Wpływ zmian litologii i morfologii dna doliny Mrożycy w Brzezinach na rozwój zabudowy miasta od średniowiecza do współczesności

Autor

DOI:

https://doi.org/10.26485/AGL/2022/112/9

Słowa kluczowe:

dolina rzeczna, procesy morfogenetyczne, średniowiecze, Wzniesienia Łódzkie

Abstrakt

W artykule przedstawione zostały zmiany litologii utworów budujących terasę zalewową Mrożycy w mieście Brzeziny (Wzniesienia Łódzkie) oraz przekształcenia morfologii jej powierzchni w okresie ostatnich około 1000 lat. Badania przeprowadzono na obszarze stanowiska archeologicznego i jego otoczenia, gdzie udokumentowano ślady miejskiej zabudowy późnośredniowiecznej i nowożytnej. Analizowana część doliny została porzucona w wyniku nadmiernego podtapiania i zalewania jej terenu w XVII wieku. Następnie ta część terasy zalewowej przekształciła się w mokradło, zamienione w XX wieku w nieużytek miejski.

Bibliografia

Absalon D. 2017. Jednolite części wód powierzchniowych. W: P. Jokiel, W. Marszelewski, J. Pociask-Karteczka (red.) Hydrologia Polski. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa: 127-134.

Baranowski B.1960. Początki rozpowszechniania uprawy ziemniaków na ziemiach środkowej Polski. Prace Wydziału II Łódzkiego Towarzystwa Naukowego 32.

Chmielowska A. 1975. Osadnictwo w Polsce środkowej w okresie od połowy X do połowy XIII w. Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, Seria Archeologiczna 22: 331-371.

Ciupa T. 2009. Wpływ zagospodarowania terenu na odpływ i transport fluwialny w małych zlewniach na przykładzie Sufragańca i Silnicy, Wyd. Uniwersytetu Humanistyczno-Przyrodniczego Jana Kochanowskiego, Kielce.

Dubicki A., Słota H., Zieliński J. (red.). 1999. Dorzecze Odry – monografia powodzi lipiec 1997. Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej – Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa.

Dylik J. 1953. O peryglacjalnym charakterze rzeźby środkowej Polski. Acta Geographica Universitatis Lodziensis 4.

Dylik J. 1971. Województwo ze stolicą bez antenatów. Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Łódź.

Fac-Beneda J. 2017. Struktura sieci hydrologicznej. W: P. Jokiel, W. Marszelewski, J. Pociask-Karteczka (red.). Hydrologia Polski. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa: 116- -121.

Generalkarte von Mitteleuropa. 1892. Mapa w skali 1:200 000, arkusz 3752 (Łódź).

Geoportal (Geoportal województwa łódzkiego). 2022. Urząd Marszałkowski Województwa Łódzkiego, Departament Geodezji, Kartografii i Geologii. Online: geopor-tal.lodzkie.pl/imap/ (data ostatniego do-stępu: 30.09.2022).

Gilly D.1802/03 – Spezial-Karte von Sudpreussen. Mapa w skali 1:115 200, Berlin.

Karte des Westlichen Russlands. 1915. Mapa w skali 1:100 000, arkusz E-34 (Łódź).

Glazer Z., Malinowski J. 1991. Geologia i geotechnika dla inżynierów budownictwa. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa.

Herman R. 2014. Zaginione miasto. Archeologia na tropie ewolucji przestrzennej Brzezin. W: L. Tyszler, A. Marciniak-Kajzer, M. Olędzki (red.) Brzeziny. Dzieje miasta i regionu. Seria: Studia Brzezinensia (1). Urząd Miasta Brzeziny, Muzeum Regionalne w Brzezinach, Instytut Archeologii i Etnografii PAN, Fundacja UŁ: 15-32.

Kamińska J. 1971. Grody Polski środkowej w organizacji wczesnopaństwowej. Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, Seria Archeologiczna, 18.

