…Wallhausen. Jeszcze raz o denarze z legendą +UVALHVZE
Słowa kluczowe:
denary krzyżowe, Wallhausen, XI wiek, Święte Cesarstwo RzymskieAbstrakt
Przedmiotem tej pracy są kwestie ewentualnego miejsca produkcji denara krzyżowego z napisem otokowym +UVALHVZE, wiązanego z miejscowością Wallhausen nad Helmą. Poruszono tematykę chronologii jego produkcji, a także kierunki przepływu w świetle rozrzutu znalezisk z udziałem tej monety. Na temat tych szczególnych monet stoczona została u progu lat 30-tych XX wieku zażarta dyskusja, pomiędzy dwoma znakomitymi numizmatykami epoki - Juliusem Menadierem a Marianem Gumowskim. Niemiecki numizmatyk datował tę monetę na początek XI wieku i przypisywał działalności menniczej opatki kwedlinburskiej Matyldy. W napisie widział nazwę niewielkiej miejscowości Wallhausen nad Helmą, w której znajdował się cesarski dwór. Gumowski przypisywał tę monetę palatynowi Sieciechowi i datował na około 1080 rok. Analiza skarbów i pojedynczego znaleziska z wyspy Schulzenwerder pozwoliła na zawężenie chronologii monety na lata po 1060 a przed 1070 rokiem. Prawdopodobnie Menadier miał rację widząc w legendzie nazwę miejscowości Wallhausen, brak jest innych możliwości interpretacji tej legendy. Emitentem monety mógł być biskup naumburski Eberhard (1045-1079), lub też arcybiskupstwo magdeburskie, pod którego zwierzchnictwem znajdował się Naumburg. Moneta wybita została jednym stemplem awersu, który był poddawany naprawom, oraz dwoma stemplami rewersu.
Bibliografia
Bahrfeldt E. 1904. Der Denarfund von Wachow, „Berliner Münzblätter”, nr 35, 593-596.
Bahrfeldt E. 1924. Münzenfunde, „Berliner Münzblätter”, nr 44, 91.
Chabrzyk P. 2015. Echa niemieckich kryzysów na Pomorzu. Zjawisko zahamowania napływu srebra w 2. Połowie XI wieku na podstawie wybranych depozytów. W: Moneta czasów kryzysu. Moneta czasów pomyślności. XV ogólnopolska sesja numizmatyczna w Nowej Soli, Nowa Sól, 119-127.
Dannenberg H. 1878. Der Silberfund von Nieder-Landin, “Zeitschrift für Numismatik”, V, 17-29.
Dannenberg H. 1884. Zwei Funde von Denaren des zehnten und elften Jahrhundert, „Zeitschrift für Numismatik”, XI, 264-330.
Friedel E., Buchholz R. & Bahrfeldt E. 1896. Die Hacksilberfunde. Kunst- und Altherthums- Gegenstände des Märkischen Provinzial-Museums in Berlin, Berlin.
Jammer V. 1952. Die Anfänge der Münzprägung im Herzogtum Sachsen (10. Und 11. Jahrhundert), Hamburg.
Gumowski M. 1904. Denary pierwszej doby piastowskiej, „Wiadomości Numizmatyczno-Archeologiczne”, V, 1(57), 69-79.
Gumowski M. 1931. Wallhausen?, „Berliner Münzblätter”, 11/51, 197-199.
Gupieniec A. 1962. Górzyce [popr. Górzyca], pow. Słubice, St. 1. W: Nowe znaleziska monet. ŁN II, 7-8 (19-20), 24-25.
Herold J. 1995. Die Schatz- und Münzfunde der Insel Usedomaus slawischer Zeit. Die Insel Usedom in slawisch-frühdeutscher Zeit. “Greifswalder Mitteilungen”, 1, 73-89.
Karbe W. 1925. Der wendische Silberschatz von Blumenhagen, „Prähistorische Zeitschrift”, XVI, 76-80.
Kędzierski A. 2011. Wczesnośredniowieczny skarb monet z miejscowości Słuszków koło Kalisza. Pochodzenie, typologia i chronologia młodszych typów denarów krzyżowych, Kalisz (maszynopis).
