Rola vistulianu i holocenu w transformacji rzeźby Polski
DOI:
https://doi.org/10.26485/BP/1986/31/23Słowa kluczowe:
morfogeneza peryglacjalna, morfogeneza glacjalna, morfogeneza w strefie umiarkowanej, strefa staroglacjalna, strefa młodoglacjalna, procesy wywołane działalnością człowiekaAbstrakt
Autor omawia rolę ostatniego okresu chłodnego i holocenu w przekształcaniu rzeźby w Polsce; stwierdza, że w vistulianie powstała rzeźba młodoglacjalna północnej Polski (w makro- i mezoskali), a starsza rzeźba południowej i centralnej Polski nabyła cechy przekształceń peryglacjalnych nałożonych na formy starsze. Morfogeneza holoceńska przygotowuje nowy regolit poprzez wietrzenie chemiczne. Bardziej aktywne procesy ograniczają się do skał mniej odpornych, bardziej stromych zboczy i obszarów o obniżonej bazie erozyjnej. W strefie młodoglacjalnej trwa formowanie się sieci dolinnej, a deniwelacje ulegają zmniejszeniu. W wielu obszarach istotne zmiany w tempie i kierunku ewolucji zboczy i den dolin wywołał człowiek.
Bibliografia
Baraniecka, M. D., 1982 - Wydmy okolic Otwocka na tle budowy geologicznej (summary: Dunes of the Otwock region against a geologic structure). Biul. Inst. Geol., 337; p. 5-32.
Baumagart-Kotarba, M., 1974 - Rozwój grzbietów górskich w Karpatach fliszowych (summary: Development of mountain ridges in the flysch Carpathians). Prace Geogr. Inst. Geogr. PAN, 106; 133 p.
Büdel, J., 1977 - Klimageomorphologie. Gebr. Bornträger, Berlin - Stuttgart; 304 p.
Churska, Z., 1966 - Późnoglacjalne formy denudacyjne na zboczach pradoliny Noteci- Warty i doliny Drwęcy (summary: The late glacial denudative land forms occurring on slopes of the Noteć - Warta ice marginal streamway and the Drwęca valley). Studia Soc. Sci. Torunensis, ser. C, 6.
Dorywalski, M., 1958 - Przykład mapy morfodynamicznej (summary: An example of morphodynamic map). Acta Geogr. Univ. Lodziensis, 8; p. 67-88.
Dorywalski, M., 1970 - Z zagadnień współczesnego kształtowania rzeźby niżowej (résumé: Le façonnement du relief actuel des plaines). Acta Geogr. Lodziensia, 24; p. 117 - 127.
Drozdowski, E., Berglund, B. E., 1976 - Development and chronology of the lower Vistula River valley, North Poland. Boreas, p. 96-107.
Dylik, J.,1953 - O peryglacjalnym charakterze rzeźby środkowej Polski (résumé: Du caractère périglaciaire de la Pologne Centrale). Acta Geogr. Univ. Lodziensia, 4; 109 p.
Dylik, J., 1956 - Coup d'oeil sur la Pologne périglaciaire. Biul. Peryglacjalny, 4; p. 195-238.
Dylik, J., 1967 - The main elements of Upper Pleistocene paleogeography in Central Poland. Biul. Peryglacjalny, 16; p. 85-115.
Dylik, J., 1969a - Slope development under periglacial conditions in the Łódź region. Biul. Peryglacjalny, 18; p. 381-410.
Dylik, J., 1969b - L'action du vent pendant le dernier âge froid sur le territoire de la Pologne Centrale. Biul. Peryglacjalny, 20; p. 29-44.
Dylikowa, A., 1967 - Wydmy środkowopolskie i ich znaczenie dla stratygrafii schyłkowego plejstocenu (Dunes of Middle Poland and their significance for the stratigraphy of Upper Pleistocene). in: Czwartorzęd Polski, PWN Warszawa; p. 353-371.
Falkowski, E., 1971 - Historia i prognoza rozwoju układu koryta wybranych odcinków rzek nizinnych Polski (summary: History and prognosis for the development of bed configurations of selected sections of Polish Lowland rivers). Biul. Geol. Uniw. Warszawskiego, 12; 121 p.
Froehlich, W., Słupik, J., 1980 - Importance of splash in erosion process within a small flysch catchment basin. Studia Geomorph. Carp.-Balc., 14; p. 77-112.
