Etapy rozwoju holoceńskiego koryta w dolinie Warty, stanowisko Koźmin-KN
DOI:
https://doi.org/10.26485/AGL/2024/116/6Słowa kluczowe:
paleogeografia, eoholocen, rzeczny system wielokorytowy, Kotlina KolskaAbstrakt
W pracy przeanalizowano wypełnienie niewielkiego paleokoryta Warty wyciętego z początkiem holocenu w płaskiej i monotonnej powierzchni terasy niskiej. W rozwoju badanego koryta wyróżniono dwa etapy – jeziorny (zbiornikowy), który zapisał się akumulacją w preboreale i boreale blisko jednometrowej miąższości gytii w spągu oraz etap fluwialny, związany z działaniem aktywnego koryta, zapisany sekwencją głównie mineralnych aluwiów. Całość wypełnienia koryta zbadano metodami sedymentologicznymi, natomiast gytie z zastosowaniem metod paleobiologicznych (metoda palinologiczna, makroszczątkowa, kopalnych Cladocera), fizykochemicznych, geochemicznych i geochronologicznej (14C). Dla etapu jeziornego częściowo określono zmiany poziomu wody małego jeziora zajmującego badane paleokoryto oraz wahania trofii. Rekonstrukcje obejmowały także ewolucję szaty roślinnej, elementów fauny (Cladocera), wahania zawartości materii organicznej, odczynu i konduktywności osadów oraz puli pierwiastków chemicznych.
Bibliografia
Antczak-Orlewska O., Okupny D., Kruk A., Bailey R.I., Płóciennik M., Sikora J., Krąpiec M., Kittel P. 2022. The spatial and temporal reconstruction of a medieval moat ecosystem. Scientific Reports 12: 20679.
Bednarek R., Dziadowiec H., Pokojska U., Prusinkiewicz Z. 2011. Badania ekologiczno-gleboznawcze. PWN, Warszawa.
Berglund B.E., Ralska-Jasiewiczowa M. 1986. Pollen analysis. W: B.E. Berglund (red.) Handbook of Holocene Palaeoecology and Palaeohydrology. John Wiley&Sons, Chichester: 455-484.
Borówka R.K. 1990. Late Vistulian and Holocene denudation magnitude in morainic plateau: case studies in the zone of maximum extent of the last ice sheet. Quaternary Studies in Poland 9: 5-31.
Bronk Ramsey C. 2009. Bayesian analysis of radiocarbon dates. Radiocarbon 51(1): 337-360.
Czarnik J. 1972. Paleogeografia okolic Turka w górnym. trzeciorzędzie i plejstocenie. Studia Geoogica Polonica 40.
Czubla P., Forysiak J., Petera-Zganiacz J., Grajoszek M., Wiśniewska M. 2013. Charakterystyka litologiczno-petrograficzna osadów czwartorzędowych w dolinie Warty (stanowisko Koźmin-Północ). Przegląd Geologiczny 61(2): 120-126.
Dzieduszyńska D., Kittel P., Petera-Zganiacz J., Brooks S.J., Korzeń K., Krąpiec M., Pawłowski D., Płaza D.K., Płóciennik M., Stachowicz-Rybka R., Twardy J. 2014. Environmental evidence of forest development and decline in the Warta River valley (Central Poland) during the Late Weichselian. Quaternary International 324: 99-114.
Folk R.L., Ward W. 1957. Brazos River bar: a study in significance of grain size parameters. Journal of Sedimentary Petrology 27(1): 3-26.
Forysiak J. 2005. Rozwój doliny Warty między Burzeninem a Dobrowem po zlodowaceniu warty. Acta Geographica Lodziensia 90.
Forysiak J. 2010. Zastosowanie zdjęć lotniczych do rekonstrukcji układu wielokorytowego środkowej Warty. Landform Analysis 13: 13-18.
