Rzymianie w dolnym Naddniestrzu i Budżaku
Słowa kluczowe:
dolne Naddniestrze, czasy rzymskie, TyrasAbstrakt
W pierwszych latach naszej ery miasto Tyras pozostawało w sojuszu z królami trackimi. Około roku 46 n.e. zawarło sojusz z sarmackimi władcami Olbii, którzy byli sojusznikami Rzymu. W roku 56/57 n.e. miasto mogło otrzymać od Rzymu gwarancję swobody. Za czasów Flawiuszy w Tyras rozpoczęto emisję typowo prowincjonalnych monet, które mogą być przejawem „unii walutowej” z Cesarstwem Rzymskim. Bardzo możliwe, że w tym czasie obywatele Tyras otrzymali przywilej celny. Po wojnach dackich Trajana w Tyras ustanowiono rzymski garnizon. W II wieku, a najprawdopodobniej w czasach Hadriana, miasto zostało włączone do Mezji Dolnej. Około połowy III wieku z powodu trudnej sytuacji militarnej nad Dunajem rzymski garnizon został wycofany. W II połowie III wieku stała ze stałą obecnością Rzymian należy się liczyć tylko w południowej części Budżaku nad Dunajem. Tam też nasilił się handel z ludnością zamieszkującą Budżak kosztem dolnego Naddniestrza. W takich okolicznościach nastąpił upadek ekonomiczny tego regionu. Upadek kultury antycznej w dolnym Naddniestrzu i Budżaku nastąpił w wyniku najazdu Hunów w latach 375-376.
Bibliografia
Arnaud P. 1988. Observations sur l’original du fragment de carte du pseudo-bouclier de Doura-Europos, REA, 90, 1-2, 151-156.
Arnaud P. 1989. Une deuxième lecture du bouclier de Doura-Europos, CRAI, 133, 2, 373-389.
Bârcă V. 2014. Olbia, Tyras, the Roman Empire and the Sarmatians in the second half of the 1st-early 2nd century AD. W: C. Croitoru, V. Sîrbu (eds.), Ancient Linear Fortifications on the Lower Danube, Cluj-Napoca, 167-190.
Blavatskij V.D. 1976. Priroda i antičnoe obščestvo, Moskva 1976.
Bondar’ R.D. 1973. Nekotorye problemy istorii nižnedunajskogo limesa, VDI, 3, 144-159.
Bounegru O., Zahariade M.,1976. Les Forces Navales du Bas Danube et de la Mer Noire aux Ier-VIe Siècles, Colloquia Pontica 2, Oxford.
Brujako I.V., Dzigovskij A.N., Sekerskaja N.M., 2008. Nikonij rimskoj epochi, Odessa.
Budanova V.P. 1990. Goty v epochu velikogo pereselenija narodov, Moskva.
Bujskich S.B. 1991. Fortifikacija Ol’vijskogo gosudarstva (pervye veka našej ery), Kiev.
Bulatovič S.A. 2013. Denežnoe obraščenie v meždureč’e Nižnego Dunaja – Nižnego Dnestra v antičnoe vremja. W: I.V. Brujako, T.L. Samoilova (eds.), Drevnie kul’tury Severo-Zapadnogo Pričernomor’ja, Odessa, 727-756.
Čapygina N.A. 1990. Naselenie dnestrovsko-karpatskich zemel’ i Rim v I – načale III v. n.e., Kišynev.
Cumont F. 1925. Fragment de bouclier portant une liste d’étapes, “Syria”, 6, 1-15.
Dzigovskij A.N. 2003. Očerki istorii Sarmatov karpato-dnestrovskich zemel’, Odessa.
Fedorov G. B. 1960. Naselenie Pruto-Dnestrovskogo meždureč’ja v I tys. n.e., Moskva.
Frolova N.A. 2006. Katalog monet antičnoj Tiry, Rossijskaja političeskaja enciklopedija, Moskva.
Golovko I.D., Bondar’ R.D., Zaginailo A.G. 1965. Archeologičeskie issledovanija u s. Orlovka Bolgradskogo rajona Odesskoj Oblasti, KS OGAM, 68-80.