Galon, R., 1934 - Dolina dolnej Wisły, jej kształt i rozwój na tle Dolnego Powiśla (Zfs.: Die Gestalt and Entwicklung des unteren Weichseltales in Beziehung zum geol. Aufbau d. unteren Weichselgebietes). Badania Geogr. nad Polską Północno-Zachodnią, 12/13; p. 1-111.
Galon, R., 1961 - Morphology of the Noteć-Warta (or Toruń-Eberswalde) ice marginal streamway. Geogr. Studies. Inst. Geogr. Pol. Acad. Sci., 29; 129 p.
Galon, R., 1968 - Ewolucja sieci rzecznej na przedpolu zanikającego lądolodu (summary: Evolution of fluvial system in foreland of retreating ice sheet). Prace Geogr. Inst. Geogr. PAN, 74; p. 101-120.
Galon, R., 1972 - Ogólne cechy rzeźby Niżu Polskiego (General features of relief of the Polish Lowlands). in: Geomorfologia Polski, t. II, PWN, Warszawa; p. 10-110.
Galon, R (ed.), 1969 - Procesy i formy wydmowe w Polsce (Dune forms and processes in Poland). Prace Geogr. Inst. Geogr. PAN, 75.
Gerlach, T., 1958 - Wstępne badania nad intensywnością współczesnych procesów denudacyjnych w Jaworkach koło Szczawnicy (summary: Preliminary investigations on the intensity of contemporary denudation processes at Jaworki near Szczawnica). Roczn. Nauk Roln., 72.
Gerlach, T., 1966 - Współczesny rozwój stoków w dorzeczu górnego Grajcarka, Beskid Wysoki, Karpaty Zachodnie (résumé: Développement actuel des versants dans le bassin du Haut Grajcarek, Les Hautes Beskides, les Carpates Occidentales). Prace Geogr. Inst. Geogr. PAN, 52; 111 p.
Gerlach, T., Koszarski, L., 1968 - Współczesna rola morfogenetyczna wiatru na przedpolu Beskidu Niskiego (summary: The role of the wind in the contemporary morphogenesis of Lower Beskid range, Flysch Carpathians). Studia Geomorph. Carp.-Balc., 2; p. 85-114.
Gil, E., Gilot, E., Kotarba, A., Starkel, L., Szczepanek, K., 1974 - An early Holocene landslide in the Niski Beskid and its significance for paleogeographical reconstructions. Studia Geomorph. Carp.-Balc., 8; p. 69-83.
Gołębiewski, R., 1981 - Kierunki i intensywność denudacji na obszarze zlewni górnej Raduni w późnym Würmie i holocenie (summary: Direction and rate of denudation in the drainage area of the upper Radunia river in Late Würm and Holocene). Zesz. Nauk. Uniw. Gdańskiego, Rozprawy i monografie, 26; 165 p.
Jahn, A., 1956 - Wyżyna Lubelska. Rzeźba i czwartorzęd (summary: Geomorphology and Quaternary history of Lublin Plateau). Prace Geogr. Inst. Geogr. PAN, 7; 453 p.
Jahn, A., 1970 - Zagadnienia strefy peryglacjalnej (The problems of periglacial zone). PWN, Warszawa; 202 p.
Kalinowska, K., 1961 - Zanikanie jezior polodowcowych w Polsce (summary: Disappearance of the Post-glacial lakes on the territory of Poland). Przegl. Geogr., 33; p. 511-518.
Klajnert, Z., 1966 - Geneza Wzgórz Domaniewickich i uwagi o sposobie zaniku lodowca środkowopolskiego (summary: Origin of Domaniewice hills and remarks on the mode of waning of the Middle Polish ice sheet). Acta Geogr. Lodziensia, 23; 134 p.
Klatka, T., 1958 - Muły antropogeniczne doliny Świśliny i ich dynamiczna interpretacja (résumé: Limons anthropogènes de la vallée Świślina et leur interpretation dynamique). Acta Geogr. Univ. Lodziensia, 8; p. 165-183.
Klatka, T., 1962 - Geneza i wiek gołoborzy Łysogórskich (résumé: Champs de pierres de Łysogóry, origine et âge). Acta Geogr. Lodziensia, 12; 124 p.