Kamiński J. 1993. Późnoplejstoceńska i holoceńska transformacja doliny Moszczenicy. Acta Geographica Lodziensia 64.

Kamiński J. 1998. Wykształcenie i wiek osadów dolin rzecznych Wyżyny Łódzkiej i pradoliny warszawsko-berlińskiej w świetle osadnictwa pradziejowego. W: Materiały Sympozjum „Rola człowieka prehistorycznego w przemianach środowiska przyrodniczego”. Uniwersytet Śląski, 02-03.03.1998, Sosnowiec: 5-6.

Kaniecki A. 2004. Poznań. Dzieje miasta wodą pisane. Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Poznań.

Kaniecki A. 2013. Wpływ antropopresji na przemiany środowiskowe w dolinie Warty w Poznaniu. Landform Analysis 24: 23–34.

Karte des Westlichen Russlands. 1915. Mapa w skali 1:100 000, arkusz E-34 (Łódź).

Klatkowa H. 1965. Niecki i doliny denudacyjne w okolicach Łodzi. Acta Geographica Lodziensia 19.

Klatkowa H. 1972. Paleogeografia Wyżyny Łódzkiej i obszarów sąsiednich podczas zlodowacenia warciańskiego. Acta Geographica Lodziensia 28.

Kobojek E. 2009. Naturalne uwarunkowania różnych reakcji rzek nizinnych na antropopresję na przykładzie środkowej Bzury i jej dopływów. Wyd. Uniwersytetu Łódzkiego.

Kundzewicz Z.W. (red.). 2012. Changes in flood risk in Europe. Wallingford, IAHS Press.

Lauterbacher J., Dietrich D., Xoplaki E., Grosjean M., Wanner H. 2004. European seasonal and annual temperature variability, trends and extremes since 1500. Science 303: 1499-1503.

Matthews J.A., Briffa K.R. 2005. The “Little Ice Age”: reevaluation of an evolving concept. Geografiska Annaler (ser. A) 87: 17--36.

Matuszkiewicz J.M. 2008. Potencjalna roślinność naturalna Polski. Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, Warszawa. Opracowania on-line (www.ig pz.pan.pl)

Mojski J.E. 1999. Czwartorzędowy rytm zmian środowiska. W: L. Starkel (red.) Geografia Polski. Środowisko przyrodnicze. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa: 66-78.

Nowaja Topograficzeskaja Karta Zapadnoj Rossiji (1914) w skali 1:84 000, arkusz XXIV-6 (Brieziny).

Mycielska-Dowgiałło E. 1995. Wybrane cechy teksturalne osadów i ich wartość interpretacyjna. W: E. Mycielska-Dowgiałło, J. Rutkowski (red.) Badania osadów czwartorzędowych. Wybrane metody i interpretacja wyników. Wydział Geografii i Studiów Regionalnych UW., Warszawa: 29-105.

Myślińska E. 1998. Laboratoryjne badania gruntów. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa.

Papińska E. 2002. Wpływ antropopresji na przemiany środowiska geograficznego województwa łódzkiego (w granicach z lat 1975-98). Acta Geographica Lodziensia 81.

Płóciennik M., Kittel P., Borówka R.K., Cywa K., Okupny D., Obremska M., Pawłowski D., Stachowicz-Rybka R., Szperna R., Witkowski A. 2016. Warunki paleoekologiczne subkopalnego koryta Kolonia Bechcice na tle hydrologii środkowego odcinka doliny Neru. Acta Geographica Lodziensia 105: 107-124.

Rizzi-Zannoni G.A.B. 1772. Karta Granic Polski y Niemiec Zawieraiąca Szląsko Pruskie, Woiewodztwa Kaliskie, Łenczyckie y Sieradzkie. Skala około 1:690 000, arkusz No 13.

Sikora J. 2009. Ziemie centralnej Polski we wczesnym średniowieczu. Studium archeologiczno-osadnicze. Monografie Instytutu Archeologii UŁ 7, Łódź.

