Wpływ powodzi z 2010 roku na morfologię południowej części dna Zbiornika Jeziorsko
Abstrakt
W artykule podjęto próbę określenia zmian geomorfologicznych i sedymentologicznych w południowej części Zbiornika Jeziorsko, zaistniałych pomiędzy latami 2009 i 2011, głównie jako skutek powodzi w maju i czerwcu 2010 roku. Zobrazowano dane przestrzenne, m.in.: zasięg procesów depozycyjnych, objętość i rozkład miąższości osadów oraz zmiany kształtu form rzeźby powstałych w górnej części zbiornika i w jego najbliższym sąsiedztwie w zasięgu dna doliny Warty, a także inne, powiązane z nimi zmiany środowiskowe. W tym celu wykorzystano: dane pomiarowe LiDAR (Light Detection and Ranging) z lotniczego skanowania laserowego ALS (Airborne Laser Scanning) pozyskane w latach 2009 i 2011, zdjęcia lotnicze i satelitarne z dotychczasowego okresu istnienia zbiornika oraz przed jego powstaniem (1976–2022) oraz archiwalne dane kartograficzne, geologiczne, hydrologiczne i botaniczne. Stwierdzono, że powódź spowodowała m.in.: częściowe zapełnienie koryt w obrębie delty, podniesienie powierzchni obszarów międzykorytowych, zakłócenie regularności zarysów wcześniej ukształtowanych koryt i form międzykorytowych oraz utworzenie kilkudziesięciu drobnych pagórków o średnicy od kilku do kilkunastu metrów i wysokości do 1 m. Miąższość zdeponowanych osadów na przeważającej części obszaru osiąga 0,5–1,0 m, przy pojawieniu się niewielkich terenów cechujących się ich ubytkiem. Stwierdzono powiązanie zasięgu akumulacji rumowiska w następstwie powodzi ze środkową i północną częścią delty, szczególnie w strefie roślinności wysokiej.
Bibliografia
Ackers P., White W.R. 1973. Sediment transport: new approach and analysis. Journal of the Hydraulic Division 99(11): 2041- -2060.
Badania zmian pojemności zbiornika Jeziorsko. 2010. Ośrodek Technicznej Kontroli Zapór, Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej – Państwowy Instytut Badawczy, Katowice.
Banach M., Grobelska H. 2003. Stan dynamiki brzegów zbiornika Jeziorsko. Słupskie Prace Geograficzne 1: 91-106.
Białek W. 2007. Zbiornik wodny Jeziorsko. Biuletyn Wielkopolskiej Okręgowej Izby Inżynierów Budownictwa 2: 13-17.
Bolesta W. 1966. Zamulanie zbiorników wodnych i sposoby przeciwdziałania. Gospodarka Wodna 7: 262-269.
Borkowski A. 2015. Numeryczne modele wysokościowe i produkty pochodne. In: P. Wężyk (red.) Podręcznik dla uczestników szkoleń z wykorzystania produktów LiDAR. Główny Urząd Geodezji i Karto-grafii, Warszawa.
Czarnecki L., Goździk J. 2008. Osuwiska w województwie łódzkim i ich szczególny charakter w wyrobisku KEB „Bełchatów”. Acta Univiversitatis Lodziensis. Folia Geographica. Physica 8: 165-183.
Dams and Development. A New Framework for Decision-Making. 2000. Report of the World Commission on Dams. Earthscan Publications, London: 1-17.
Dysarz T., Wicher-Dysarz J. 2011. Application of Hydrodynamic Simulation and Frequency Analysis for Assessment of Sediment Deposition and Vegetation Impacts on Floodplain Inunddation. Polish Journal of Environmental Studies 20(6): 1441--1451.
Forysiak J. 2005. Rozwój doliny Warty między Burzeninem i Dobrowem po zlodowaceniu warty. Acta Geographica Lodziensia 90: 1-116.
Frydrych M. 2013. Wybrzeże klifowe zbiornika Jeziorsko i jego znaczenie w badaniach geomorfologicznych i paleogeograficznych. Acta Univiversitatis Lodziensis. Folia Geographica. Physica 12: 117-125.
Frydrych M., Rdzany Z. 2018. Sedimentary record of a Late Saalian jökulhlaup: Case study in Siedlątków outcrop, Central Poland. Sedimentary Geology 374: 85-97. https://doi.org/10.1016/j.sedgeo.2018.07.007
Grobelska H. 2008. Funkcjonowanie sztucznego wodnego a rezerwat przyrody na przykładzie Zbiornika Jeziorsko. W: J. Partyka, J. Pociask-Karteczka (red.) Wody na obszarach chronionych. Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego, Ojcowski Park Narodowy, Komisja Hydrologiczna PTG, Kraków: 287-293.
Hartung F. 1959. Ursache und Verhuetung der Staumraumverlandung bei Talsperren. Wasserwirtschaft 1: 3-13.
