Struktura i morfologia minerogenicznych pagórków palsa w północnej Norwegii

Abstrakt

Północna Fennoskandia należy do strefy wyspowej wieloletniej zmarzliny. W badanym obszarze w północnej Norwegii zewnętrzny region przybrzeżny ma średnią roczną temperaturę 1-3°C, podczas gdy wewnętrzny region fiordów ma temperaturę około 0°C. Obszar o najbardziej kontynentalnych cechach znajduje się na południowym wschodzie, gdzie średnia roczna temperatura waha się od -2° do -3°C. Tam, gdzie średnia roczna temperatura jest poniżej 0°C, palsa występują licznie na torfowiskach. W bardziej kontynentalnym regionie zmarzlinę znajdowano nawet poza torfowiskami, choć niewiele wiadomo o jej zasięgu powierzchniowym. Na podstawie analiz zdjęć lotniczych i prac terenowych możliwa była klasyfikacja morfologiczna pagórków palsa na główne typy.  Palsa plateau: niskie pagórki o wysokości 1,0-1,5 m, obejmujące obszary od 1000 m² do 1 km². Cienka warstwa torfu i rdzeń mineralny o niskiej zawartości iłu i mułu. Esker palsa: grzbiety o wysokości 2-6 m i długości 50-500 m, równoległe do nachylenia torfowiska. Rdzeń mineralny z ilastego mułu i drobnego piasku. String palsa: grzbiety o wysokości 1-2 m i długości 25-100 m, prostopadłe do nachylenia torfowiska, często rozwijają się z pasm torfowisk i są zwykle zbudowane z czystego torfu, ale mogą mieć rdzeń mineralny, jeśli warstwa torfu w torfowisku jest cienka. Conical palsa: 2-6 m wysokości z okrągłym do owalnego obwodem podstawy. Przeważnie czyste pagórki torfowe, bez rdzenia mineralnego. Palsa complex: duże obszary pagórków palsa, różnych typów i stadiów rozwoju. Silna erozja i rozpad występują w pobliżu rosnących i nowo formujących się palsa. Wysokość waha się od 1-9 m nad powierzchnią torfowiska. Są najlepiej rozwinięte, gdy cienka warstwa torfu pokrywa rdzeń mineralny o wysokiej zawartości iłu i mułu. Rozkład wielkości ziaren w rdzeniu mineralnym, to zazwyczaj ilasty muł o zawartości iłu od 10 do 30% i mułu od 40 do 60%. W palsa plateau zawartość iłu często nie przekracza 2-6%, a drobny lub średnioziarnisty piasek stanowi 60-80%. Zawartość lodu (wody) znacznie przekracza pojemność kapilarną gleby. Na przekroju przez palsa complex zmierzono następujące wartości zawartości wody: 36, 67, 87, 114 i 178% suchej masy gleby.

Pagórki palsa są zazwyczaj uważane za pokryte warstwą torfu, która izoluje zamarznięty rdzeń latem. Procesy fizyczne są jednak takie same, niezależnie od tego, czy palsa formuje się na torfowisku, czy w czystej glebie mineralnej. Brak warstwy torfu musi zostać skompensowany niższą temperaturą latem.