesoformen des reliefs im heutigen Periglazialraum. Abh. Akad. Wissensch. Göttingen. Math.-Phys. Kl. Dritte Folge 35; p. 48-69.
PISSART, A., 1987 - Géomorphologie périglaciaire. Rijksuniversiteit Gent, Faculteit van de Wetenschappen. Laboratoire de Géomorphologie et de Géologie du Quaternaire, Université de Liège. Ryksuniversiteit Gent; 135 pp.
PISSART, A., 1999 - The remnants of lithalsas of the Hautes Fagnes (Belgium) and the Younger Dryas climate. In: Periglacial environments: past, present and future. Lódz Periglacial Symposium. Abstract volume, 18.
PISSART, A. FRENCH, H. M., 1976 - Pingo investigations, north-central Banks Island, Canadian Arctic. Canadian Journal of Earth Sciences, 13, 7; p. 937-946.
PISSART, A., GANGLOFF, P., 1984 - Les palses minérales et organiques de la vallée de l'Aveneau, près de Kuujjuaq, Québec subarctique. Géographie physique et Quaternaire, 38, 3; p. 217-228.
PISSART, A., BASTIN, B., JUVIGNÉ, E., 1975 - L'origine des viviers des Hautes Fagnes: traces de pingos ou de palses? Extrait de "Hautes Fagnes" 1; p. 9-38.
PISSART, A., HARRIS, S., PRICK, A., VAN VLIET-LANOE, B., 1998 - La signification paleoclimatique des lithalses (palses minerales). Biuletyn Peryglacjalny, 37; p. 141-154.
RUTKOWSKI, J., KRÓL, K., LEMBERGER, M., 1998 - The pingo remnant in the Suwałki lake Region (NE Poland). Quaternary Studies in Poland, 15; p. 55-60.
SALMI, M., 1970 - Development of Palsas in Finnish Lapland. Proceedings of the Third International Peat Congress, Quebec, Canada, 1968; p. 182-189.
SEPPÄLÄ, M., 1982 - An experimental study of the formation of palsas. In: The Roger J. E. Brown memorial volume. Ottawa. Proceedings 4th Canadian Permafrost Conference; p. 36-42.
SPARKS, B. W., WILLIAMS, R. B. G., BELL, F. G., 1972 - Presumed ground-ice depressions in East Anglia. Proceedings Royal Society London, A 327; p. 329-343.
SVENSSON, H., 1962 - Några iakttagelser från palsområden. Norsk Geografisk Tidsskrift, 18; p. 212-227.
WASHBURN, A. L., 1979 - Geocryology. A survey of periglacial processes and environments. Edward Arnold, London, 406 pp.
WASHBURN, A. L., 1983 - Palsas and continuous permafrost. In: Permafrost, Fourth International Conference, Proceedings. National Academy Press, Washington, D.C., 13721377.
WATSON, E., 1976 - Field excursion in the Aberystwyth region 1-10 July 1975. Biuletyn Peryglacjalny, 26; p. 79-112.
WRAMNER, P., 1965 - Fynd av palsar med mineraljordkärna i Sverige. Geologiska Föreningen i Stockholms Förhandlingar, 86; p. 498-499.
WRAMNER, P., 1967 - Studier av palsmyrar i Laivadalen, Lappland. Meddelanden från Göteborgs Universits Geografiska Institutionen, 86; p. 435-449.
WRAMNER, P., 1972 - Palslika bildningar i mineraljord. Några iakttagelser från Taavavuoma, Lappland. Göteborgs Naturgeografiska Institutionen, GUNI rapport 1; 60 pp.
WORSLEY, P., GURNEY, S. D., COLLINS, P. E., 1995 - Late Holocene "mineral palsas" and associated vegetation patterns: a case study from Lac Hendry, northern Québec, Canada and significance for European Pleistocene thermokarst. Quaternary Science Reviews, 14; p. 179-192.
ÅHMAN, R., 1977 - Palsar i Nordnorge. Meddelanden från Lunds Universitets Geografiska Institution 1978. Lund, 165 pp. 6), Pissart (1983a) and Kolstrup (1985).