Gudkova A.V. 1989. O klassifikacii pamjatnikov III-IV vv. n.e. v Dnepro-Dunajskoj stepi. W: Archeologičeske pamjatniki stepej Podnestrov’ja i Podunav’ja, 34-45.
Gudkova A.V. 1998. Ob izučenii pozdneskifskoj kul’tury v Pričernomorskich stepjach. W: Antičnaja civilizacija i varvarskij mir (Materialy 6-go archeologičeskogo seminara), 37-40.
Jarzęcki K. 2012. System monetarny miasta Tyras na tle mennictwa Mezji Dolnej. W: K. Filipow, B. Kuklik (eds), Pieniądz i systemy monetarne wspólne dziedzictwo Europy. Studia i materiały, Warszawa-Augustów, 5-12.
Kadeev V.I. 1981. Chersones Tavričeskij v pervych vekach našej ery, Char’kov.
Karyškovskij P.O. 1963. Nachodki rimskich monet v Odesskoj oblasti, KS OGAM, 60-67.
Karyškovskij P.O. 1971. Iz istorii Tiry I-II vv. n. e., MASP, 7, s. 149-158.
Karyškovskij P.O. 1987. Posvjatitel’naja nadpis’ rimskich vračej iz Tiry. W: Novye issledovanija po archeologii Severnogo Pričernomor’ja, 52-56.
Karyškovskij P.O. 1988. Monety Ol’vii. Očerk denežnogo obraščenija Severo-Zapadnogo Pričernomor’ja v antičnuju epochu, Kiev.
Karyškovskij (Karyshkovskij) P.O., Klejman I.B. 1985. Drevnij gorod Tira, Kiev.
Karyškovskij (Karyshkovskij) P.O., Klejman I.B 1994. The city of Tyras. A historical and Archaeological Essay, Odessa.
Klejman I.B. 1965. K voprosu o perebyvanii v Tire I Kilikijskoj kogorty, KS OGAM, 179-182.
Klejman I.B. 1971. Raskopki pomeščenija veksilljacji I-go Italijskogo Legiona v Tire, MASP, 7, 229-238.
Kropotkin V.V. 1966. Novye nachodki rimskich monet v SSSR (dopolnenie k „Svodu archeologičeskich istočnikov”, vyp. G4-4), NiE, VI, 74-102.
Kryžickij S.D., Klejman I.B. 1979. Raskopki Tiry v 1963 i 1965-1976 gg. W: Antičnaja Tira i srednevekovyj Belgorod. Sbornik naučnych trudov, Kiev, 19-54.
Mrozewicz L. 2010. Miasta rzymskie nad dolnym Dunajem w okresie przełomu (III-IV w.)
ze szczególnym uwzględnieniem miasta Novae, Studia Europaea Gnesnensia, 1-2, 261-285.
Musielak M. 2003. Społeczeństwo greckich miast zachodnich wybrzeży Morza Czarnego, Poznań
Nadel B. 1969. Penetracja Rzymu i wpływy rzymskie na północnym wybrzeżu Morza Czarnego, „Meander”, 24, 51-69, 116-124.
Nikolaenko D.V. 2008. Geologija ostrova i ego akvatorija, Envajronmentalnaja epidemiologija, 11-22.
Nudel’man A.A. 1982. Rimskaja moneta v meždu-reče Dnestra, Pruta i Dunaja. W: Numizmatika Antičnogo Pričernomor’ja, 125-133.
Ochotnikov S.B. 1997. Tyras i Nikonion. Świat kolonii greckich u ujścia Dniestru, tłum. I. Mikołajczyk, Xenia Toruniensia, III, Toruń.
Ochotnikov S.B. 2009. Istorija formirovanija i izučenija lapidarnoj epigrafičeskoj kollekcji Odesskogo Archeologičeskogo Muzeja IAN Ukrainy, MASP, 9, 275-294.
Ochotnikov S.B. 2010. Archeologia v Odesse. 185 let Odesskomu archeologičeskomu muzeju (1825-2010), „Materialy po archeologii Severnogo Pričernomor’ja”, 2, Odessa.
Ochotnikov S.B. 2015. Nikonij v antičnych pis’mennych istočnikach, MASP, 13, Odessa 2015, 80-90.
