Trójdzielność młodszego dryasu obserwowana w rozwoju roślinności w otoczeniu torfowiska Żabieniec w środkowej Polsce
Abstrakt
Torfowisko Żabieniec położone jest w środkowej Polsce. Duża miąższość osadów biogenicznych pozwoliła na przeprowadzenie badań paleoekologicznych i odtworzenie historii roślinności oraz zmian klimatu podczas późnego glacjału i holocenu. Na podstawie wyników analizy pyłkowej zaprezentowano przebieg rozwoju roślinności podczas młodszego dryasu. Przebieg krzywych pyłkowych pozwolił na wydzielenie trzech faz, a datowanie radiowęglowe umożliwiło określenie ich ram czasowych. Pierwsza z nich, obejmująca 50 cm osadu, była najdłuższa i trwała prawie 900 lat. Ilustruje ona ochłodzenie, rozwój zbiorowisk zimnolubnych, odlesienie i wzrost trofii ekosystemu jeziornego. Druga, pomimo znacznej miąższości osadów (50 cm), była znacznie krótsza, trwała tylko około 230 lat i ilustruje stabilizację zimnolubnej roślinności okolic Żabieńca oraz wysoki status troficzny jeziora. Trzecia, obejmująca około 120 lat (30 cm osadu) ilustruje ustępowanie zbiorowisk otwartych, zimnolubnych, zanik taksonów światłolubnych, glacjalnych i zimnego stepu oraz wyraźnie niższą trofię wód zbiornika. Porównanie danych palinologicznych kilku stanowisk na terenie Polski sugeruje, że wyznaczana czynnikami makroklimatycznymi sukcesja roślinności jest w istotnym zakresie modyfikowana cechami lokalnymi środowiska, a czynniki: topograficzne, geomorfologiczne i fizykochemiczne podłoża decydują o tempie oraz szczegółowych kierunkach pojawiania się różnych zbiorowisk roślinnych.
Bibliografia
Balwierz Z. 2010. Analiza pyłkowa osadów torfowiska Żabieniec. W: J. Twardy, S. Żurek, J. Forysiak (red.) Torfowisko Żabieniec warunki naturalne, rozwój i zapis zmian paleoekologicznych w jego osadach. Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań: 179-188.
Berglund B.E., Ralska-Jasiewiczowa M. 1986. Pollen analysis. W: B.E. Berglund (red.) Handbook of Holocene Palaeoecology and Palaeohydrology. John Wiley and Sons, Chichester: 455-484.
Beug H.J. 2004. Leitfaden der Pollenbestimmung für Mitteleuropa und angrenzen de Gebiete. Verlag Dr. Friedrich Pfeil, München.
Cieślak P. 2000. Struktura przestrzenna roślinności torfowiska Żabieniec koło Brzezin. Acta Univ. Lodz. Folia Botanica 14:125-145.
Forysiak J., Twardy J. 2010. Budowa geologiczna i paleogeografia torfowiska Żabieniec i jego otoczenia. W: J. Twardy, S. Żurek, J. Fory-siak (red.) Torfowisko Żabieniec warunki naturalne, rozwój i zapis zmian paleoekologicznych w jego osadach. Bogucki Wyd. Nauk., Poznań: 17-42.
Goslar T., Bałaga K., Arnold M., Tisnerat N., Starnawska E., Kuźniarski M., Chróst L., Walanus A., Więckowski K. 1999. Climate-related variations in the composition of the Late Glacial and Early Holocene sediments of Lake Perespilno (eastern Poland). Quaternary Science Reviews 18: 899-911.
Huntley B., Birks H.J.B. 1983. An atlas of past and present pollen maps for Europe: 0–13 000 years ago. Cambridge University Press.
Kittel P., Sygulski M. 2010. Ślady osadnictwa pradziejowego i historycznego w otoczeniu torfowiska Żabieniec. W: J. Twardy, S. Żurek, J. Forysiak (red.) Torfowisko Żabieniec warunki naturalne, rozwój i zapis zmian paeoekologicznych w jego osadach. Bogucki Wyd. Nauk., Poznań: 97-112.
Komarek J., Jankovska V. 2001. Review of the Green Algal Genus Pediastrum; Implication for Pollen-analytical Research. Bibliotheca Phycologica 108: 1-127.
Kondracki J. 1994. Geografia Polski. Mezoregiony fizycznogeograficzne. PWN, Warszawa.
