Ocena roli czynnika peryglacjalnego w środkowej Polsce
DOI:
https://doi.org/10.26485/BP/1994/33/5Słowa kluczowe:
pokrywy peryglacjalne, denudacja peryglacjalne, akumulacja peryglacjalna, morfogeneza vistuliańskaAbstrakt
Publikacja w języku francuskim.
Tytuł oryginalny: Évaluation du rộle de l'agent périglaciaire en Pologne Centrale
W artykule dokonano krytycznego przeglądu badań nad plejstoceńskim środowiskiem peryglacjalnym, prowadzonych w regionie łódzkim. Przedstawiono i przeanalizowano podłoże glacigeniczne vistuliańskich procesów peryglacjalnych. Szczegółowe badania rozmieszczenia i miąższości osadów „korelatnych” (w odniesieniu do geologii i rzeźby) wyjaśniły rolę peryglacjalnej morfogenezy vistulianu wybranych obszarów w środkowej Polsce. Zmienność typów genetycznych pokryw peryglacjalnych została przedstawiona w odniesieniu do form rzeźby. Podstawowe wnioski są następujące: na wysoczyznach występują głównie pokrywy eoliczne i ślady denudacji peryglacjalnej; na wypukłych formach glacjalnych (jak moreny i kemy) nie odnotowano śladów ani degradacji ani śladów akumulacji peryglacjalnej; we wklęsłych formach rzeźby, zwłaszcza w dolinach rzecznych, wszystkie typy pokryw peryglacjalnych miały największą miąższość i sugerowały najbardziej intensywną depozycję. Wszystkie te dane wskazują, że intensywność morfogenezy peryglacjalnej w vistulianie była znacznie wyższa niż procesy denudacyjne w eemie i holocenie.
Bibliografia
Anketell, J. M., Cegła, J., Dżułyński, S., 1970 - On the deformational structures in system with reversed density gradients. Roczn. Pol. Tow. Geol., 40.
Baliński, W., Gawlik, H., 1985 - Szczegółowa mapa geologiczna Polski 1: 50 000, ark. Zelów (699). (Detailed geological map of Poland 1 : 50 000, sheet Zelów). Instytut Geologiczny, Wyd. Geol., Warszawa.
Butrym, J., Cegła, J., Dżułyński, S., Nakonieczny, S., 1964 - New interpretation of "periglacial structures". Folia Quater., 17.
Dylik, J., 1951 - Some periglacial structures in Pleistocene deposits of Middle Poland. Bull. Soc. Sci. Lettr. de Łódź, 2.
Dylik, J., 1952a - Pierwsza wiadomość o utworach pokrywowych w środkowej Polsce (summary: First report on covering deposits in Middle Poland). Biul. Państw. Inst. Geol., 68.
Dylik, J., 1952b - The loess-like formations and wind worn stones in Middle Poland. Bull. Soc. Sci. Lettr. de Łódź, 3.
Dylik, J., 1952c - The concept of the periglacial cycle in Middle Poland. Bull. Soc. Sci. Lettr. de Łódź, 5.
Dylik, J., 1953a - O peryglacjalnym charakterze rzeźby środkowej Polski (résumé: Du caractère périglaciaire de la Pologne Centrale). Acta Geogr. Univ. Lodz., 4.
Dylik, J., 1953b - Zagadnienie poligenezy rzeźby w pracach nad geomorfologiczną mapą Polski (résumé: Problème de la polygénèse du relief dans les travaux sur la carte géomorphologique de la Pologne). Przegl. Geogr., 25.
Dylik, J., 1955 - Peryglacjalne osady stokowe rytmicznie warstwowane (summary: Rhythmically stratified periglacial slope deposits). Biul. Peryglacjalny, 2.
Dylik, J., 1956 - Coup d'oeil la Pologne périglaciaire. Biul. Peryglacjalny, 4.
Dylik, J., 1960 - Rhythmically stratified slope waste deposits. Biul. Peryglacjalny, 8.
Dylik, J., 1961 - Analyse sédimentologique des formations de versant remplissant les dépressions fermées aux environs de Łódź. Biul. Peryglacjalny, 10.
Dylik, J., 1963 - Nowe problemy wiecznej zmarzliny plejstoceńskiej (résumé: Nouveaux problèmes du pergélisol pléistocène). Acta Geogr. Lodz., 17.
Dylik, J., 1964 - Sur les changements climatiques pendant la dernière période froide. Report of the VIth INQUA Congress, Warsaw 1961, vol. IV.
