Stan wiedzy na temat ewolucji dolin rzecznych w okresie przejściowym od plejstocenu do holocenu na obszarze ekstraglacjanym Niżu Polskiego
DOI:
https://doi.org/10.26485/BP/1995/34/12Słowa kluczowe:
agradacja, erozja, terasy rzeczne, ramy czasowe rozwoju dolin, zmiany układu koryt rzecznychAbstrakt
Zebrano opinie na temat ewolucji dolin w okresie przejścia od plejstocenu do holocenu (20 000-8 000 lat BP) na obszarze ekstraglacjalnym Niżu Polskiego. Podkreślono różnorodność typów i rozmiarów dolin oraz charakter procesów w nich zachodzących. We wszystkich dolinach można wyróżnić trzy główne etapy rozwoju: 1. 20 000-14 500 lat BP – faza rzeki roztokowej zasilanej lodowcowo i/lub peryglacjalnie, przewaga agradacji. 2. 14 500-10 000 lat BP – nieciągła erozja i przekształcenie układu roztokowego w meandrowy (duże meandry). 3. 10 000-8 000 lat BP – układ meandrowy, przejście od dużych do małych meandrów.
Pomimo regionalnych różnic zarówno w postępie, jak i metodach badań, stan wiedzy w zakresie ewolucji dolin rzecznych w obszarze ekstraglacjalnym uznawany jest za zaawansowany.
Bibliografia
Antczak, B., 1985 - Rhythmites on lower terraces of the Warta river, Poland, and their palaeohydrologic implications. Quaest Geogr., Special Issue, l; p. 31-44.
Andrzejewski, L., 1991 - The course of fluvial processes in the lower Bzura river valley during the last 15,000 years. Geogr. Studies, Special Issue, 6; p. 147-154.
Baraniecka, M. D., 1982 - Stanowiska osadów środkowego vistulianu w rejonie Bełchatowa. In: Czwartorzęd rejonu Bełchatowa. I Sympozjum, Wrocław-Warszawa; p. 243-247.
Baraniecka, M. D., Konecka-Betley, K., 1987 - Fluvial sediments of the Vistulian and Holocene in the Warsaw Basin. In: L. Starkel (ed.), Evolution of the Vistula River Valley during the last 15,000 years. Geogr. Studies, Special Issue, 4; p. 150-170.
Falkowski, E., 1969 - Ewolucja holoceńskiej Wisły na odcinku Zawichost-Solec i inżyniersko-geologiczna prognoza jej dalszego rozwoju. Inst. Geol. Biul., 198.
Falkowski, E., 1975 - Variability of channel processes of lowland rivers in Poland and changes of the valley floors during the Holocene. Biul. Inst. Geol., Wydz. Geol. Uniw. Warsz., 19; p. 45-78.
Falkowski, E., 1982 - The pattern of changes in the Middle Vistula valley floor. In: L. Starkel (ed.), Evolution of the Vistula River Valley during the last 15,000 years. Part I; p. 79-92.
Florek, E., Florek, W., Mycielska-Dowgiałło, E., 1987 - Morphogenesis of the Vistula valley between Kępa Polska and Płock in the Late Glacial and Holocene. In: L. Starkel (ed.), Evolution of the Vistula River Valley during the last 15,000 years. Geogr. Studies, Special Issue, 4; p. 189-206.
Gonera, P., Kozarski , S., 1987 - River channel changes and rough palaeodischarge estimates for the Warta River, West-Central Poland. Geogr. Ann. 69 A (1); p. 163-171.
Goździk, J., 1994 - Etudes des fontes de gel en Pologne Centrale. Biul. Peryglajalny. 33; p. 49-78.
Goździk, J., Wachecka, L., 1992 - Stanowisko Antoniew. Interferencja materiału glacjalnego i peryglacjalnego w dolinach systemu dolnej Bzury. In: Ewolucja środowiska naturalnego Polski w okresie przejściowym plejstocen-holocen 20,000-8,000 lat BP. Przew. konf., Łódź; p. 14-17.