Klatkowa, H., 1965 - Niecki i doliny denudacyjne w okolicach Łodzi (résumé: Vallons en berceau et vallées sèches aux environs de Łódź). Acta Geogr. Lodziensia, 19; 142 p.
Klatkowa, H., 1972 - Region Łódzki (the Łódź region). in: Geomorfologia Polski, t. II, PWN, Warszawa; p. 240-270.
Klimaszewski, M., 1948 - Polskie Karpaty Zachodnie w okresie dyluwialnym (Polish West Carpathians during Ice age). Prace Wrocł. Tow. Nauk., ser. B, 7; 236 p.
Klimaszewski, M., 1971 - The effect of solifluction processes on the development of mountain slopes in the Beskidy (Flysch Carpathians). Folia Quaternaria, 38.
Klimaszewski, M., 1972 - Karpaty Wewnętrzne (The inner Carpathians). in: Geomorfologia Polski, t. I, PWN, Warszawa; p. 25-52.
Klimaszewski, M., 1980 - Bezwzględny wiek rzeźby terytorium Polski (summary: The absolute age of the relief of the territory of Poland). Studia Geomorph. Carp.-Balc., 14; p. 3-16.
Klimek, K., Trafas, K., 1972 - Young Holocene changes in the course of the Dunajec river in the Beskid Sądecki Mts. (Western Carpathians). Studia Geomorph. Carp.-Balc., 6; p. 85-92.
Kondracki, J., 1969 - Sur les changements de niveau des lacs. Comme indices des oscillations climatiques pendant l'Holocene (d'après l'exemple du N. E. Pologne). Geogr. Polonica, 17; p.119-131.
Koutaniemi, L., Rachocki, A., 1981 - Palaeohydrology and landscape development in the middle course of the Radunia basin, North Poland. Fennia, 159; p. 335-342.
Kozarski, S., 1974 - Evidence of Late-Würm permafrost occurrence in NW Poiand. Quaest. Geogr., 1; p. 65-86.
Kozarski, S., Rotnicki, K., 1977 - Valley floors and changes of river channel pattern in the North Polish Plain during the Late-Würm and Holocene. Quaest. Geogr., 4; p. 51-93.
Lindner, L., 1977 - Wiek tarasów zalewowych rzek Świętokrzyskich w świetle datowania „poziomu czarnych dębów" metodą 14c (summary: The age of river flood-terraces from the Góry Świętokrzyskie in the light of 14c datings of the "black oak horizons"). Kwart. Geol., 21; p. 325-334.
Łoziński, W., 1909 - Über die mechanische Verwitterung der Sandsteine im gemässigten Klima. Bull. Int. Acad. Sci. de Cracovie.
Manikowska, B., 1982 - Gleby kopalne w wydmach Polski Środkowej (summary: Fossil soil in dunes of Central Poland). Rocz. Glebozn., 33; p. 119-133.
Maruszczak, H., 1958 - Charakterystyczne formy rzeźby obszarów lessowych Wyżyny Lubelskiej (summary: Characteristic relief forms of the loess area within the Lublin Upland). Czas. Geogr., 29; p. 335-354.
Maruszczak, H., 1968 - Przebieg zjawisk w strefie peryglacjalnej w okresie ostatniego zlodowacenia w Polsce (summary: The course of phenomena in the periglacial zone during the last glaciation in Poland). Prace Geogr. Inst. Geogr. PAN, 74; p. 161-204.
Mojski, J. E., 1982 - Geological section across the Holocene sediments in the Northern and Eastern parts of the Vistula deltaic plain. Geogr. Studies, spec. issue, 1; p. 149-169.
Mortensen, H., 1963 - Abtragung und Formung. Nachr. Akad. Gött., II Kl.; p. 17 - 27.
Nakonieczny, S., 1967 - Holoceńska morfogeneza Wyżyny Lubelskiej (Development of relief of Lublin Upland during the Holocene). UMCS, Lublin.
Niewiarowski, W., 1968 - Morfologia i rozwój pradoliny i doliny Drwęcy (summary: Morphology and evolution of pradolina and valley of the river Drwęca). Studia Soc. Sci. Torunensis, 6, sec. C.
Rapp, A., 1967 - Pleistocene activity and Holocene stability of hillslopes with examples from Scandinavia and Pennsylvania. Symp. Intern. Géomorph. Liège-Louvain 1966, 1; p. 229 - 244.
