Zjawiska kriogeniczne w jaskiniach i lejach krasowych Tatr
DOI:
https://doi.org/10.26485/BP/1972/21/12Słowa kluczowe:
formy kriogeniczne, formy lodu, mikroklimat jaskiniowyAbstrakt
Artykuł w języku francuskim.
TYTUŁ ORYGINALNY: Phénomènes cryogènes dans les grottes et gouffres des Tatras
W latach 1958–1968 prowadzono badania nad zjawiskami kriogenicznymi w jaskiniach i lejach krasowych Tatr. Współczesne formy kriogeniczne rozwijają się w przednich częściach jaskiń, które znajdują się w strefie dynamicznych warunków, charakteryzujących się dużymi amplitudami poszczególnych elementów meteorologicznych. Wyróżniono trzy grupy form kriogenicznych: (1) formy dezintegracji przez zamarzanie (pokrywy rumoszu i bloków skalnych), (2) formy segregacji przez zamarzanie (grzbiety, bruki, mikroskalowe formy strukturalne gleb, girlandy kamieniste, soczewki soliflukcyjne), (3) lód występujący w jaskiniach i lejach krasowych (lód atmosferyczny i lód gruntowy).
Przeprowadzono analizę różnych typów lodu w celu określenia kierunków krystalizacji osi podłużnych kryształów oraz scharakteryzowania jego aktywności mechanicznej i chemicznej (np. wykwity kalcytu).
W wybranych stanowiskach eksperymentalnych w jaskiniach i lejach krasowych badano dynamikę współczesnych procesów za pomocą pomiarów okresowych oraz obserwacji kolejnych zmian cech fizycznych osadów pokrywających dno form krasowych.
W podziemnych systemach Tatr mikroklimat zbliżony do klimatu peryglacjalnego, wysoka wilgotność powietrza, słabe sortowanie materiału pokrywającego dno jaskiń oraz brak pokrywy roślinnej sprzyjają rozwojowi procesów kriogenicznych. Obserwowane współczesne procesy stwarzają możliwość prowadzenia badań eksperymentalnych oraz porównań współczesnych form kriogenicznych z kopalnymi formami peryglacjalnymi występującymi na obszarze Polski.
Bibliografia
Baranowski, S., 1968 - Termika tundry peryglacjalnej SW Spitsbergenu (summary: The thermic conditions of the periglacial tundra in SW Spitsbergen). Acta Univ. Wratislav. no. 68, Studia Geogr., 10.
Czeppe, Z., 1961 - Roczny przebieg mrozowych ruchów gruntu w Hornsundzie, Spitsbergen, 1957-1958 (summary: Annual course of frost ground movements at Hornsund Spitsbergen - 1957-1958). Zeszyty Nauk. U. J., Prace Geogr., 3.
Dobrowolski, A. B., 1923 - Historia naturalna lodu (Histoire naturelle de la glace). Warszawa.
Dylik, J., Chmielewska, M., Chmielewski, W., 1954 - Etude des dépôts de la grotte au lieu dit ,,Dziadowa Skała". Biuletyn Peryglacjalny, no. 1.
Gerlach, T., 1959 - Lód włóknisty i jego rola w przemieszczaniu pokrywy zwietrzelinowej w Tatrach (summary: Needle ice and its role in the displacement of the cover of waste material in the Tatra Mountains). Przegl. Geogr., t. 31.
Grześkowiak, M., 1962 - Współczesne procesy morfologiczne zachodzące w strefie mikroklimatu dynamicznego jaskini Zimnej (Actions morphologiques actuelles se manifestant dans la zone du microclimat dynamique de la grotte Zimna). Manuscript, Wrocław.
Jahn, A., 1958 - Periglacial microrelief of the Tatras and Babia Góra. Biuletyn Peryglacjalny, no. 6.
Jahn, A., 1963 - Origin and development of patterned ground in Spitsbergen. Proc. Permafrost Intern. Conf, Lafayette, Indiana.
Kowalski, K., 1954 - Jaskinie Polski (Les cavernes de la Pologne). T. 3. Warszawa.
Petcherkin, I. A., Burmatova, E. A., 1964 - O gidrologii lda kamskikh vodokhranilichtch (Sur l'hydrologie des bassin de la rétention de la Kama). Khimitcheskaya Geog. i Gidrokhimya, 3/4; Perm.
Pulina, M., 1962a - Uwagi o mikroklimacie jaskini Zimnej (Tatry Zachodnie) na podsta wie obserwacji przeprowadzonych w latach 1958-1961 (summary: Remarks on the microclimate of the Zimna Cave - Western Tatras - based on observations made in years 1958-1961). Speleologia, t. 2.
Pulina, M., 1962b - Jaskinia Śnieżna w Tatrach Zachodnich (summary: Snow cave in Western Tatra Massif). Czas. Geogr., t. 33.
Pulina, M., 1968a - Termika vozdukha v pechtcherakh polskikh Tatr (Air temperature in caves of the Polish Tatra Mts.). Actes du IVe Congress Intérn. Speléol. en Yougoslavie, t. 3, Ljubljana.
Pulina, M., 1968b - Gleby poligonalne w jaskini Czarnej, Tatry Zachodnie (Les sols polygonaux dans la grotte Czarna - les Tatras Occidentales). Speleologia, t. 3.
Rudnicki, J., 1967 - Geneza i wiek jaskiń Tatr Zachodnich (summary: Origin and age of the Western Tatra Caves). Acta Geol. Polonica, t. 17.
Sekyra, J., 1954 - K otàzce recentnosti strukturnich pud (On the recent origin of structural soils). Vĕstnik Ústr. Úst. Geol., 29;
Sekyra, J., 1956 - Kryopedologické pozorováni na jižnich svazich Vysokých Tater. (summary: Cryopedological observations on the southern slopes of the Vysoke Tatry). Anthropozoikum, t. 5; Praha.
Schumsky, P. A., 1964 - Principles of structural glaciology. New York.
Zwoliński, S., 1955 - Tatrzański rejon jaskiniowy (La region des cavernes de Tatras). Światowid, 21; Warszawa.
