Identyfikacja przekształceń hydrologicznych i zdarzeń ekstremalnych oraz reakcji na nie drobnych zbiorników śródpolnych w świetle badań osadów Stawu Olęderskiego w dolinie środkowej Wisły

Autor

DOI:

https://doi.org/10.26485/AGL/2021/111/2

Słowa kluczowe:

zmiany hydrologiczne, osady biogeniczne, Cladocera, doliny rzeczne

Abstrakt

W pracy przedstawiono rekonstrukcję zmian ekologicznych zapisanych w osadach śródpolnego stawu olęderskiego położonego na płaskiej, lewobrzeżnej terasie zalewowej Wisły w jej widłach z lewobrzeżnym dopływem – Zagożdżonką (Dolina Środkowej Wisły, Polska Centralna). Na podstawie kartograficznych materiałów archiwalnych  rozpoznano warunki hydrologiczne i ich zmiany wywołane rozbudową infrastruktury hydrotechnicznej od początku XX wieku. Wysokorozdzielcze analizy osadów biogenicznych pobranych ze stawu dały podstawy do wyznaczenia reakcji badanego obiektu na najważniejsze zmiany hydrologiczne zachodzące w tej części Doliny Środkowej Wisły, czyli obwałowanie rzek oraz pojawiające się okresowo zdarzenia ekstremalne w postaci przerwania wałów i zalewu wodami powodziowymi. Na podstawie badań paleośrodowiskowych, obejmujących: analizę subfosylnych szczątków wioślarek oraz wybranych mikrofosyliów pozapyłkowych odtworzono zmiany ekologiczne w obrębie zbiornika. Następnie wyniki te korelowano z fazami rozbudowy obwałowań przeciwpowodziowych oraz epizodami zalewów. Uzyskane dane wskazują na wyraźny wpływ obwałowania Wisły na zmianę warunków ekologicznych badanego obiektu.

Bibliografia

Adamczuk M. 2016. Past, present, and future roles of small cladoceran Bosmina longirostris (OF Müller, 1785) in aquatic ecosystems. Hydro-biologia 767(1):1-11.

Affek A. 2012. Kalibracja map historycznych z za-stosowaniem GIS. Źródła kartograficzne w badaniach krajobrazu kulturowego. Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego PTG 16: 48-62.

Bjerring R., Becares E., Declerck S., Gross E. M., Hansson L.A., Kairesalo T., Jeppesen E. 2009. Subfossil Cladocera in relation to contemporary environmental variables in 54 Pan-European lakes. Freschwater Biology 54(11): 2401-2417.

Błędzki L.A., Rybak J.I. 2016. Freshwater Crustacean Zooplankton of Europe Cladocera i Copepoda (Calanoida, Cyclopoida). Key to species identification. Springer.

de Tezanos Pinto P., O’Farrell I. 2014. Regime shifts between free-floating plants and phytoplank-ton: a review. Hydrobiologia 740(1): 13-24.

Frey D.G. 1986. Cladocera analysis. In: B.E. Berglund (ed.) Handbook of Holocene palaeoecology and palaeohydrology. John Wiley & Sons Ltd: 667-692.

Fryer G. 1968. Evolution and adeptive radiation in the Chydoridae (Crustacea: Cladocera): a study in comparative functional morphology and ecology. Philosophical Transactions of the Royal Socienty of London. Series B, Biological Sciences 154.795: 221-385.

Grimm E.C. 1991. Tilia and tiliagraph. Illinois State Museum, Springfield.

Kalicki T. 2006. Zapis zmian klimatu oraz działalności człowieka i ich rola w holoceńskiej ewolucji dolin środkowoeuropejskich 204. IGiPZ PAN.

Kittel P. 2012. Wpływ georóżnorodności zlewni Neru (Polska środkowa) na lokalizację osadnictwa pradziejowego. Landform Analysis 19: 49-66.

Kordowski J., Gamrat W., Gieraszewski P., Kubiak-Wójcicka K., Szmańda J.B., Tyszkowski S., Solarczyk A. 2014. Zapis procesów sedymentacji fluwialnej i biogenicznej w osadach dna Doliny Dolnej Wisły. Landform Analysis 25: 77-93.

Korhola A., Rautio M. 2001. Cladocera and other branchiopod crustaceans. W: W.M. Last, J.P. Smol (eds) Tracking environmental change using lake sediments, vol. 4. Springer, Dordrecht: 5-41.

Kuna J. 2014. Zmiany znaków na XX-wiecznych mapach topograficznych w skali 1:100 000. Polski Przegląd Kartograficzny 46,1: 47-61.

