CHRYSTIANIZACJA WĄTKÓW ANTYCZNYCH W HISTORYI WOJNY MIĘDZY POMPEJUSZEM I JULIJUSZEM (W ŚWIETLE TECHNIKI PISARSKIEJ O. TOMASZA NARGIELEWICZA OP)

Autor

DOI:

https://doi.org/10.26485/PP/2021/76/14

Słowa kluczowe:

Lukan, Tomasz Nargielewicz, literatura łacińska, literatura polska, barok, parafraza

Abstrakt

This article is divided into two parts. The first – historical and literary – part offers information about a baroque Dominican writer, Tomasz Nargielewicz (d. 1700), and about a Latin writer, Lucan, whose epic poem Pharsalia was translated into Polish prose by Nargielewicz, who entitled it Historyja wojny między Pompejuszem i Julijuszem (The History of the War between Pompey and Julius). His work is not a faithful translation, but a strong paraphrase, as Nargielewicz omits, elaborates, and rearranges many fragments of the original poem. Due to the fact that he was a Dominican, Nargielewicz added Christian elements to the text. Furthermore, this part of the article will also address the question of whether in his work Nargielewicz made use of the translations of Lucan’s poem by two other baroque poets, John Alan Bardziński and Adalbertus Stanislaus Chrościński.

The second – analytical and editorial – part of the article presents excerpts from Nargielewicz’s work, which has never been transcribed before, such as the one that describes Cato the Younger and fragments containing speeches. The speakers who deliver them are: Vulteius (the captain of a Roman ship), Cato (in the temple of Ammon), Achoreus (at a feast at the court of Ptolemy Dionysus), and Cleopatra (at the time of death). The article also presents the final part of the text, where the Christian flavour is most evident.

Biogram autora

Dorota Gacka - Instytut Badań Literackich PAN

Filolog klasyczny i mediewista, tłumaczka tekstów łacińskich średniowiecznych i z pierwszej połowy XVI wieku. W kręgu jej zainteresowań znajduje się również mediewalizm oraz tradycje antyczne w średniowieczu i baroku. Obecnie zajmuje się edycją prozy romansowej Tomasza Nargielewicza. O wspomnianym autorze opublikowała już dwa teksty: pierwszy w Oblicza mediewalizmu (2013), drugi w „Tekstach Drugich” (2019, z. 2).

Bibliografia

Bardziński Jan Alan. 1691. Odrodzona w ojczystym języku Farsalia Lukana, to jest Wojna domowa rzymska z argumentami Sewera Sulpicjusza i suplementami różnych ofiarowana […] Władysławowi z Krzywonogi Łosiowi, wojewodzie pomorskiemu […], od jednego przetłumaczona Polaka, którego imię następujące wyrażają wiersze […]. Oliwa: drukarnia cystersów, drukował Joannes Jacobus Textor.

Brożek Mieczysław. 1989. Źródła do średniowiecznej teorii wykładu literatury. Wybór. Warszawa: PWN. ISBN: 83-0109-423-0.

Chmielewska Katarzyna. 2009. Recepcja rzymskiej literatury antycznej w Kronice polskiej Mistrza Wincentego. W: Onus Athlanteum. Studia nad Kroniką biskupa Wincentego. Red. Andrzej Dąbrówka, Witold Wojtowicz. Warszawa: Wydawnictwo IBL. ISBN: 978-83- 6175-706-1. S. 215–230.

Chrościński Wojciech Stanisław. 1690. Pharsalia po polsku przetłumaczonego Lukana albo raczej wojna domowa między Pompejuszem a Cezarem, rzymskiemi wodzami, z łacińskiego na ojczysty język […] przełożona. Oliwa: drukarnia cystersów, drukował Joannes Jacobus Textor.

Chrościński Wojciech Stanisław. 1693. Pharsalijej albo raczej wojny domowej rzymskiej od zabicia w senacie Juliusza Cezara między dwiema stronami, jednej o wolność, drugiej pod pretekstem zemsty jego zaboju, o nabycie państwa czyniącemi, aż do ostatniej Antoniusza pod Actium z Augustem rozprawy kontynuacja: z różnych łacińskich historyków rzymskie dzieje opisujących w dziesięć ksiąg zebrana […]. Oliwa: drukarnia cystersów.

Cytowska Maria, Szelest Hanna. 1992. Literatura rzymska. Okres cesarstwa. Warszawa: PWN. ISBN: 978-83-0110-574-7.

Dąbrówka Andrzej. 2019. Ars sine scientia nihil est. Respons na koreferat dra Łukasza Cybulskiego. „Teksty Drugie”, nr 2. ISSN: 0867-0633. S. 108–116.

Dąbrówka Andrzej, Gacka Dorota, Kazańczuk Mariusz. 2019. Jak wydawać twórczość Tomasza Nargielewicza? Stanowisko Pracowni Literatury Średniowiecza IBL PAN w sprawie edycji krytycznej kodeksu Ossolineum Pawlik. 3. „Teksty Drugie”, nr 2. ISSN: 0867-0633. S. 82–92.

