Zmiany odpływów jednostkowych w nizinnej części Polski w latach 1961–2021
DOI:
https://doi.org/10.26485/AGL/2024/115/7Słowa kluczowe:
odpływy rzeczne, trendy, grupowanie statystyczne, zlewnie nizinneAbstrakt
Przedmiot badań stanowiła analiza zmian zasobów wodnych nizinnej części Polski na podstawie wielkości odpływów jednostkowych z 39 zlewni zlokalizowanych na pobrzeżach, pojezierzach i nizinach w latach hydrologicznych 1961––2021. Analizy przeprowadzono w oparciu o trendy zmian średnich rocznych oraz miesięcznych odpływów z poszczególnych zlewni z uwzględnieniem ich istotności statystycznej. Wykonano również grupowanie zlewni metodą Warda pod względem tempa obserwowanych zmian (współczynników kierunkowych trendu) odpływów jednostkowych w poszczególnych miesiącach.
Niemalże w połowie badanych zlewni wykazano istotny spadek średnich rocznych odpływów jednostkowych. W żadnej nie odnotowano istotnego statystycznie trendu wzrostowego tego parametru. W większości zlewni odnotowano spadki odpływów w miesiącach wiosennych (kwiecień i maj), a w czterech wzrosty w miesiącach zimowych (styczeń i luty). Największe ubytki zasobów wodnych, mierzonych wielkością odpływu jednostkowego, cechowały zlewnie z terenów równinnych o małej naturalnej retencyjności położonych w obrębie nizin.
Bibliografia
Banasik K., Hejduk L. 2012. Long-term changes in runoff from a small agricultural catchment. Soil and Water Resources 7(2): 64-72. DOI:10.17221/40/2011-SWR.
Biuletyn Monitoringu Klimatu Polski. 2024. Online: https://klimat.imgw.pl/pl/biuletyn-monitoring (data ostatniego dostępu: 30.01.2024).
Brzezińska W., Wrzesiński D., Świątek S. 2023. Wpływ ocieplenia klimatu na odpływ rzek w Polsce w latach 1951–2020. Geoprzestrzeń 7: 59-74.
Caretta M., Mukherji A. (red.). 2022. Water. W: H. Pörtner, D. Roberts, M. Tignor, P. Poloczań-ska, K. Mintenbeck, A. Alegría, M. Craig, S. Langsdorf, S. Löschke, V. Möller, A. Okem, B. Rama (red.) Climate change 2022: Impacts, adaptation and vulnerability. Working group II to contribution to the sixth assessment report of the International Panel on Climate Change. Cambridge University Press, Cambridge, New York: 551-712. DOI:10.1017/9781009325844
Degirmendžić J., Kożuchowski K., Żmudzka E. 2004. Changes of air temperature and precipitation in Poland in the period 1951–2000 and their relationship to atmospheric circulation. International Journal of Climatology 24: 291-310. DOI: 10.1002/joc.1010
Eurostat. 2022. Online: https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/ index.php?title=Water_statistics (data ostatniego dostępu: 26.01.2024).
Falarz M., Bednorz E. 2021. Snow cover change. W: M. Falarz (red.) Climate change in Poland. Past, present, future. Springer Climate. Springer, Cham: 349-373. DOI: 10.1007/978-3-030-70328_14
Geoportal. 2024. Online: https://mapy.geoportal.gov.pl/imap/Imgp_2.html?gpmap=gp0 (data ostatniego dostępu: 30.01.2024).
Ilnicki P., Farat R., Górecki K., Lewandowski P. 2014. Impact of climatic change on river discharge in the driest region of Poland. Hydrological Science Journal – Journel des Sciences Hydrologiques 59 (6): 1117-1134. DOI: 10.1080/02626667.2013.831979.
Kļaviņŝ M., Rodinov V., Timukhin A., Kokorīte I. 2008. Patterns of river discharges in Latvia and the Baltic region. Baltica 21 (1-2): 41-49.
Kożuchowski K. 2013. Ocena higroklimatycznych warunków wegetacji w Polsce. Monitoring Środowiska Przyrodniczego 14: 103-111.
Krajewski A., Sikorska-Senoner A., Ranzi R., Banasik K. 2019. Long-term changes of hydrological variables in a small lowland watershed in Central Poland. Water 11(3): 564. DOI: 10.3390/w11030564.
Kriauciuniene J., Meilutyde-Barauskiene D., Rei-han A., Koltsova T., Lizuma L., Sarauskiene D. 2012. Variability in temperature, precipitation and river discharge in the Baltic States. Boreal Environment Research 17: 150-162.
Kundzewicz Z., Zaleski J., Nachlik E., Januchta-Szostak A. (red.). 2022. Gospodarowanie wodą – wyzwania dla Polski. Nauka 1: 79-102. DOI: 10.24425/nauka.2021.136305.
Łupikasza E., Małarzewski Ł. 2021. Precipitation change. W: M. Falarz (red.) Climate change in Poland. Past, present, future. Springer, Cham: 349-373. DOI: 10.1007/978-3-030-70328_13.
Malinowska M. 2015. Symptoms of climate change in Poland. W: Z. Kordel, I. Josan, T. Wiskulski (red.) Geography for society. Editura Universitӑţii din Oradea, Oradea: 94-112.
Malinowski Ł., Skoczko I. 2018. Impacts of climate change on hydrological regime and water resources management of the Narev river in Poland. Journal of Ecological Engineering 19(4): 167-175. DOI: 10.12911/22998993/91672.