Frey D.G. 1986. Cladocera Analysis. W: B.E. Berglund (red.) Handbook of Holocene Palaeoecology and Palaeohydrology. The Blackburn Press, Caldwell, USA: 667-692.
Fryer G. 1968. Evolution and Adaptive Radiation in the Chydoridae (Crustacea: Cladocera): A Study in Comparative Functional Morphology and Ecology. Philosophical Transactions of the Royal Society of London. Series B, Biological Sciences 254(795): 221-382.
Gałka M., Lewandowska A., Niedzielski P., Sim T.G., Swindles G.T., Szczurek G. 2020. Late Glacial and early Holocene development of an oxbow lake in Central Europe (Poland) based on plant macrofossil and geochemical data. The Holocene 30(1): 178-189.
Gradziński R., Kostecka A., Radomski A., Un- rug R. 1986. Zarys sedymentologii. Wyd. Geologiczne, Warszawa.
Juggins S.C. 2007. Version 1.5: Software for Ecological and Palaeoecological Data Analysis and Visualisation. Available. Online: https://
eprints.ncl.ac.uk (data ostatniego dostępu: 24. 11. 2022).
Kittel P. 2015. The alternative interpretation of chronology of flood events in the mid-Warta River valley: Record of Early Holocene alluviation in the Koło Basin (central Poland). Quaternary International 386: 116-121.
Kittel P., Mazurkevich A., Alexandrovskiy A., Dolbunova E, Krupski M., Szmańda J.B., Stachowicz-Rybka R., Cywa K., Mroczkowska A., Okupny D. 2020. Lacustrine and slope deposits in the wetland shore area in Serteya, Western Russia. Acta Geographica Lodziensia 110: 103-124.
Kurek J., Korosi J.B., Jeziorski A., Smol J.P. 2010. Establishing reliable minimum count sizes for cladoceran subfossils sampled from lake sediments. Journal of Paleolimnology 44: 603-612.
Lisek M. 2017. Interpretacja sedymentologiczna osadów doliny Warty w okolicach Koźmina. (maszynopis pracy magisterskiej). Uniwersytet Łódzki, Łódź.
Lisek M., Petera-Zganiacz J. 2017. Cechy uziarnienia vistuliańskich aluwiów w dolinie War-ty, Kotlina Kolska. Acta Geographica Lodziensia 106: 225-241.
Matuszkiewicz W. 2008. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. PWN, Warszawa.
Minczewski J., Marczenko Z. 1978. Chemia analityczna. Analiza instrumentalna. Tom 3. PWN, Warszawa.
Mycielska-Dowgiałło E. 1995. Wybrane cechy teksturalne osadów i ich wartość interpretacyjna. W: E. Mycielska-Dowgiałło, J. Rutkowski (red.) Badania osadów czwartorzędowych. Wybrane metody i interpretacja wyników. Wydział Geografii i Studiów Regionalnych Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa: 29-105.
Myślińska E. 2010. Laboratoryjne badania gruntów i gleb. Wyd. Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
Nanson G.C., Knighton A.D. 1996. Anabranching rivers: their cause, character and classification. Earth Surface Processes and Landforms 21(3): 217-239.
Nalepka D., Walanus A. 2003. Data processing in pollen analysis. Acta Palaeobotanica 43(1): 125-134.
Nowak T. 2017. Holoceńskie aluwia wielokorytowego systemu rzeki Warty w Kotlinie Kolskiej w świetle analizy uziarnienia (maszynopis pracy magisterskiej). Uniwersytet Łódzki, Łódź.
Okruszko H. 1976. Zasady rozpoznawania i podziału gleb hydrogenicznych z punktu widzenia potrzeb melioracji. Biblioteczka Wiadomości IMUZ 52: 7-53.
Okupny D. 2023. Geochemical characteristics of Late Glacial and Holocene biogenic sediments in Central Poland and implications for reconstructing the palaeoenvironment. Acta Geographica Lodziensia 113: 47-76.
