Współczesne zjawiska peryglacjalne w północnej Finlandii
DOI:
https://doi.org/10.26485/BP/1982/29/20Słowa kluczowe:
nieciągła zmarzlina, sezonowe przemarzanie, palsa, formy peryglacjalne, fińska LaponiaAbstrakt
Najbardziej wysunięta na północ część Finlandii znajduje się na południowym skraju strefy występowania nieciągłej wieloletniej zmarzliny. Średnia roczna temperatura tego regionu wynosi nieco poniżej -1°C, a w najzimniejszym okresie – w styczniu i lutym – temperatura może spadać poniżej -40°C. W sprzyjających lokalizacjach zmarzlina utrzymuje się przez sezon odwilży w torfowiskach, pod suchymi warstwami torfu. Miejscowo występująca zmarzlina wynosi torf ponad powierzchnię torfowiska, tworząc tzw. palsa, czyli pagórki torfowe z rdzeniem lodowym, które w fińskiej Laponii mogą osiągać wysokość do 7 metrów i średnicę sięgającą kilkuset metrów.
Szczegółowe badania pagórków palsa wykazały, że ich cykliczny rozwój nie jest spowodowany zmianami klimatycznymi. Przeprowadzono eksperymentalne badania powstawania sztucznego formy palsa. Badania te potwierdziły hipotezę mówiącą, że kluczowym czynnikiem w ich powstawaniu jest grubość pokrywy śnieżnej, warunkowana działaniem wiatru.
W północnej Finlandii występuje również wiele innych zjawisk peryglacjalnych, ale wszystkie – z wyjątkiem palsa – związane są z sezonowym zamarzaniem gruntu. Do zjawisk tych należą m.in. tufury, bagna pasmowe, różne typy gruntów strukturalnych, kliny piaszczyste i gruntowe, pasy kamienne, terasy geliflukcyjne, wietrzenie mrozowe, deflacja i formowanie wydm oraz zjawiska związane z lodem rzecznym i jeziornym.
Bibliografia
Aartolahti, T., 1969 - On patterned ground in southern Finland. Ann. Acad. Sci. Fennicae ser. A III, 104; 30 p.
Aartolahti, T., 1972 - Dyynien routahalkeamista ja routahalkeamapolygoneista (summary: Frost cracks and frost-crack polygons on dunes in Finland). Terra, 84; p. 124-131.
Alestalo, J., Häikiö, J., 1979 - Forms created by the thermal movement of lake ice in Finland in winter 1972-73. Fennia, 157; p. 51-92.
Fogelberg, P., Seppälä, M., 1979 - General geomorphological map 1 : 1,000,000. Atlas of Finland, Folio 122.
Friedman, J. D., et al., 1971 - Observations on Icelandic polygon surfaces and palsa areas, photo interpretation and field studies. Geogr. Ann., 53 A; p. 115-145.
Fries, T., Bergström, E., 1910 - Några iakttagelser öfver palsar och deras förekomst i nordligaste Sverige. Geol. Fören. Förhandl. Stockholm, 32; p. 195-205.
Ilvessalo, Y., 1957 - Suomen suot. Valtakunnan metsien inventointiin perustuva kuvaus. Suo, 8; p. 51-61.
Keränen, J., 1923 - Über den Bodenfrost in Finland. Suomen Valtion Meteorologisen Keskuslaitoksen toimituksia, 12.
Kolkki, O., 1966 - Tables and maps of temperature in Finland during 1931-1960. Supplement to the Meteorological Yearbook of Finland, 65; 42 p.
Koutaniemi, L., 1979 - Late-glacial and post-glacial development of the valleys of the Oulanka river basin, north-eastern Finland. Fennia, 157; p. 13-73.
Lundqvist, J., 1969 - Earth and ice mounds: a terminological discussion. In: T. L. Péwé (ed.) The periglacial environment. Montreal; p. 203-215.