IMGW (Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej – Państwowy Instytut Badawczy). 2022. Online: https://danepubliczne.imgw.pl/data/dane_pomiarowo_obserwacyjne/dane_hydrologiczne (data ostatniego dostępu: 30.11.2022).
Kaczmarek H. 2010a. Analiza zdjęć lotniczych oraz wyników pomiarów geodezyjnych w badaniach dynamiki strefy brzegowej sztucznych zbiorników wodnych – zbiornik Jeziorsko, rzeka Warta. Landform Analysis 13: 19-26.
Kaczmarek H. 2010b. Development of the shore zone of the Jeziorsko reservoir (the Warta river, central Poland), Geomorphologia Slovaca et Bohemica 1: 16-24.
Kaczmarek H. 2018. Ewolucja strefy brzegowej nizinnych zbiorników zaporowych w warunkach dużych wahań poziomu wody na przykładzie Zbiornika Jeziorsko na Warcie. Prace Geograficzne IGiZP PAN 265.
Kaczmarek H., Tyszkowski S. 2009. The use of the aerial and ground photogrammetry in the Jeziorsko Reservoir shore zone monitoring (the Warta river, central Poland). Geomorphologia Slovaca et Bohemica 2: 7-12.
Klatkowa H., Załoba M. 1991. Kształtowanie budowy geologicznej i rzeźby południowego obrzeżenia Basenu Uniejowskiego In: W. Stankowski (red.). Przemiany Środowiska geograficznego obszaru Konin-Turek. Instytut Badań Czwartorzędu Uniwersytetu Adama Mickiewicza, Poznań: 33-44.
Łajczak A. 1989. Zróżnicowanie transportu zawiesiny w karpackiej części dorzecza Wisły. Dokumentacja Geograficzna 5, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania Polska Akademia Nauk, Warszawa.
Madeyski M., Michalec B., Tarnawski M. 2008. Zamulanie małych zbiorników wodnych i jakość osadów dennych. Infrastruktura i ekologia terenów wiejskich 11: 1-77.
Meyer-Peter E., Müller R. 1948. Formula for bedload transport. Proceedings of the International Association for Hydraulic Research. IAHSR 2nd Meeting, Stockholm: 39-64.
Michalec B. 2012. Określenie żywotności małych zbiorników wodnych. Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich 3(4): 119- -129.
Pitt J.D., Thompson G. 1984. The impact of sedimentation on reservoir life. Proceedings of International of Hydrological Sciences Symposium 144, Harare: 541-548.
Przedwojski B., Wicher J. 1999. Akumulacja rumowiska w zbiorniku wodnym Jeziorsko. Konferencja Naukowo-Techniczna „Eksploatacja i oddziaływanie dużych zbiorników nizinnych (na przykładzie zbiornika wodnego Jeziorsko)”, Uniejów, Wyd. Akademii Rolniczej, Poznań: 105- -118,
Rzętała M.A. 2014. Wybrane przemiany geomorfologiczne mis zbiorników wodnych i ocena zanieczyszczeń osadów zbiornikowych w warunkach zróżnicowanej antropopresji (na przykładzie regionu górnośląsko-zagłębiowskiego). Wyd. Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
Szczepka M., Szczepka K. 2014. Związek między akumulacją osadów a zespołami roślinnymi równin zalewowych rzek. Wszechświat 115(10-12): 287-290.
Twardy J. 2008. Transformacja rzeźby centralnej części Polski Środkowej w warunkach antropopresji. Wyd. Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
Van Rijn L.C. 1984. Sediment transport, part I. Bed load transport. Journal of Hydraulic Engineering 110(11): 1431-1456.
Verstraeten G., Bazoffi P., Łajczak A., Radoane M., Rey F., Poesen J., de Vente J. 2006. Reservoir and Pond Sedimentation in Europe. In: J. Boardman, J. Poesen (red.) Soil Erosion in Europe. John Wiley and Sons Ltd., Chichester, Wielka Brytania: 759-774.
Wheaton J.M. 2008. Uncertainty in Morphological Sediment Budgeting of Rivers (niepublikowana rozprawa doktorska). Uniwersytet Southampton. Southampton.
Wicher-Dysarz J., Dysarz T. 2016. Analiza procesu akumulacji rumowiska w górnej części zbiornika Jeziorsko. Gospodarka Wodna 9: 292-298.
Williams G.P., Wolman M.G. 1984. Downstream effects of dams on alluvial rivers. Geological Survey Professional Paper 1286: 1-84.
Wojterska M., Ratyńska H. 2019. Zróżnicowanie przestrzenne roślinności obszarów zalewowych strefy ujścia rzeki Warty do zbiornika Jeziorsko. Przegląd Geograficzny 91(3): 385-404.
Żelaziński J., Wawrenty R. (red.). 2005. Przyjazna środowisku ochrona przed powodzią. Wyd. Towarzystwo na rzecz Ziemi, Oświęcim.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