Pawłowski D., Gruszka B., Gallas H., Petera-Zganiacz J. 2013. Changes in the biota and sediments of glacial Lake Koźmin, Poland, during the late Saalian (Illinoian). Journal of Paleolimnology 49(4): 679-696.
Pawłowski D., Okupny D., Włodarski W., Zieliński T. 2014. Spatial variability of selected physiocochemical parameters within peat deposits in small valley mire: a geostatistical approach. Geologos 20(4): 269-288.
Pawłowski D., Kowalewski G., Milecka K., Płóciennik M., Woszczyk M., Zieliński M., Okupny D., Włodarski W., Forysiak J. 2015. A reconstruction of the palaeohydrological conditions of a flood-plain: a multi-proxy study from the Grabia river valley mire, central Poland. Boreas 44(3): 543-562.
Pawłowski D., Borówka R.K., Kowalewski G., Luoto T.P., Milecka K., Nevalainen L., Okupny D., Płóciennik M., Woszczyk M., Zieliński T., Tomkowiak J. 2016. The response of flood-plain ecosystems to the Late Glacial and Early Holocene hydrological changes: a case study from a small Central European river valley. Catena 147: 411-428.
Petera J. 2002. Vistuliańskie osady dolinne w basenie uniejowskim i ich wymowa paleogograficzna. Acta Geographica Lodzienisia 83.
Petera J., Forysiak J. 2004. Holoceńska ewolucja systemu wielokorytowego Warty w okolicach Koźmina. Acta Geographica Lodziensia 88: 27-40.
Petera-Zganiacz J., Andrzejak K. 2014. Uwarunkowana przestrzenne i właściwości serii organicznej zawierającej szczątki lasu z młodszego dryasu w Kotlinie Kolskiej. Acta Geographica Lodziensia 102: 39-52.
Petera-Zganiacz J., Dzieduszyńska D.A., Twardy J., Pawłowski D., Płóciennik M., Lutyńska M., Kittel P. 2015. Younger dryas flood events: A case study from the middle Warta river valley (Central Poland). Quaternary International 386: 55-69.
Petera-Zganiacz J., Piotrowska M., Twardy J., Dzieduszyńska D.A., Okupny D., Forysiak J., Rzepecki S. 2019. Environmental conditions as a key factor in the functioning of wells at a settlement from the Roman period of the Iron Age. Quaternary International 501: 250-268.
Petera-Zganiacz J., Majecka A., Dzieduszyńska D., Forysiak J., Okupny D., Skoczylas-Śniaz S., Stachowicz-Rybka R., Twardy J., Zawiska I. 2024. Warunki paleogeograficzne funkcjonowania kopalnego koryta w stanowisku Koźmin-Głowy; dolina Warty, Kotlina Kolska. Acta Geographica Lodziensia 116: 79-98.
Pinta M. 1977. Absorpcyjna spektrometria atomowa. Zastosowanie w analizie chemicznej. PWN, Warszawa.
Reimer P.J., Austin W.E.N., Bard E., Bayliss A., Blackwell P.G., Bronk Ramsey C., Butzin M., Cheng H., Edwards R.L., Friedrich M., Grootes P.M., Guilderson T.P., Hajdas I., Heaton T.J., Hogg A.G., Hughen K.A., Kromer B., Manning S.W., Muscheler R., Palmer J.G., Pearson C., Van Der Plicht J., Reimer R.W., Richards D.A., Scott E.M., Southon J.R., Turney C.S.M., Wacker L., Adolphi F., Büntgen U., Capano M., Fahrni S.M., Fogtmann-Schulz A., Friedrich R., Köhler P., Kudsk S., Miyake F., Olsen J., Reinig F., Sakamoto M., Sookdeo A., Talamo S. 2020. The IntCal20 Northern Hemisphere Radiocarbon Age Calibration Curve (0–55 cal kBP). Radiocarbon 62(4): 725-757.