Makohonienko M., Latałowa M., Milecka K., Okuniewska-Nowaczyk I., Nalepka D. 2004. Artemisia L. W: M. Ralska-Jasiewiczowa, M. Latałowa, K. Wasylikowa, K. Tobolski, E. Madeyska, H.E. Wright Jr., C. Turner (red.) Late Glacial and Holocene history of vegetation in Poland based on isopollen maps. W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, Kraków: 253-261.
Matuszkiewicz W. 2001. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. PWN, Warszawa.
Miotk-Szpiganowicz G., Tobolski K., Zachowicz J., Nalepka D. 2004. Filipendula Mill. – Filipendula. W: M. Ralska-Jasiewiczowa, M. Latałowa, K. Wasylikowa, K. Tobolski, E. Madeyska, H.E. Wright Jr., C. Turner (red.) Late Glacial and Holocene history of vegetation in Poland based on isopollen maps. W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, Kraków: 297-303.
Mirosław-Grabowska J., Obremska M., Zawisza E., Stańczak J., Słowiński M., Mulczyk A. 2020. Biological and geochemical indicators of climatic oscillations during the Last Glacial Termination, the Kaniewo palaeolake (Central Poland). Ecological In-dicators 114, 106301.
Müller D., Tjallingii R., Płóciennik M., Luoto T.P., Kotrys B., Plessen., Ra-misch A., Schwab M.J., Błaszkiewicz M., Słowiński M., Brauer A. 2021. New insights into lake responses to rapid climate change: the Younger Dryas in Lake Gościąż, central Poland. Boreas 50: 535-555.
Nowacki K. 1993. Objaśnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000. Arkusz Łyszkowice (592). PIG, Warszawa.
Okuniewska-Nowaczyk I., Makohonienko M., Latałowa M., Milecka K., Krupiński K.M., Nalepka D. 2004. Juniperus communis L. – Juniper. W: M. Ralska-Jasiewiczowa, M. Latałowa, K. Wasylikowa, K. Tobolski, E. Madeyska, H.E. Wright Jr., C. Turner (red.) Late Glacial and Holocene history of vegetation in Poland based on isopollen maps. W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, Kraków: 125-133.
Pawłowski D., Kowalewski G., Milecka K., Płóciennik M., Woszczyk M., Zieliński T., Okupny D., Włodarski W., Forysiak J. 2015a. A reconstruction of the palaeohydrological conditions of a floodplain: a multi-proxy study from the Grabia River valley mire, central Poland. Boreas 44: 543-562.
Pawłowski D., Płóciennik M., Brooks S.J., Luoto T.P., Milecka K., Nevalainen L., Peyron O., Self A., Zieliński T. 2015b. A multi-proxy study of Younger Dryas and Early Holocene climaticconditions from the Grabia River paleooxbow lake (central Poland). Palaeogeography, Palaeoclimatology, Pal-aeoecology 438: 34-50.
Petera-Zganiacz J., Dzieduszyńska D., Milecka K., Okupny D., Słowiński M., Michczyńska D.J., Forysiak J., Twardy J. 2022. Climate and abiotic landscape controls of Younger Dryas environmental variability based on a terrestrial archive (the Żabieniec mire, Central Poland). Catena 219, doi.org/10.1016/j.catena.2022.106611
Ralska-Jasiewiczowa M., Demske D., Van Geel B. 1998. Late-Glacial vegetation history recorded in the Lake Gościąż sediments. W: M. Ralska-Jasiewiczowa, T. Goslar, T. Madeyska, L. Starkel (red.) Lake Gościąż, Central Poland. Instytut Botaniki W. Sza-fera, Kraków: 128-143.
Ralska-Jasiewiczowa M., Goslar T., Różański K., Wacnik A., Czernik J., Chróst L. 2003. Very fast environmental changes at the Pleistocene/Holocene boundary, recorded in laminated sediments of Lake Gościąż, Poland. Palaeogeography, Palaeoclimatology, Pal-aeoecology 193: 225-247.
Sobkowiak-Tabaka I., Milecka K., Kubiak-Martens L., Pawłowski D., Kurzawska A., Janczak-Kostecka B., Kostecki R., Hilde-brandt-Radke I., Apolinarska K., Goslar T. 2022. Persistent place at Lubrza – a small paradise of hunter-gatherers? Multi-disciplinary studies of Late Palaeolithic environment and human activity in the Łagów Lake District (Western Poland). Vegetation His-tory and Archeobotany 31 (5): 447-465.