Kiersnowski R. 1960. Pieniądz kruszcowy w Polsce wczesnośredniowiecznej, Warszawa.
Kiersnowski R. 1964. Wczesnośredniowieczne skarby srebrne z Połabia, Wrocław.
Kilger Ch. 2000., Pfennigmärkte und Währungslandschaften. Monetarisierungen im Sächsisch-Slawischen Grenzland ca. 965-1120. Stockholm.
Kostrzębski W. 1904. O denarach Słowian zwanych wendyjskimi, „Wiadomości Numizmatyczno-Archeologiczne”, V, 4(60), 181-190.
Kostrzębski W. 1905. O denarach Słowian zwanych wendyjskimi, „Wiadomości Numizmatyczno-Archeologiczne”, V, 1(61), 223-230.
Kovacs L. 1997. A kora-Árpád-kori magyar pénzverésről : éremtani és régészeti tanulmányok a Kárpát-medence I. /Szent/ István és II. /Vak/ Béla uralkodása közötti időszakának /1000-1141/ érméiről, „Varia Archeologica Hungarica”, t. VII, s 162.
Majkowski E. 1922. Monety z imieniem Sieciecha. Studjum z numizmatyki polskiej XI wieku. Część 2, „Przegląd Archeologiczny”, II, 15-24.
Menadier J. 1929. Wallhausen, „Berliner Münzblätter”, 314, 399-402.
Menadier J. 1931. Wallhausen!, „Berliner Münzblätter”, 11/51, 209-214.
Michalczyk J. 1998. Skarb denarów krzyżowych z miejscowości Siecień-Rumunki, woj. płockie, Warszawa (maszynopis).
Mitkowa-Szubert K. 2002. Wczesnośredniowieczny skarb monet z Naruszewa, Warszawa.
Oertzen O. 1900. Die Mecklenburgischen Münzen des Grossherzoglichen Münzkabinets, I, Hamburg.
Paszkiewicz B. 2007. The Szlichtyngowa hoard (2006), „The Numismatic Chronicle”, 189-210.
Reichel J. 1842. Die Reichelsche münzsammlung in St. Petersburg, IV, St. Petersburg.
Šmerda J. 1996. Denáry české a moravské. Katalog mincí českého státu od X. do počátku XIII. století, Brno.
Stronczyński K. 1883. Dawne monety dynastii Piastów i Jagiellonów, I, Piotrków.
Suchodolski S. 1987. Moneta możnowładcza i kościelna w Polsce wczesnośredniowiecznej, Wrocław.
Urlich J. 2016. Die Schulzenwerder bei Babke im südlichen Landkreis Mecklenburgische Seenplatte – Ein slawischer Hauptort und seine bemerkenswerten Funde, „Archäologische Berichte aus Mecklenburg-Vorpommern”, Beiheft 15, 7-48.
Taute F. 1949. Beizeichen als Herkunfts-Merkmale auf Sachsenpfennigen des 11. Jahrhunderts
„Berliner Numismatische Zeitschrift”, 2, 61-65.
Taute F. 1951. Monogramme der Münzherren auf Randpfennigen des 11. Jahrhunderts „Berliner Numismatische Zeitschrift”, 7, s. 189-194.
Taute F.1952. CRVX VERH. Ein Beitrag zur Randpfennig-Forschung „Berliner Numismatische Zeitschrift” t. 9, s. 266-269.
Taute F. 1954a. Zur Altersbestimmung sächsischer Randpfennige, „Berliner Numismatische Zeitschrift”, 16, 77-84.
Taute F. 1954b. Der Name ZEDECHVS auf einem Randpfennig des 11. Jahrhunderts. Die Geschichte eines numismatischen Irrtums, „Berliner Numismatische Zeitschrift”, 18, 121-125.
Taute F. 1957. Hat König Heinrich I. Randpfennige geprägt? – Versuch einer Ordnung der Randpfennige vom Karolinger Typ, „Berliner Numismatische Zeitschrift”, 23, 237-243.