Dylik, J., 1965 - L'étude de la dynamique d'évolution des dépressions fermées à Józefów aux environs de Łódź. Revue Géom. Dynam., XV, 10-11-12.
Dylik, J., 1966a - Problems of ice-wedges structures and frost-fissure polygons. Biul. Peryglacjalny, 15.
Dylik, J., 1966b - Traces fossiles de l'évolution descendante des polygones des fentes de gel. Tijsch. Konink. Nederl. Aarsdrijks. Genoot., 83, 3.
Dylik, J., 1967 - Główne elementy paleogeografii młodszego plejstocenu Polski środkowej (Eléments essentiels de la paléogéographie du Pléistocène supérieur en Pologne), in: Czwartorząd Polski, PWN, Warszawa.
Dylik, J., 1969 - Slope development under periglacial conditions in Łódź region. Biul. Peryglacjalny, 18.
Dylik, J., 1975 - The glacial complex in the notion of the late Cenozoic cold age. Biul. Peryglacjalny, 24.
Dylik, J., Klatka, T., 1952 - Recherches microscopiques sur la désintégration périglaciaire. Bull. Soc. Sci. Lettr. de Łódź, 4.
Dylikowa, A., 1956 - Kliny zmarzlinowe w Sławęcinie (summary: The ice-wedges at Sławęcin). Biul. Peryglacjalny, 3.
Dylikowa, A., 1958 - Próba wyróżnienia rozwoju wydm w okolicach Łodzi (résumé: Phases du développement des dunes aux envirous de Łódź). Acta Geogr. Univ. Lodz., 8.
Dylikowa, A., 1964 - Les dunes de la Pologne Centrale et leur importance pour la stratigraphie du pléistocène tardif. Report VIth INQUA Congress, Warsaw 1961, vol. IV.
Dylikowa, A., 1969 - Le problème des dunes intérieures en Pologne à la lumière des études de structure. Biul. Peryglacjalny, 20.
Dylikowa, A., Klatkowa, H., 1956 - Exemple du modelé périglaciaire du Plateau de Łódź. Biul. Peryglacjalny, 4.
Goździk, J., 1964 - L'étude de la répartition topographique des structures périglaciaires. Biul. Peryglacjalny, 14.
Goździk, J., 1973 - Geneza i pozycja stratygraficzna struktur peryglacjalnych w środkowej Polsce (summary: Origin and stratigraphical position of periglacial structures in Middle Poland). Acta Geogr. Lodz., 31.
Jersak, J., 1965 - Stratygrafia i geneza lessów okolic Kunowa (résumé: Stratigraphie et genèse des loess aux environs de Kunów). Acta Geogr. Lodz., 20.
Kamiński, J., 1985 - Próba rekonstrukcji zdarzeń holoceńskich w wybranym odcinku doliny Moszczenicy na podstawie analizy osadów powierzchniowych i śladów odpływu (summary: The attempt at the reconstruction of the Holocene events in the selected section of the Moszczenica river valley on the basis of the analysis of the sediments and the surface traces of the flow). Acta Geogr. Lodz., 50.
Kamiński, J., 1989 - Wpływ holoceńskich procesów eolicznych na kształtowanie dna doliny Moszczenicy (summary: The effect of the Holocene eolian processes on the Moszczenica river valley floor development). Acta Geogr. Lodz., 59.
Klatka, T., 1958 - Muły antropogeniczne doliny Świśliny i ich dynamiczna interpretacja (résumé: Limons anthropogènes de la vallée de la Świślina et leur interprétation dynamique). Acta Geogr. Univ. Lodz., 8.
Klatka, T., 1962 - Geneza i wiek gołoborzy łysogórskich (résumé: Champs de pierres de Łysogóry. Origine et âge). Acta Geogr. Lodz., 12.
Klatkowa, H., 1965 - Niecki i doliny denudacyjne w okolicach Łodzi (résumé: Vallons eu berceau et vallées sèches aux environs de Łódź). Acta Geogr. Lodz., 19.
Klatkowa, H., 1967 - L'origine et les étapes d'èvolution des vallées sèches et des vallons en berceau. Exemples des environs de Łódź. Symp. inter. géomorphol., Liège - Louvain 1966. Congrès et coll. de l'Univ. de Liège, vol. 40.