Michalczyk Z. 2017. Odpływ rzeczny w Polsce. W: P. Jokiel, W. Marszalewski, J. Pociask-Karteczka J. (red.) Hydrologia Polski. PWN, Warszawa: 153-194.
Milly P., Dunne K., Vecchia A. 2005. Global pattern of trends in streamflow and water availability in changing climate. Nature 438(17): 347-350. DOI: 10.1038/nature04312.
Narkiewicz-Jodko J. 1959. O przyczynach stepowienia Wielkopolski i roli zadrzewień śródpolnych w krajobrazie rolniczym. Ekologia Polska (4): 307-312.
Nowak B., Nadolna A., Stanek P. 2018. Evaluation of the potential for use of lakes in restoring water recources and flood protection, with the example of the Noteć Zachodnia River catchment (Gniezno Lakelend, Poland). Meteorology, Hydrology and Water Management 6(2): 14. DOI: 10.26491/mhwm/90604.
Pekarova P., Miklanek P., Pekar J. 2006. Long-term trends and runoff fluctuations of European rivers. Climate Variability and Change Hydrological Impacts, Proceedings of the Fifth FRIEND World Conference, Havana. IAHS Publishing 308: 520-526.
Piniewski M., Marcinkowski P., Kundzewicz Z. 2018. Trend detection in river flow indices in Poland. Acta Geophysica 66: 347-360. DOI: 10.1007/s11600-018-0116-3.
Rottler E., Francke T., Bürger G., Bronstert A. 2020. Hydrology and Earth System Sciences 24: 1721-1740. DOI: 10.5194/hess-24-1721-2020.
Rutgersson A., Jaagus J., Schenk F., Stendel M. 2014. Observed changes and variability of at-mospheric parameters in the Baltic sea region during the last 200 years. Climate Research 61: 177-190. DOI:10.3354/cr01244.
Seager R., Vecchi G. 2010. Greenhouse warming and 21st century hydroclimate of south-western North America. PNAS 107 (50): 21277-21282.
DOI: 10.1073/ pnas.0910856107.
Świątek M., Walczakiewicz Sz. 2022. Changes in specific runoff in river catchments of Western Pomerania versus climate change. Geographia Polonica 95(1): 25-52. DOI: 10.7163/Gpol.0226.
Tomczyk A., Bednorz E., Szyga-Pluta K. 2021. Changes in air temperature and snow cover in winter in Poland. Atmosphere 12: 68. DOI: 10.3390/atmos12010068.
Tomczyk A., Miś F. 2022. Zimowe ekstrema termiczne w Polsce i ich cyrkulacyjne uwarunkowania. Badania Fizjograficzne, seria A – Geografia Fizyczna 73: 193-205. DOI: 10.14746/bfg.2022.13.11.
Urbański J. 1956. Fauna jako wskaźnik stepowienia Wielkopolski. Zeszyty Problemowe Postępów Nauk Rolniczych 7: 66-78.
Ustrnul Z., Wypych A., Czekierda D. 2021. Air temperature change. W: M. Falarz (red.) Climate change in Poland. Past, present, future. Springer, Cham: 349-373. DOI: 10.1007/978-3-030-70328_11.
Wibig J. 2009. The variability of daily precipitation totals in Poland (1951–2000). Geographia Polonica 82 (1): 21-32.
Wibig. J. Jędruszkiewicz J. 2023. Recent changes in the snow cover characteristics in Poland. International Journal of Climatology 43: 6925-6938. DOI: 10.1002/joc.8178.
Wody Polskie i ZE PAK: Razem przeciwko suszy. 2021. Online: https://zielona.interia.pl/wiadomosci/polska/news-wody-polskie-i-ze-pak-razem-przeciwko-suszy,nId,5045733 (data ostatniego dostępu: 30.01.2024).
Wójcik R., Miętus M. 2014. Niektóre cechy wieloletniej zmienności temperatury powietrza w Polsce (1951–2010). Przegląd Geograficzny 86(3): 339-364.
Wpływ zmian klimatu na środowisko, gospodarkę i społeczeństwo. 2012. Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej – Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa.
Wrzesiński D. 2005. Changes of the hydrological regime of rivers of northern and central Europe in various periods of the Northern Atlantic Oscillation. Quaestiones Geographicae 24.
Wrzesiński D. 2009. Tendencje zmian przepływu rzek Polski w drugiej połowie XX wieku. Badania Fizyczne na Polską Zachodnią, seria A – Geografia Fizyczna 60: 147-162. DOI: 10.2478/v10116-009-0025-x.
Wrzesiński D. 2011. Regional differences in the influence of the North Atlantic Oscillation on seasonal river runoff in Poland. Quaestiones Geographicae 30(3): 127-136. DOI: 10.2478/v10117-011-0032-y.
Wrzesiński D. 2019. Badania and wpływem Oscylacji Północnoatlantyckiej na reżim hydrologiczny rzek i jezior w Polsce. W: A. Styszyńska, M. Błaś, K. Migała (red.) NAO – istota, przyczyny i konsekwencje. IGiRR Uniwersytetu Wrocławskiego i Stowarzyszenie Klimatologów Polskich, Wrocław: 47-62.
Wrzesiński D., Sobkowiak L. 2018. Detection of changes in flow regime of rivers in Poland. Journal of Hydrology and Hydromechanics 66(1): 55-64. DOI: 10.1515/JOHH-2017-0045.
Wrzesiński D., Sobkowiak L., Mares I., Dobrica V., Mares C. 2023. Variability of River Runoff in Poland and Its Connection to Solar Variability. Atmosphere 14: 1184. DOI: 10.3390/atmos14071184
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Łódzkie Towarzystwo Naukowe
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
