Określanie wieku kopalnych poligonów klinów lodowych w obszarach nordyckich
DOI:
https://doi.org/10.26485/BP/1982/29/2`1Słowa kluczowe:
struktury mrozowe, wiek względny, datowanie radiowęglowe, tefrochronologia, Norwegia, Szwecja, IslandiaAbstrakt
Na obszarach nordyckich istnieją ślady kopalnych poligonów klinów lodowych widocznych na powierzchni gruntu, np. (1) w postaci: wzoru płytkich bruzd, (2) wyróżników roślinnych widocznych na terenach rolniczych. W miejscach, gdzie oryginalny wzór został zniszczony, istnienie dawnych poligonów wskazują pseudomorfozy po klinach lodowych widoczne w przekrojach pionowych, na przykład w żwirowniach.
Celem artykułu jest przegląd i omówienie metod możliwych do zastosowania przy datowaniu powstania lub fosylizacji poligonów klinów lodowych. Przykłady pochodzą z obszarów północnej Norwegii objętych programem wycieczki terenowej, ale odniesiono się również do doświadczeń z dwóch innych rejonów: zachodniego wybrzeża Szwecji oraz Islandii.
W dyskusji chronologicznej poruszane są dwa aspekty: datowanie względne i bezwzględne. W przypadku datowania bezwzględnego poligonów w obszarach przybrzeżnych bardzo cennym narzędziem jest wiarygodny diagram linii brzegowej. Dodatkowo, datowanie metodą C-14 stanowi możliwy sposób szacowania wieku bruzd pozostałych po poligonach.
Na Islandii unikalną możliwość analizy sekwencji geomorfologicznych daje tefrochronologia; w tym przypadku pozwala ona nie tylko na określenie wieku, lecz również na analizę materiału wypełniającego szczeliny mrozowe z uwzględnieniem strukturalnych detali.
Na koniec podkreślono, że określanie wieku poligonów ma znaczenie nie tylko dla stworzenia skali czasowej rozwoju lub fosylizacji klinów lodowych, lecz także dostarcza informacji o warunkach klimatycznych panujących w czasie późnego glacjału.
Bibliografia
Berglund, B., 1979 - The deglaciation of southern Sweden 13 500-10000 B.P. Boreas, 8.
Black, R. F., 1954 - Permafrost. A review. Bull. Geol. Soc. Amer., 65.
Friedman, J.D., et al., 1971 - Observations on Icelandic polygon surfaces and palsa areas. Photo interpretation and field studies. Geogr. Ann., 53 A.
Maack, A., 1967 - Fossil ice-wedge polygons in the Kunes and Båtsfjord areas. Lund Stud. in Geogr., 40.
Marthinusen, M., 1960 - Coast-and fjord area of Finmark, with remarks on some other districts. Geology of Norway. Norges Geol. Unders., 208.
Marthinusen, M., 1974 - Contributions to the Quaternary geology of north-easternmost Norway and the closely adjoining territories. Norges Geol. Unders., 315.
Mörner, N.-A., 1969 - The late Quaternary history of the Kattegatt sea and the Swedish west coast. Deglaciation, shorelevel displacement, chronology, isostacy and eustacy. Sveriges Geol. Unders., ser. C, 640.
Öhrngren, S., 1967 - Polygon fields on the Laksefjord, Finnmark. Lund Stud. in Geogr., ser. A, 40.
Sollid, J. L., et al., 1973 - Deglaciation of Finnmark, North Norway. Norsk Geogr. Tidsskr., 27.
Svensson, H., 1962 - Note on a type of patterned ground on the Varanger peninsula. Geogr. Ann., 44.
Svensson, H., 1963 - Tundra polygons. Photographic interpretation and field studies in NorthNorwegian polygon areas. Norges Geol. Unders., Årbok 1962.
Svensson, H., 1964 - Aerial photographs for tracing and investigating fossil tundra ground in Scandinavia. Biul. Peryglacjalny, 14.
Svensson, H., 1969 - Open fissures in a polygonal net on the Norwegian Arctic coast. Biul. Peryglacjalny, 19.
Svensson, H., 1971 - Några drag i Varangerhalvöns geomorfologi i belysning av nya flygfotografier. Svensk Geogr. Årsb., 47.
Svensson, H., 1974 - Distribution and chronology of relict polygon patterns on the Laholm plain, the Swedish west coast. Geogr. Ann., 55 A.
Svensson, H., 1977 - Observations on polygonal fissuring in non-permafrost areas of the Norden countries. Abhandl. Akad. Wiss. Gött., Math.-Phys. Kl., 3 F., 31.
Tanner, V., 1930 - Studier över kvartärsystemet i Fennoskandias nordliga delar. IV Om nivåförändringarna och grunddragen av den geografiska utvecklingen efter istiden i Ishavsfinland. Fennia, 53.
Thorarinsson, S., 1944 - Tefrokronologiska studier på Island. Geogr. Ann., 26.