Solon J., Borzyszkowski J., Bidłasik M., Richling A., Badora K., Balon J., Brzezińska- -Wójcik T., Chabudziński Ł., Dobrowolski R., Grzegorczyk I., Jodłowski M., Kistowski M., Kot R., Krąż P., Lechnio J., Macias A., Majchrowska A., Malinowska E., Migoń P., Myga-Piątek U., Nita J., Papińska E., Rodzik J., Strzyż M., Terpiłowski S., Ziaja W. 2018. Physicogeographical mesoregions of Poland: verification and adjustment of boundaries on the basis of contemporary spatial data. Geographia Polonica 91(2): 143-170.

Starkel L. 2006. Czy można oddzielić wpływ czynników klimatycznych od antropogenicznych w przekształceniach geoekosystemów? W: Seminarium „Jak oddzielić wpływ zmian klimatycznych od antropogenicznych w młodszym holocenie na obszarze Polski”. PAN, listopad 2007, Kraków.

Starkel L., Michczyńska D.J., Krąpiec M., Margielewski W., Nalepka D., Pazdur A. 2013. Progress in the Holocene chrono-climatostratigraphy of Polish territory. Geochronometria 40 (1): 1-21.

Tobolski K. 2000. Przewodnik do oznaczania torfów i osadów jeziornych. Vademecum Geobotanicum, PWN, Warszawa.

Trzmiel B. 1993. Objaśnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50000, ark. Brzeziny (629), Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.

Trzmiel B. 1994. Szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1:50000, ark. Brzeziny (629), Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.

Trzmiel B., Nowacki K. 1985. Szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1:50000, ark. Łódź Wschód (628), Instytut Geologiczny, Wyd. Geologiczne, Warszawa.

Trzmiel B., Nowacki K. 1987. Objaśnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50000, ark. Łódź Wschód (628), Instytut Geologiczny, Wyd. Geologiczne, Warszawa.

Turski R., 1986 (red.). Gleboznawstwo. Ćwiczenia dla studentów wydziałów rolniczych. Wyd. Nauk. PWN.

Twardy J. 1995. Dynamika denudacji holoceńskiej w strefie krawędziowej Wyżyny Łódzkiej. Acta Geographica Lodziensia 69.

Twardy J. 2000. Deluwia neoholoceńskie – – przykłady z Wyżyny Łódzkiej. Acta Geographica Lodziensia 78: 135-173.

Twardy J. 2003. Cechy sedymentologiczne neoholoceńskich osadów stokowych na Wyżynie Łódzkiej i ich wartość interpretacyjna. W: Cechy teksturalne osadów stokowych i fluwialnych. Prace i Studia Geograficzne 33: 25-44.

Twardy J., 2008. Transformacja rzeźby centralnej części Polski Środkowej w warunkach antropopresji. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.

Twardy J. 2011. Influence of man and climate changes on relief and geological structure transformation in central Poland since the Neolithic. Geographia Polonica 84 (Spec. Issue 1): 163-178.

Twardy J. 2017. Holoceńska ewolucja niecek i dolin denudacyjnych w okolicach Łodzi w świetle dotychczasowych badań. Acta Geographica Lodziensia 106: 17-30.

Twardy J., Klimek K. 2008. Współczesna ewolucja strefy staroglacjalnej Niżu Polskiego. W: L. Starkel, A. Kostrzewski, A. Kotarba, K. Krzemień (red.) Współczesne przemiany rzeźby Polski. SGP, IG i GP UJ, IGiPZ PAN, Kraków: 229-270.

Twardy J., Forysiak J., Kittel P. 2011. Okresy wzmożonej antropopresji na obszarze Polski Środkowej w świetle badań holoceńskich osadów eolicznych, stokowych, rzecznych i torfowiskowych. Acta Geographica Lodziensia 107: 119-136.

Pobrania

Opublikowane

2022-12-20

Numer

Dział

Artykuły