Łajczak A., Plit J., Soja R., Starkel L., Warowna J. 2006. Changes of the Vistula River Channel and Foodplain in the Last 200 Years. Geographia Polonica 79(2): 65-87.

Lewandowska J., Laks I., Sroka Z. 2017. Antropogeniczne formy ukształtowania terenu występujące we wsiach olęderskich na obszarach zagrożonych powodzią. Przegląd Budowlany 88: 66-69.

Makohonienko M. 2000. Przyrodnicza historia Gnie-zna. Wyd. Homini, Bydgoszcz-Poznań.

Mazek R. 2008. Powstanie i rozwój parafii Parysów na tle osadnictwa na południowo-wschodnim Mazowszu. Roczniki Humanistyczne 56.02: 55-79.

Myślińska E. 2001. Grunty organiczne i laboratoryjne metody ich badania. PWN, Warszawa.

Niska M. 2013. Ewolucja stawu młyńskiego w dolinie Jarosławianki w świetle analizy kopalnych szczątków Cladocera (Crustacea). W: J. Jonczak, W. Florek (red.) Środowisko glebotwórcze i gleby dolin rzecznych: 103-112.

Nita J., Myga-Piątek U. 2012. Rola GIS w ocenie historycznych opracowań kartograficznych na przykładzie Wyżyny Częstochowskiej. Źródła kartograficzne w badaniach krajobrazu kulturowego. Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego 16: 116-135.

Panecki T. 2015. Porównanie zakresu i metod ujęcia treści na mapach topograficznych ziem zaboru rosyjskiego z przełomu XIX i XX wieku. Polski Przegląd Kartograficzny 47,1: 47-65.

Plit J. 2010. Zmiany koryta Niemna w ciągu 200 lat (na odcinku od Hożej do Mielnika), Krajobrazy kulturowe dolin rzecznych. Potencjał i wykorzystanie. Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego 13: 78-87.

Plit J. 2016. Krajobrazy kulturowe Polski i ich przemiany. Prace Geograficzne nr 253. IGiPZ PAN

Prarat M. 2012. Architektura chłopska doliny dolnej Wisły w latach 1772-1945 i jej problematyka konserwatorska. Muzeum Etnograficzne im. Marii Znamierowskiej-Prüfferowej, Toruń.

Rybak J.I. 1993. Przegląd słodkowodnych zwierząt bezkręgowych. Biblioteka Monitoringu Środowiska, Warszawa.

Scharf B.W., Hollwedel W. 2010. Ostracoda und Cladocera (Crustacea) von der Insel terschelling, Niederlande, Drosera-Naturkundliche Mitteilungen aus Norddeutschland, 2009, 1/2. Springer: 127-141.

Szałygin J. 2004. Katalog zabytków osadnictwa holenderskiego na Mazowszu. Wyd. DiG, Warszawa.

Szałygin J. 2011. Dziedzictwo kultury olęderskiej na Mazowszu. Mazowsze. Studia Regionalne 7: 125-137.

Szeroczyńska K., Zawisza E. 2007. Paleolimnologia – historia rozwoju jezior w Polsce w świetle badań fauny wioślarek. Studia Limnologica et Telmatologica 1(1): 51-60.

Szmańda J.B. 2011. Zapis warunków depozycji w uziarnieniu aluwiów pozakorytowych. Landform Analysis 18: 3-97.

Wiklund J.A., Bozinovski N., Hall R.I., Wolfe B.B. 2010. Epiphytic diatoms as flood indicators. Journal of Paleolimnology 44(1): 25-42.

Zawadzka-Pawlewska U., Tsermegas I. 2017. Wpływ osadnictwa olęderskiego na morfologię nad-wiślańskich obszarów zalewowych na przykładzie Kępy Kiełpińskiej. Landform Analysis 33: 49-56.

http://dir.icm.edu.pl/Slownik_geograficzny/ (dostęp: 20-01-2021)

http://igrek.amzp.pl/ (dostęp: 20-01-2021)

https://dane.imgw.pl/data/dane_pomiarowo_obserwacyjne/dane_meteorologiczne/ (dostęp: 10-03-2021)

https://mapy.geoportal.gov.pl/imap/Imgp_2.html?gpm ap= gp0 (dostęp: 22-04-2021)

https://polona.pl/item/west-galizien,NzAxNDkwNA/0/#info:metadata (dostęp: 15-03-2021)

https://www.artsdatabanken.no/Pages (dostęp: 22-04-2021)

Pobrania

Opublikowane

2021-12-23

Numer

Dział

Artykuły