Sugita S., Gaillard M.J., Broström A. 1999. Land-scape openness and pollen records: a simulation approach. The Holocene 9 (4): 409-421.
Szmeja J. 2001a. Isoëtes lacustris L. Poryblin jeziorny. W: R. Kaźmierczakowa, K. Zarzycki (red.) Polska Czerwona Księga Ro-ślin. PAN, Kraków: 34-36.
Szmeja J. 2001b. Isoëtes echinospora Durieu Poryblin kolczasty. W: R. Kaźmierczakowa, K. Zarzycki (red.) Polska Czerwona Księga Roślin. PAN, Kraków: 36-37.
Szmeja J. 2002. Teoretyczne i metodologiczne założenia do klasyfikacji ekosystemów jeziornych w północnej części Borów Tucholskich. W: J. Banaszak, K. Tobolski (red.) Park Narodowy Bory Tucholskie na tle projektowanego rezerwatu biosfery. Park Narodowy Bory Tucholskie, Homini, Charzykowy: 151-164.
Szweykowska A., Szweykowski J. 1992. Botanika. PWN, Warszawa.
Tobolski K. 2003a. Torfowiska na przykładzie Ziemi Świeckiej. Wyd. Towarzystwo Przyjaciół Dolnej Wisły, Świecie.
Tobolski K. 2003b. Predyspozycje kontynentalne Niziny Wielkopolsko-Kujawskiej widziane przez Zygmunta Czubińskiego. W: J. Banaszak (red.) Stepowienie Wielkopolski – pół wieku później. Wyd. Akademii Bydgoskiej im. Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz: 43-56.
Tobolski K., Głuszak A., Litt T. 1998. Analiza pyłkowa. W: K. Tobolski (red.) Paleoekologiczne studium późnoglacjalnych osadów Jeziora Lednica w Imiołkach (Lednicki Park Krajobrazowy). Biblioteka Studiów Lednickich IV, Homini, Bydgoszcz: 33-42.
Tołoczko W., Twardy J. 2010. Gleby w otoczeniu torfowiska Żabieniec. W: J. Twardy, S. Żurek, J. Forysiak (red.) Torfowisko Żabieniec warunki naturalne, rozwój i zapis zmian paleokologicznych w jego osadach. Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań: 89-93.
Twardy J. 2010. Położenie i ogólna charakterystyka torfowiska Żabieniec. W: J. Twardy, S. Żurek, J. Forysiak (red.) Torfowisko Żabieniec warunki naturalne, rozwój i zapis zmian paleokologicznych w jego osadach. Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań: 11-16.
Twardy J., Żurek S., Forysiak J. (red.) 2010. Torfowisko Żabieniec warunki naturalne, rozwój i zapis zmian paleoekologicznych w jego osadach. Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań.
Von Wahl P. G., Puls K.E. 1989. The emission of mugwort pollen and its flight in the air. Aerobiologia 5: 55-63.
Walisch M., Ziułkiewicz M. 2010. Warunki hydrologiczne torfowiska Żabieniec. W: J. Twardy, S. Żurek, J. Forysiak (red.) Torfowisko Żabieniec warunki naturalne, rozwój i zapis zmian paleoekologicznych w jego osadach. Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań: 43-48.
Wasylikowa K. 1964. Roślinność i klimat późnego glacjału w środkowej Polsce na podstawie badań w Witowie koło Łęczycy. Biuletyn Peryglacjalny 13: 261-383.
Woś A. 2010. Klimat Polski w drugiej połowie XX wieku. Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań.
Zając M., Zając A. 2009. Elementy geograficzne rodzimej flory Polski. Instytut Botaniki, Uniwersytet Jagielloński, Kraków.
Zarzycki K., Trzcińska-Tacik H., Różański W., Szeląg Z., Wołek J., Korzeniak U. 2002. Ekologiczne liczby wskaźnikowe roślin naczyniowych Polski. Różnorodność biologiczna Polski, vol. 2. Instytut Botaniki im. W. Szafera, PAN, Kraków.
Zawiska I., Słowiński M., Correa-Metrio A., Obremska M., Luoto T., Nevalainen L., Woszczyk M., Milecka K. 2015. The response of a shallow lake and its catchment to Late Glacial climate changes – A case study from eastern Poland. Catena 126: 1-10.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