Rybak J.I., Błędzki L.A. 2010. Słodkowodne skorupiaki planktonowe. Klucz do oznaczania gatunków. Wyd. Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
Rydelek P. 2011. Torfowiska niskie Wysoczyzny Lubartowskiej jako potencjalne naturalne bariery geologiczne. Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego 446: 407-416.
Solon J., Borzyszkowski J., Bidłasik M., Richling A., Badora K., Balon J., Brzezińska-Wójcik T., Chabudziński Ł., Dobrowolski R., Grzegorczyk I., Jodłowski M., Kistowski M., Kot R., Krąż P., Lechnio J., Macias A., Majchrowska A., Malinowska E., Migoń P., Myga-Piątek U., Nita J., Papińska E., Rodzik J., Strzyż M., Terpiłowski S., Ziaja W. 2018. Physico-geographical meso-regions of Poland: Verification and adjustment of boundaries on the basis of contemporary spatial data. Geographia Polonica 91(2): 143-170.
Starkel L., Michczyńska D.J., Krąpiec M., Margielewski W., Nalepka D., Pazdur A. 2013. Progress in the Holocene chrono-climatostratigraphy of Polish territory. Geochronometria 40(1): 1-21.
Szeroczyńska K. 1985. Cladocera jako wskaźnik ekologiczny w późnoczwartorzędowych osadach jeziornych Polski północnej. Acta Paleontologica Polonica 30: 3-69.
Szeroczyńska K., Sarmaja-Korjonen K. 2007. Atlas of Subfossil Cladocera from Central and Northen Europe. Friends of the Lower Vistula Society.
Ślęzak E., Poluszyńska J., Wieczorek P.P., Sławińska I. 2016. Mineralizacja mikrofalowa jako efektywna metoda roztwarzania stałych próbek środowiskowych. Prace Instytutu Ceramiki i Materiałów Budowlanych 26: 151-159.
Turkowska K., Petera J., Forysiak J., Miotk-Szpiganowicz G. 2000. Morfogeneza powierzchni Kotliny Kolskiej w okolicach Koźmina. Acta Geographica Lodziensia 78: 98-134.
Turkowska K., Forysiak. J., Petera J., Miotk-Szpiganowicz G. 2004. A Warta River system during the Younger Dryas in the Koło Basin (Middle Poland). Quaestiones Geographicae 23: 83-107.
Turski R., Domżał H., Borowiec J., Flis-Bujak M., Misztal M. 1986. Gleboznawstwo. Ćwiczenia dla studentów wydziałów rolniczych. PWN, Warszawa.
Twardy J. 2014. Litologiczna charakterystyka osadów w stanowisku Koźmin Las i ich interpretacja paleogeograficzna. Acta Geographica Lodziensia 102: 23-38.
Widera M. 1998. Ewolucja paleomorfologiczna i paleotektoniczna elewacji konińskiej. Geologos 3: 55-103.
Wicik B., Więckowski K.. 1991. Osady jezior „Na Jazach” w Kotlinie Płockiej – warunki ich akumulacji oraz rola w rekonstruowaniu i prognozowaniu przekształceń środowiska naturalnego. Przegląd Geograficzny 43(1): 57-76.
Zawiska, I. 2021. Wioślarki. W: A. Kurzawska, I. Sobkowiak-Tabaka (red.) Mikroprzeszłość. Badania Specjalistyczne w Archeologii, Wydział Archeologii Uniwersytetu Adama Mickiewicza, Poznań: 115-128.
Zgłobicki W., Kozieł M., Lata L., Plak A., Reszka M. 2008. Próba wykorzystania wskaźników geochemicznych do oceny natężenia współczesnej sedymentacji deluwialnej i aluwialnej. Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, Secio B 43(4): 87-103.
Zieliński T. 2014. Sedymentologia. Osady rzek i jezior. Wyd. Naukowe Uniwersytetu Adama Mickiewicza, Poznań.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Łódzkie Towarzystwo Naukowe
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