Klatkowa, H., 1965 - Niecki i doliny denudacyjne w okolicach Lodzi. Acta Geogr. Lodziensia, 19.
Klatkowa, H., 1989 - The incorporation of closed depressions into the open erosional system as one of the models of head valley stretch fashioning in the Vistulian. Quaest. Geogr., Special lssue, 2; p. 83-92
Kozarski, S., 1983a - River channel changes in the middle reach of the Warta valley. Great Poland Lowland. Quatern. Stud. in Poland, 4; p. 159-170
Kozarski, S., 1983b - River channel adjustment to climate change in west central Poland. In: K. J. Gregory (ed.), Background to Palaeohydrology. Chichester; p. 355-374.
Kozarski, S., 1991 - Paleogeografia Polski w vistulianie. In: L. Starkel (ed.), Geografia Polski. Środowisko Przyrodnicze. PWN, Warszawa; p. 80-104.
Kozarski, S., Gonera, P., Antczak, B., 1988 - Valley floor development and palaeohydrological changes: The Late Vistulian and Holocene. History of the Warta River (Poland). In: G. Lang, Ch. Schluchter (ed.), Lake, Mire and River Environments during the last 15,000 years; p. 185-203.
Kozarski, S., Rotnicki, K., 1977 - Valley floors and changes of river channel patterns in the North Polish Piane during the Late Wurm and Holocene. Quaest. Geogr., 4; p. 51-93.
Krzemiński, T., 1965 - Przełom doliny Warty przez Wyżynę Wieluńską. Acta Geogr. Lodziensia, 21.
Kuydowicz-Turkowska, K., 1975 - Rzeczne procesy peryglacjalne na tle morfogenezy doliny Mrogi. Acta Geogr Lodziensia, 36.
Manikowska, B., 1994 - Etat des études des processus éoliens dans la region de Łódź (Pologne centrale). Biul. Peryglajalny. 33; p. 107-131.
Manikowska, B., 1992 - Stanowisko Kamion-Młodzieniaszek. Późnovistuliańskie wydmy i gleby kopalne fazy Epe (Kamion), Bø1ling, Allerød w dolinie Wisły u ujścia Bzury. In: Ewolucja środowiska naturalnego Polski w okresie przejściowym plejstocen-holocen 20,000-8,000 lat BP. Przew. konf. Łódź; p. 10-13.
Mycielska-Dowgiałło, E., 1977 - Channel pattern changes during the last glaciation and Holocene in the northern part of the Sandomierz Basin and the middle part of the Vistula valley. In: K. J. Gregory (ed.), River Channel changes. Chichester; p. 75-87.
Mycielska-Dowgiałło, E., 1987 - Morphogenesis of Vistula valley in northern part of Sandomierz Basin in the Late Glacial and Holocene. In: L. Starkel (ed.), Evolution of the Vistula River Valley during the last 15 000 years. Geogr. Studies, Special Issue, 4; p. 115-130.
Ralska-Jasiewiczowa, M., Starkel, L., 1988 - Record of the hydrological changes during the Holocene in the lake, mire and fluvial deposits of Poland. Folia Quater., 57; p. 91-127.
Rotnicki, K., 1983 - Modelling past discharge of meandering rivers. In: K. J. Gregory (ed.), Background to Palaeohydrology. Chichester; p. 321-354.
Rotnicki, K., 1986 - Granica zasięgu zlodowacenia vistulian granicą obszarów o różnym stopniu eolizacji osadów ostatniego okresu zimnego (The border of the Vistulian extent as the border of areas of a differentiated eolization of deposits of the last cold period). Spraw. Pozn. Tow. Przyj. Nauk, 103.
Rotnicki, K., 1988 - Main phases of erosion and accumulation in the Prosna valley in the last glacial-interglacial cycle. Geogr. Polonica, 53; p. 53-65.
Rotnicki, K., Borówka, R. K., 1990 - New data on the age of the maximum advance of the Vistulian ice-sheet during the Leszno Phase. Quatern. Studies in Poland, 9; p. 74-83.