Rebuffat R. 1986. Le bouclier de Doura, “Syria”, 63, 85-105.
Rikman E.A. 1975. Etničeskaja istorija naselenija Podnestrov’ja i prilegajuščego Podunav’ja
v pervych vekach našej ery, Moskva.
Saller R. 2008. Rodzina i społeczeństwo. W: J. Bodel (ed.), Świadectwa epigraficzne. Historia starożytna w świetle inskrypcji, tłum. A. Baziór, Poznań, 100-122.
Samoilova T.L. 1988. Tira v VI-I vv. do n.e., Kiev.
Samoilova T.L., Kožokaru (Cojocaru) V.K. 2003. K voprosu o rasprastranenii christianstva
v pervom tysjačiletii v meždureč’e Dunaja i Dnestra. W: Chrisjanskoe nasledie Vizantii i Rusi. Sbornik materialov II Meždunarodnoj konferencii „Cerkovnaja archeologija: izučenie, restavracija i sochranenie christjanskich drevnostej”, Sevastopol 2002, 27-47.
Saprykin S.Ju. 1997. Tira i frakijskie cari, „Arheolohija”, 4, 46-57.
Sarnowski T. 1988. Wojsko rzymskie w Mezji Dolnej i na północnym wybrzeżu Morza Czarnego, Novaensia 3.
Sarnowski T. 1988b. Das Römische Heer im Norden des Schwarzen Meeres, „Archeologia“, 38, 61-95.
Ščeglov A. 1990. Le commerce du blé dans le Pont Septentrional (seconde moitié du VIIème - Vème siècle), Annales littéraires de l’Université de Besançon, vol. 427, 1, 141-159.
Son N.A. 1993. Tira rimskogo vremeni, Kiev.
Suski R. 2008. Konsolidacja cesarstwa rzymskiego za panowania Aureliana 270-275, Kraków.
Taradaš A.M. 1976. Pamjatniki antičnogo iskusstva
v Odesskom Archeologičeskom Muzee AN USSR, MASP, 8, 225-232.
Van’čugov V.P. i inni 1999. Raskopki Nižnedunajskoj Archeologičeskoj Ekspedicii v 1997-1998 gg. W: Ochrana i issledovanija…, 28-33.
Vinogradov Ju.G. 1997. Sinojkizm Nikonija. W: Nikonij i antičnyj mir…, 54-55.
Vinogradov Ju.G. 1999. Istrija, Tira i Nikonij, pokinutyj i vozroždennyj, NiE, 16, 50-70.
Wilkes T.T. 2005. The Roman Danube: An Archaeological Survey, “The Journal of Roman Studies”, 95, 124-225.
Zaginailo A.G., Sekerskaja N.M. 1997. Ancient Nikonion in the light of 40 years of archeological excavation (1957-1997). W: Nikonion. An ancient city on the lower Dniester, Toruń, 18-26.
Zahariade M. 1975. Noi consideraţii istorice asupra scutului de la Dura-Europos, SCIVA, 26. 4, 507-520.
Zubarev V.G. 1999. Rimskie dorogi v meždureč’e Istra (Dunaja) i Tirasa (Dnestra) po dannym Klavdija Ptolemeja, VDI, 3, 67-76.
Zubar’ V.M. 1995. Pro nižnju datu latinskich klejm z nazvoju Mezijs’koho Flavievoho Flotu, „Arheolohija“, 4, 136-138.
Zubar’ V.M. 2003. Po povodu rannehristianskoj baziliki v Tire. W: V Bosforskie čtenija, 164-169.
Zubar’ V.M. 2004. Z pryvodu interpretaciji odnieji sporudy vidkrytoji na terytorji antyčnoji Tiry, „Archeolohija”, 2, 137-145.
Zubar’ V.M. 2005. Ostatki kompleksa s apsidoj v Tire (k probleme atribucii), RA, 1, 100-108.
Zubar’ V.M., Krapivina V.V. 2004. O rimskom garnizone Ol’vii v seredine III v., VDI, 4, 166-178.
Zubar’ V.M., Son N.A. 1999. Novi archeolohiczni dani pro ryms’ku zalohu Tiry, „Archeolohija”, 3, 118-123.