Klatkowa, H., 1972 - Paleogeografia Wyżyny Łódzkiej i obszarów sąsiednich podczas zlodowacenia warciańskiego (résumé: Paleogéographie du Plateau de Łódź et de terrain avoisinant pendant la glaciation de Warta). Acta Geogr. Lodz., 28.
Klatkowa, H., 1980 - Mapa geologiczna Polski 1 : 200000, arkusz Łódź, wydanie A - Mapa utworów powierzchniowych. (Geological map of Poland 1 : 200 000, sheet Łódź). Instytut Geologiczny, Wyd. Geol., Warszawa.
Klatkowa, H., 1981 - Dépôts des vallées périglaciaires en Pologne Centrale. Recherches Géogr. Strasbourg, 16-17.
Klatkowa, H., 1985a - Szczegółowa mapa geologiczna Polski 1: 50000, ark. Pabianice (664). (Detailed geological map of Poland 1: 50000, sheet Pabianice). Instytut Geologiczny, Wyd. Geol., Warszawa.
Klatkowa, H., 1985b - Osady depozycji naśnieżnej późnego vistulianu (summary: Over-snow deposition of the Late Vistulian sediments). Acta Geogr. Lodz., 50.
Klatkowa, H., 1987a - Objaśnienia do szczegółowej mapy geologicznej Polski 1: 50000, ark. Pabianice. (Explanation to detailed geological map of Poland 1 : 50 000, sheet Pabianice. The text). Instytut Geologiczny, Wyd. Geol., Warszawa.
Klatkowa, H., 1987b - Szczegółowa mapa geologiczna Polski 1: 50000, ark. Łask (663). (Detailed geological map of Poland 1: 50000, sheet Łask). Instytut Geologiczny, Wyd. Geol., Warszawa.
Klatkowa, H., 1989a - Postwarciańskie kształtowanie górnych odcinków dolin. Przyklady z Wyżyny Łódzkiej (résumé: Formation des secteurs amont des vallées pendant la période de la post-Warta. Exemples du Plateau de Łódź). Acta Geogr. Lodz., 59.
Klatkowa, H., 1989b - The incorporation of closed depression into the open erosional system as one of the models of head valley stretch fashioning in the Vistulian. Quaest. Geogr., Special Issue, 2.
Klatkowa, H., 1990a - Synsedimentary frost cracks of the Warta Cold sub-stage and their paleogeographical significance. Quat. Stud. in Poland.
Klatkowa, H., 1990b - Występowanie eemskich osadów organicznych i uwagi o paleomorfologii środkowej Polski u schyłku Warty i podczas eemu (summary: The occurrence of the Eemian organic deposits and remarks on the paleomorphology of central Poland at the Warthian decline and during the Eemian period). Acta Geogr. Lodz., 61.
Klatkowa, H., Piwocki, M., 1981 - Objaśnienia do mapy geologicznej Polski. (Explanation to geological map of Poland. The text). Instytut Geologiczny, Wyd. Geol., Warszawa.
Klatkowa, H., Załoba, M., 1992 - Szczegółowa mapa geologiczna Polski 1: 50000, ark. Warta (624). Detailed geological map of Poland 1: 50000, sheet Warta. Instytut Geologiczny, P.A.E. Warszawa.
Krajewski, K., 1977 - Późnoplejstoceńskie i holoceńskie procesy wydmotwórcze w pradolinie warszawsko-berlinskiej w widłach Warty i Neru (summary: Late-Pleistocene and Holocene dune-forming processes in Warsaw-Berlin Pradolina). Acta Geogr. Lodz., 39.
Krzemiński, T., 1965 - Przełom doliny Warty przez Wyżynę Wieluńską (résumé: La percée de la Warta par le Plateau de Wieluń). Acta Geogr. Lodz., 21.
Krzemiński, T., 1974 - Geneza młodoplejstoceńskiej rzeźby glacjalnej w dorzeczu środkowej Warty (résumé: La genèse du relief glaciaire du Pléistocène Supérieur dans le bassin de la Warta moyenne). Acta Geogr. Lodz., 33.
Krzemiński, T., Bezkowska, G., 1986 - Szczegółowa mapa geologiczna Polski 1: 50 000, ark. Widawa (698). (Detailed geological map of Poland 1: 50000, sheet Widawa). Instytut Geologiczny, Wyd. Geol., Warszawa.
Krzemiński, T., Bezkowska, G., 1987 - Objaśnienia do szczegółowej mapy geologicznej Polski 1: 50 000, ark. Widawa (698). (Explanation to detailed geological map of Poland 1: 50 000, sheet Widawa. The text). Instytut Geologiczny, Wyd. Geol., Warszawa.