Rotnicki, K., Latałowa, M., 1986 - Palaeohydrology and fossilization of a meandering channel of Younger Dryas age in the middle Prosna river valley. Quatern. Studies in Poland, 7; p. 73-90.
Rotnicki, K., Młynarczyk, Z., 1988 - Late Vistulian and Holocene channel forms and deposits the middle Prosna River and their palaeohydrological interpretation. Quaest. Geogr., 13; p. 113-162.
Rotnicki, K., Starkel, L., 1991 - Ewolucja den dolin. In: L. Starkel (ed.), Geografia Polski. Środowisko przyrodnicze. PWN, Warszawa ; p. 151-158.
Sarnacka, S., 1987 - Evolution of the Vistula valley between the outlets of Radomka and Świder rivers in the Late Glacial and Holocene. In: L. Starkel (ed.), Evolution of the Vistula River Valley during the last 15 000 years. Geogr. Studies, Special Issue, 4; p. 131-150.
Starkel, L., 1983a - Progress of research in the IGCP-158A, Fluvial environment. Quatern. Studies in Poland, 4; p. 9-18.
Starkel, L., 1983b - The reflexion of hydrological changes in the fluvial environment of the temporate zone during the last 15,000 years. In: K. J. Gregory (ed.), Background to Palaeohydrology. Chichester; p. 213-235.
Starkel, L. (ed.), 1990 - Evolution of the Vistula river valley during the last 15,000 years. Geogr. Studies, Special Issue, 5.
Starkel, L., Gębica, P., 1992 - Osady rzeczne i ewolucja dolin w okresie 18,000-8,000 lat BP w południowej Polsce. Przegl. Geol., 10.
Szumański, A., 1982 - The evolution of the Lower San river valley during the Late Glacial and Holocene. In: L. Starkel (ed.), Evolution of the Vistula River Valley during the last 15,000 years. Geogr. Studies, Special Issue, 3; p. 57-78.
Szumański, A., 1983 - Palaeochannels of large meanders in the river valleys of the Polish Lowland. Quatern. Studies in Poland, 4; p. 207-216.
Turkowska, K., 1988 - Rozwój dolin rzecznych na Wyżynie Łódzkiej w późnym czwartorzędzie. Acta Geogr. Lodziensia, 57.
Turkowska, K., 1990 - Main fluvial episodes in the Ner valley in the last 22,000 years; a detailed study at Lublinek near Łódź, Central Poland. Quatern. Studies in Poland, 9; p. 85-99.
Turkowska, K., 1992a - Osady rzeczne i ewolucja dolin w okresie 20,000-8,000 lat BP na niezlodowaconych, nizinnych obszarach Polski. Przegl. Geol., 10.
Turkowska, K., 1992b - Stanowisko Lublinek - Metachronizm procesów dolinnych w dorzeczu górnego Neru w okresie 20,000-8,000 lat BP. In: Ewolucja środowiska naturalnego Polski w okresie przejściowym plejstocen-holocen 20,000-8,000 lat BP. Przew. konf. Łódź; p. 18-19.
Turkowska, K., 1994 - La morphogénèse périglaciaire dans les vallées fluviales du Plateau de Łódź et sa différenciation dans le temps et dans l'espace. Biul. Peryglajalny. 33; p. 153-164.
Wiśniewski, E., 1987 - Evolution of the Vistula valley between Warsaw and Płock Basins during the last 15,000 years. In: L. Starkel (ed.), Evolution of the Vistula River Valley during the last 15,000 years. Geogr. Studies, Special Issue, 4; p. 171-188.
Witt, K., 1975 - Rekonstrukcja kierunku przepływu wód w poziomie najwyższej terasy przełomowego odcinka Warty pod Poznaniem (summary: Reconstruction of direction of water outflow in the highest terrace level of gap of the Warta near Poznań). Bad. Fizj. nad Pol. Zach. Ser. A. Geogr. Fiz., 27; p. 179-208.
Żurek, S., 1991 - Geomorfologia pradoliny Biebrzy. Zesz. Probl. Post. Nauk. Roln., 372; p. 29-62.