Mansikkaniemi, H., 1970 - Deposits of sorted material in the Inarijoki-Tana river valley in Lapland. Ann. Univ. Turku, ser. A II, 43; 63 p.
Ohlson, B., 1964 - Frostaktivität. Verwitterung und Bodenbildung in den Fjeldgegenden von Enontekiö, Finnisch-Lappland. Fennia, 89; 180 p.
Okko, V., 1954 - Periglasiaalisesta morfologiasta Suomessa (summary: Periglacial morphology in Finland). Terra, 66; p. 54-57.
Piirola, J., 1969 - Frost-sorted block concentrations in western Inari, Finnish La land. Fennia, 99; 35 p.
Results of soil temperature measurements in Finland 1961 ... 1970, 1979 - The Finnish Meteorological Institute Soil Temperature Measurements, 3; 59 p.
Ruuhijävri, R., 1960 - Über die regionale Einteilung der Nordfinnischen Moore. Ann. Bot. Soc. "Vanamo", 31; 360 p.
Salmi, M., 1972 - Present development stages of palsas in Finland. Proc. 4th Internat. Peat Congress, 1; p. 121-141.
Seppälä, M., 1966 - Recent ice-wedge polygons in eastern Enontekiö, northernmost Finland. Publ. Inst. Geogr. Univ. Turku, 42; p. 274-287.
Seppälä, M., 1971 - Evolution of eolian relief of the Kaamasjoki-Kiellajoki river basin in Finnish Lapland, Fennia, 104; 88 p.
Seppälä, M., 1972a - Peat at the top of Ruohttir fell, Fjnnish Lapland. Rep. Kevo Subarctic Station, 9; p. 1-6.
Seppälä, M., 1972b - The term „palsa". Ztschr. f. Geomorph., 16; p. 463.
Seppälä, M., 1973 - On the formation of periglacial sand dunes in northern Fennoscandia. Ninth Congr. INQUA (Christchurch), Abstracts; p. 318-319.
Seppälä, M., 1974 - Some quantitative measurements of the present-day deflation on Hietatievat, Finnish Lapland. Abhandl. Akad. Wiss. Göttingen, Math-Phys. Kl. III, 29; p. 208-220.
Seppälä, M., 1976a - Periglacial character of the climate of the Kevo region (Finnish Lapland) on the basis of meteorological observations 1962-71. Rep. Kevo Subarctic Station, 13; p. 1-11.
Seppälä, M., 1976b - Seasonal thawing of a palsa at Enontekiö, Finnish Lapland, in 1974. Biul. Perygl., 26; p. 17-24.
Seppälä, M., 1977 - Distribution and character of palsas in Finnish Lapland. 10th INQUA Congress, Birmingham, Abstracts; p. 411.
Seppälä, M., 1979a - A new technique to measure the rate of mass movements on slopes. Studia Geomorphologica Carpatho-Balcanica, 13; p. 221-224.
Seppälä, M., 1979b - Recent palsa studies in Finland. Acta Univ. Oulu, ser. A, 82; p. 81-87.
Seppälä, M., 1980 - Experimental field study of formation of palsas. (manuscript under preparation).
Seppälä, M., Rastas, J., 1980 - Vegetation map of northernmost Finland with special reference to subarctic forest limits and natural hazards. Fennia , International Journal of Geography, 158(1), 41–61.
Soveri, J., Varjo, M., 1977 - Roudan muodostumisesta ja esiintymisestä Suomessa vuosina 1955-1975 (summary: On the formation and occurrence of soil frost in Finland 1955 to 1975). Publ. Water Research Inst., Nat. Board of Waters, Finland, 20; 66 p.
Svensson, H., 1969 - Open fissures in a polygonal net on the Norwegian Arctic coast. Biul. Perygl., 19 ; p. 389-398.
Washburn, A. L., 1979 - Geocryology. A survey of periglacial processes and environments. London; 406 p.