Manikowska, B., 1966 - Gleby młodszego plejstocenu w okolicach Łodzi (résumé: Les sols du Pléistocène supérieur aux environs de Łódź). Acta Geogr. Lodz., 22.
Manikowska, B., 1969a - Les sols fossiles des périodes interstadiaires du Würm Supérieur (Paudorf?, Alleröd) aux envirous de Łódź. Biul. Peryglacjalny, 18.
Manikowska, B., 1969b - Gleba z interstadialu Alleröd na tle układu stratygraficznego utworów fazy zstępującej Würmu w okolicach Łodzi (summary: Fossil soil from Alleröd Interstadial on background of deposits of waning phase of the Würm im Łódź region). Prace Geogr. Inst. Geogr. PAN, 75.
Manikowska, B., 1977 - The development of the soil cover in the Late Pleistocene and Holocene in the light of fossil soils from dunes in Central Poland. Quaestiones Geogr., 4.
Manikowska, B., 1985 - O glebach kopalnych, stratygrafii i litologii wydm Polski środkowej (summary: On the fossil soils, stratigraphy and lithology of the dunes in Central Poland). Acta Geogr. Lodz., 52.
Olchowik-Kolasińska, J., 1955 - Strukury kongeliflukcyjne w okolicach Łodzi (summary: Congeliflual structures in the region of Łódź). Biul. Peryglacjalny, 2.
Olchowik-Kolasińska, J., 1962 - Genetyczne typy struktur czynnej strefy zmarzliny (résumé: Classification génétique des structures de mollisol). Acta Geogr. Univ. Lodz., 10.
Starkel, L., 1960 - Rozwój rzeźby Karpat fliszowych w holocenie (summary: The development of the flysch Carpatians relief during the Holocene). Prace Geogr. Inst. Geogr. PAN, 22.
Starkel, L., 1977 - Paleogeografia holocenu. (paleogeography of Holocène). PWN, Warszawa.
Starkel, L., 1986 - The role of the Vistulian and Holocene in the transformation of the relief of Poland. Biul. Peryglacjalny, 31.
Środoń, A., 1967 - Stratygrafia późnego plejstocenu Polski niżowej na podstawie paleobotanicznej. (Stratigraphy of Late Pleistocene of Polish Lowland based on paleobotanic data), in: Czwartorzęd Polski, PWN, Warszawa.
[Turkowska] Kuydowicz-Turkowska, K., 1975 - Rzeczne procesy peryglacjalne na tle morfogenezy doliny Mrogi (résumé: Processus fluviaux périglaciaires sur le fond de la morphogénèse de la vallée de la Mroga). Acta Geogr. Lodz., 36.
Turkowska, K., 1988 - Rozwój dolin rzecznych na Wyżynie Łódzkiej w późnym czwartorzędzie (résumé: Evolution des vallées fluviatiles sur le Plateau de Łódź au cours du Quaternaire tardif). Acta Geogr. Lodz., 57.
Turkowska, K., 1989 - Ślady sieci dolinnej z interglacjału mazowieckiego w okolicach Wolborza (résumé: Traces d'un réseau fluviatile de l'Interglaciaire Mazovien (Mindel/Riss) aux environs de Wolbórz). Acta Geogr. Lodz., 59.
Turkowska, K., Wieczorkowska, J., 1985 - Przykłady stratygraficznego zróżnicowania peryglacjalnych osadów stokowych w okolicach Łodzi (the stratigraphic differentiation of periglacial slope deposits with the Łódź surrounding as examples). Wyd. Uniw. Łódź., Łódź.
Turkowska, K., Wieczorkowska, J., 1986 - L'influence du relief sur le caractère des dépôts de versant périglaciaire dans la region de Łódź. Biul. Peryglacjalny, 31.
Wieczorkowska, J., 1975 - Rozwój stoków Pagórków Romanowskich na tle paleogeografii obszaru (résumé: L'évolution des versant des collines de Romanów à la lumière de la paléogéographie de la région). Acta Geogr. Lodz., 35.
Wieczorkowska, J., 1976 - Rola zagłębień bezodpływowych w rozwoju rzeźby okolic Łodzi (résumé: Le rôle des dépressions fermées dans l'évolution du relief des environs de Łódź). Acta Geogr. Lodz., 37.
