Rozwój procesów eolicznych podczas plenivistulianu i późnego vistulianu w południowo-wschodniej Polsce
DOI:
https://doi.org/10.26485/BP/1998/37/2Słowa kluczowe:
akumulacja lessów, formy deflacyjne i wydmy, Roztocze, Kotlina SandomierskaAbstrakt
Okresowość zmian klimatu w vistulianie cechują procesy eoliczne o różnym natężeniu. W górnym plenivistulianie dominowała silna aktywność wiatru. W wyniku zróżnicowanych procesów eolicznych rozwinęła się akumulacja lessów w północnej części Roztocza. W południowej części utworzyły się piaski pokrywowe. Intensywna działalność eoliczna (27-13 tys. lat temu) spowodowała deflację piasku w Kotlinie Sandomierskiej oraz jego transport na odległość od kilkudziesięciu do ponad 100 kilometrów. Wywiewany dogodnymi i związanymi z rzeźbą terenu piasek tworzył potoki piaszczyste o kierunku WNW-ESE. Największy rozwój procesów eolicznych miał miejsce w najstarszym i starszym dryasie i cechuje go rozwój rzeźby eolicznej. Efektem tych procesów są piaski pokrywowe, liczne formy deflacyjne oraz wydmy w Kotlinie Sandomierskiej i na Roztoczu. Rozmieszczenie wydm i piasków pokrywowych eolicznych na Roztoczu wskazuje na ich związek z rzeźbą terenu.
Bibliografia
Böse, M., 1991 - A palaeoclimatic interpretation of frost-wedge casts and aeolian sand deposits in the lowlands between Rhine and Vistula in the Upper Pleniglacial and Late Glacial. Ztschr. f. Geomorph., N. F. Suppl. 90; p. 15-28.
Brookfield, M. E. & Ahlbrandt, T.S. (eds), 1983 - Eolian sediments and processes. Developments in Sedimentology, 38. Elsevier, Amsterdam.
Buraczyński, J., 1994 - Zmienność procesów eolicznych na Roztoczu i w Kotlinie Sandomierskiej podczas piętra wisły (summary: Changeability of eolian processes in Roztocze and Sandomierz Basin during the Vistulian stage). Annales UMCS, B, 49; p. 51-79.
Buraczyński, J., Butrym, J., 1989 - The Vistulian development of a sandy plain in the Sandomierz Basin. Quaestiones Geogr. Spec. issue 2; p. 17-30.
Cailleux, A., 1942 - Les action eoliennes périglaciaires en Europe. Société Géol. France. Memoire 46, Paris; p. 1-176.
Catt, J. A., 1977 - Loess and coversands. In: F. W. Shotton (ed.). British Quaternary Studies: Recent Advances. Oxford Univ. Press. Oxford; p. 221-229.
Dijkmans, J. W. A. & Koster, E.A., 1989 - Morphological development of dunes in a subarctic environment, central Kobuk Valley, northwestern Alaska. Geografiska Ann., A, 71; p. 45-66.
Dylik, J., 1953 - O peryglacjalnym charakterze rzeźby środkowej Polski (résumé: Du caractere périglaciaire de la Pologne Centrale). Acta Geogr. Univ. Lodz., 4; 116 pp.
Dylik, J., 1969 - L'action du vent pendant le dérnier âge froid sur le territoire de la Pologne Centrale. Biul. Peryglacjany, 20; p. 29-44.
French, H. M., 1976 - The periglacial environment. Longman. London; 309 pp.
Goździk, J., 1981 - Les changements de processus éoliens dans la Pologne Centrale au cours du Vistulian (Wurm). Recherches Géogr. Strasbourg 16-17; p. 115-120.
Goździk, J., 1991 - Sedimentological record of eolian processes from the Upper Plenivistulian. Ztschr. f. Geomorph., N. F. Suppl. 90; p. 51-60.
Greeley, R. & Iversen, J. D., 1985 - Wind as a geological process on Earth, Mars, Venus and Titan. Cambridge Univ. Press.
Jahn, A., 1956 - Wyżyna Lubelska. Rzeźba i czwartorzęd (summary: Geomorphology and Quaternary history of Lublin Plateau). Prace Geogr. IG PAN, 7; 453 pp.
Jersak, J., 1973 - Litologia i stratygrafia lessu wyżyn południowej Polski (summary: Lithology and stratigraphy of the loess on the Southern Polish Uplands). Acta Geogr. Lodz., 32; p. 139 pp.
Jersak, J., 1977 - Cyclic development of the loess cover in Poland. Biul. Inst. Geol., 305, Warszawa; p. 83-96.
Kolstrup, E., 1980 - Climate and stratigraphy in northwestern Europe between 30 000 B.P. and 13 000 B.P., with special reference to the Netherlands. Medeol. Rijks Geol. Dienst. 32, 15; p. 181-253.
Koster, E. A., 1988 - Ancient and modern cold-climate aeolian sand deposition: a review. Journ. Quatern. Sci., 3,1.
Lamb, H. H., 1977 - Present, past and future fundamentals and climate. London, Methuen and Co Ltd: 613 pp.
Manikowska, B., 1985 - O glebach kopalnych, stratygrafii i litologii wydm Polski Środkowej (summary: On the fossil soils, stratigraphy and lithology of the dunes in Central Poland). Acta Geogr. Lodz., 52.
Manikowska, B., 1991 - Vistulian and Holocene aeolian activity, pedostratigraphy and relief evolution in Central Poland. Ztschr. f. Geomorph. NF, Suppl. 90; p. 131-141.
Maruszczak, H., 1986 - Loesses in Poland, their stratigraphy and paleogeographical interpretation. Annales UMCS, B, 41; p. 15-54.
Nowaczyk, B., 1976 - Eolian cover sands in Central-West Poland. Quaestiones Geogr. 3; p. 57-77.
Nowaczyk, B., 1986 - Wiek wydm, ich cechy granulometryczne i strukturalne a schemat cyrkulacji atmosferycznej w Polsce w późnym vistulianie i holocenie (summary: The age of dunes, their textural and structural properties during late Vistulian and Holocene). Wyd. Nauk. UAM, ser. Geografia, 28., Poznań; 245 pp.
Pye, K., 1987 - Aeolian dust and dust deposits. Academic Press London.
Schwan, J., 1987 - Sedimentologic characteristics of a fluvial to aeolian succession in Weichselian talsand in the Emsland (F.R.G.). Sedimentary Geology, 52; p. 273-298.
Schwan J., 1988 - The structure and genesis of Weichselian to Early Holocene aeolian sand sheets in Western Europe. Sedimentary Geology, 55; p. 197-232.
Starkel, L., 1988 - Paleogeography of the periglacial zone in Poland during the maximum advance of the Vistulian ice sheet. Geogr. Polonica, 55; p. 151-163.
Szczypek, T., 1986 - Procesy wydmotwórcze w środkowej części Wyżyny KrakowskoWieluńskiej na tle obszarów przyległych (Dune forming processes in the middle part of the Cracow-Wieluń Upland against a background of the neighbouring area). Prace Naukowe Uniw. Śl., 823; 183 pp.
Wojtanowicz, J., 1973 - Rzeźba eoliczna północnego przedpola Płaskowyżu Kolbuszowskiego (summary: Aeolian relief in the northern foreland of the Kolbuszów Plateau). Annales UMCS, B,27; p. 1-20.