Gacka Dorota. 2013. Mediewalizm, prezentyzm – klucze do zrozumienia „Historyi o Oto¬nie” Tomasza Nargielewicza. W: Oblicza mediewalizmu. Red. Andrzej Dąbrówka, Maciej Michalski. Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. ISBN: 978-83-7654-237-9. S. 53–79.

Hertz Paweł. 2001. Gesta Romanorum: historie rzymskie. Warszawa: Iskry. ISBN: 83-2071-667-5.

Huygens Robert B.C. 1955. Conrad de Hirsau. Dialogue super auctores. Edition critique. Michigan: Latomus. Revue d’Études Latine.

Jaczynowska Maria. 1986. Historia starożytnego Rzymu. Warszawa: PWN. ISBN: 978-83- 0100-268-8.

Julius Caesar Caius. [b.r.]. Commentarii [online]. Protokół dostępu: https://www.thela-tinlibrary.com/caes.html [19.10.2020].

Kruszewska-Michałowska Teresa. 1965. „Różne historyje”. Studium z dziejów nowelistyki staropolskiej. Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.

Marek Anneusz Lukan. 1994. Wojna domowa. Przeł. i oprac. Mieczysław Brożek. Kraków: Nakładem PAU Wydawnictwo i Drukarnia „Secesja”. ISBN: 83-8607-719-0.

May Thomas. 1659. Lucans Pharsalia: or, the civil warres of Rome, between Pompey the Great, and Julius Cæsar […] Englished by Thomas May, Esquire. (A continuation of the subject of Lucans historical poem, till the death of Iulius Cæsar). London: William Shears.

Michałowska Teresa. 1995. Średniowiecze. Warszawa: PWN. ISBN: 83-01-11452-5.

Monumenta Poloniae Historica. 1884. T. IV. Red. August Bielowski. Lwów: nakładem Akademii Umiejętności w Krakowie.

Nargielewicz Tomasz. 1690. Historyja wojny między Pompejuszem i Julijuszem. Rękopis Biblioteki im. Ossolińskich, sygn. Pawlik. 3, k. 1–60v.

Nargielewicz Tomasz. 1690–1692. Różne historyje. Rękopis Biblioteki im. Ossolińskich, sygn. Pawlik. 3, k. 61r–86v, 121r–126v, 163v–166r.

Polskie wierszowane legendy średniowieczne. 1962. Oprac. Stefan Wierczyński, Władysław Kuraszkiewicz. Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.

Prudencjusz. [b.r.w.]. Peristephanon [online]. Protokół dostępu: https://www.thelatinlib-rary.com/prud.html [18.10.2020].

Rusnak Radosław. [b.r.w.]. Późnobarokowe przekłady „Wojny domowej” Lukana na tle epickiej tradycji epoki [online]. Protokół dostępu: https://www.academia.edu/35414063/Póź-nobarokowe_przekłady_Wojny_domowej_Lukana.doc [06.11.2019].

Sito Jerzy. 1971. Szekspir na dzisiaj. Warszawa: Iskry.

Słownik kultury antycznej. 1986. Red. Lidia Winniczuk. Warszawa: Wiedza Powszechna. ISBN: 83-2140-406-5.

Słownik pisarzy antycznych. 1982. Red. Anna Świderkówna. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo „Wiedza Powszechna”. ISBN: 83-2140-141-4.

Spławiński Stanisław. 1929. „Farsalia” Lukana w przekładach polskich XVII w. Kraków: Wydawnictwo L. Anczyca i spółki.

Stabryła Stanisław. 2002. Historia literatury starożytnej Grecji i Rzymu. Wrocław–Warszawa– Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich Wydawnictwo. ISBN: 978-83-0404-624-5.

św. Tomasz z Akwinu. 1960a. Suma teologiczna. T. V: Aniołowie. Świat widzialny. Przeł. Pius Bełch. Londyn: Nakładem Katolickiego Ośrodka „Veritas”.

św. Tomasz z Akwinu. 1960b. Suma teologiczna. T. VI: Człowiek. Część pierwsza. Przeł. Pius Bełch. Londyn: Nakładem Katolickiego Ośrodka „Veritas”.

The tragedy of Cleopatra, queene of Aegypt / by Thomas May. A critical edition. 2018. Ed. Denzell S. Smith. Abingdon, Oxon: Routledge, Taylor & Francis Group. ISBN: 978-03-6714-888-1.

Weiske Brigitte. 1992. Gesta Romanorum. Bd. 1: Untersuchungen zu Konzeption und Überlieferung. Bd. 2: Texte, Verzeichnisse. Tübingen: M. Niemeyer. ISBN: 34-8415-503-5.

Żurowski Andrzej. 2007. Prehistoria polskiego Szekspira. Gdańsk: Literatura Net PL. ISBN: 978-83-9236-453-5.

Pobrania

Opublikowane

2021-10-27

Jak cytować

Gacka, D. (2021). CHRYSTIANIZACJA WĄTKÓW ANTYCZNYCH W HISTORYI WOJNY MIĘDZY POMPEJUSZEM I JULIJUSZEM (W ŚWIETLE TECHNIKI PISARSKIEJ O. TOMASZA NARGIELEWICZA OP). Prace Polonistyczne, 76, 335–363. https://doi.org/10.26485/PP/2021/76/14

Numer

Dział

Artykuły - ADAPTACJA LITERACKA