Rosa, B., 1963 - O rozwoju morfologicznym wybrzeża Polski w świetle dawnych form brzegowych (Zfs.: Über die Morphologische Entwicklung der Küste Polens im Lichte der alten Strandformen). Studia Soc. Sci. Torunensis, 5, sec. C.
Roszko, L., 1968 - Recesja ostatniego lądolodu z terenu Polski (summary: Recession of last inland ice from Poland's territory). Prace Geogr. Inst. Geogr. PAN, 74; p. 65-100.
Roszkówna, L., 1963 - Le problème d'érosion du sol sur le territoire de la voievodie de Bydgoszcz d'après la carte géomorphologique. Prace Geogr. Inst. Geogr. PAN, 46; p. 101-108.
Rotnicki, K., 1966 - Rzeźba Wzgórz Ostrzeszowskich jako rezultat rozwoju stoku podczas Würmu (summary: The relief of the Ostrzeszów Hills as result of slope development during the Würm). Prace Kom. Geogr.-Geol., Pozn. Tow. Przyj. Nauk, 5; 260 p.
Różycki, S. Z., 1967 - Zarys stratygrafii plejstocenu Polski środkowej (Pleistocene stratigraphy of Central Poland). in: Czwartorzęd Polski, PWN Warszawa; p. 259-310.
Słupik, J., 1973 - Zróżnicowanie spływu powierzchniowego na fliszowych stokach górskich (summary: Differentiation of surface run-off on flysch mountain slopes). Dokumentacja Geogr. Inst. Geogr. PAN, 2; 118 p.
Starkel, L., 1960 - Rozwój rzeźby Karpat fliszowych w holocenie (summary: The development of the flysch Carpathians relief during the Holocene). Prace Geogr. Inst. Geogr. PAN, 22; 239 p.
Starkel, L., 1963 - Stand der Forschungen über morphogenetische Processe in den Karpathen während des Quartärs. Nachr. Akad. Wiss. Gött., Math-Phys. Kl. 10; p. 139-161.
Starkel, L., 1965 - Rozwój rzeźby polskiej części Karpat Wschodnich (summary: Geomorphological development of the Polish Eastern Carpathians). Prace Geogr. Inst. Geogr. PAN, 50.
Starkel, L., 1969 - L'évolution des versants des Carpates à flysch au Quaternaire. Biul. Peryglacjalny, 18; p. 349-379.
Starkel, L., 1977 - Last Glacial and Holocene fluvial chronology in the Carpathian valleys. Studia Geomorph. Carp.-Balc., 11; p. 33-51.
Starkel, L., 1978 - The features of the past and of the future in the present-day relief of the Polish Flysch Carpathians. Beiträge zur Quartär- und Landschaftforschung. Fortschrift zum 60 Geburstag von J. Fink, Hirt, Wien; p. 585-600.
Starkel, L., 1980 - Stratigraphy and chronology of the Vistulian in the Polish Carpathians and Subcarpathian Basins. Quaternary Studies in Poland, 2.
Starkel, L., Alexandrowicz, S. W., Klimek, K., Kowalkowski, A., Mamakowa, K., Niedziałkowska, E., Pazdur, M., 1981 - The evolution of the Wisłoka valley near Dębica during the Lateglacial and Holocene. Folia Quaternaria, 53.
Szczepanek, K., 1971 - Kras Staszowski w świetle badań paleobotanicznych (summary: The Staszów karst in the light of palaeobotanical studies, South Poland). Acta Palaeobot., 12; 140 p.
Szumański, A., 1983 - Paleochannels of large meanders in the river valleys of the Polish Lowland. Quaternary Studies in Poland, 4; p. 207-216.
Śnieszko, Z., 1983 - Wykształcenie osadów późnovistuliańskich i holoceńskich w rejonie Działoszyc (Formation of Latevistulian and holocene deposits in the Działoszyce region). Przew. Konf. ,,Późnovistuliańskie i holoceńskie zmiany środowiska geograficznego na obszarach lessowych Wyżyny Miechowskiej i Opatowsko-Sandomierskiej". Uniw. Śląski, Katowice; p. 38 - 49.
Żurek, S., 1975 - Geneza zabagnienia Pradoliny Biebrzy (summary: Genesis of bog formation in the Biebrza Urstromtal). Prace Geogr. Inst. Geogr. PAN, 110; 107 p.
