Zarys ewolucji obszaru południowego Bałtyku pod koniec ostatniego zlodowacenia i na początku holocenu
DOI:
https://doi.org/10.26485/BP/1995/34/9Słowa kluczowe:
formy glacjalne, ramy czasowe deglacjacji, rekonstrukcja linii brzegowejAbstrakt
Ostatni plejstoceński lądolód w obszarze południowego Bałtyku nasuwał się z NNE na SSW, a w zachodniej części ze wschodu na zachód. Erozja lodowcowa zmniejszyła się w kierunku zachodnim. Jednym z najważniejszych procesów była drumlinizacja i pojawienie się najmłodszej generacji koryt subglacjalnych, a także przekształcenie starszych dużych wyniesień. Szczególnie interesujący jest oz na dnie Basenu Bornholmskiego.
Zanikanie ostatniej plejstoceńskiej pokrywy lodowej odbywało się na drodze deglacjacji arealnej z bryłami martwego lodu i kemami. Rozpad pokrywy lodowej postępował z zachodu na wschód. Zachodnia część omawianego obszaru była wolna od lodu przed 14 060 lat BP.
W okresie od 14,5 tys. lat do 7,0 tys. lat BP omawiany obszar był częściowo lądem. Główna dolina prowadziła ze wschodu do Basenu Bornholmskiego, ale począwszy od końca późnego glacjału Wisła płynęła bezpośrednio do Basenu Gdańskiego. Maksymalny zasięg Morza Litorynowego wzdłuż polskiego wybrzeża miał miejsce 6,0 tys. lat temu.
Bibliografia
Jurowska, Z., Kramarska, R., 1990 - Mapa geologiczna dna Bałtyku 1 : 200,000. Arkusze Dziwnów i Szczecin (Geological Map of the Baltic Sea Bottom 1 : 200,000, Sheets Dziwnów and Szczecin). Państw. Inst. Geol., Warszawa.
Kolp, O., 1982 - Eustatik und Isostasie im sudlichen Ostseeraum. Baltica, 7. Vilnius.
Kozarski , S., 1986 - Skale czasu a rytm zdarzeń geomorfologicznych vistulianu na Niżu Polskim (summary: The time scale and rhythms of Vistulian geomorphic events in the Polish Lowland). Czas. Geogr., 57.
Kramarska, R., Tomczak, A., 1988 - First dating of tills from the Baltic Sea floor by the thermoluminescence method. The Baltic Sea. Geol. Surv. of Finland. Spec. Paper, 6.
Kramarska, R., Masłowska, M., Michałowska, M., Pikies, S., Śliwiński, Z., Tomczak, A., Uścinowicz, S., Zachowicz, J., 1990a - Termoluminiscencyjne wskaźniki wieku osadów plejstoceńskich z dna południowego Bałtyku (summary: TL age indicators of the Pleistocene sediments from floor of the southern Baltic). Zesz. Nauk. Pol. Śląskiej, 1046.
Kramarska, R., Masłowska, M., Michałowska, M., Pikies, S., Śliwiński, Z., Tomczak, A., Uścinowicz, S., Zachowicz, J., 1990b - Pozycja geologiczna osadów plejstoceńskich z dna Bałtyku południowego datowanych metodą termoluminescencji (summary: Geological relations of the Pleistocene deposits from the Southern Baltic bottom and thermoluminescence data). Przegl. Geol., 5-6.
Mojski, J. E., 1980 - Vistulian stratigraphy in the glaciated area of the Polish Lowlands. Quatern. Stud. in Poland, 2.
Mojski, J. E., 1988 - Development of the Vistula river delta and evolution of the Baltic Sea, an attempt to chronological correlation. The Baltic Sea. Geol. Surv. of Finland. Spec. Paper, 6.
Mojski, J. E., 1989 - Niektóre problemy badawcze morfogenezy północnej Polski i południowego Bałtyku (summary: Some problems in investigations on morphogenesis of northern Poland and southern Baltic). Studia i Mat. Oceanologiczne, 54.
Mojski, J. E., 1993 - Vistulian stratigraphy and TL dates in Poland. Sver. Geol. Unders., Ser. CA, 81.
Mojski, J. E., 1994a - Vistula river delta and Vistula Bar. Polish Coast '94 Symp. on changes of Coastal Zones. IGU, Gdynia, Poland, Aug. 27th-Sept. 1th, 1994. Poznań.
Mojski, J. E., 1994b - Piętro wisły w świetle datowań wieku bezwzględnego (Vistulian glaciation in the light of absolute age determinations). Zesz. Nauk. Pol. Śląskiej, 71.
Mojski, J. E., Tomczak, A., 1994 - Larger subglacial forms in the Sub-Quaternary surface of Polish coast. Acta Univ. Nic. Copern., 92, Geogr., 27.
Prószyńska-Bordas, H., Stańska-Prószyńska, W., Prószyński, M., 1989 - Datowanie TL bałtyckich glin zwałowych (summary: Thermoluminescence dating of till from the Southern Baltic). Studia i Mat. Oceanologiczne, 54.
Przeździecki, P., Uścinowicz S., 1989 - Nowe dane o rozwoju rzeźby dna południowej części Basenu Bornholmskiego (summary: New data on development of the relief of the bottom of the southern part of Bornholm Basin). Studia i Mat. Oceanologiczne, 54.
Rosa, B., 1967 - Analiza morfologiczna dna południowego Bałtyku. Uniw. M. Kopernika, Toruń.
Rosa, B., 1987 - Pokrywa osadowa i rzeźba dna. In: Bałtyk Południowy. Ossolineum.
Rosa, B., 1990 - Chronomorfografia gardzieńskich moren czołowych (pradoliny, brzeg morski, osady plenivistuliańskie i inne). Przew. LXI Zjazdu Pol. Tow. Geol., Warszawa.
Sylwestrzak, J., 1986 - Zagadnienie recesji lądolodu w północno-wschodniej części Pomorza w świetle nowych badań (summary: Problem of the ice-sheet recession in the NE part of the Pomerania based on the new studies). Przegl. Geogr., 58.
Tomczak, A., 1990 - Budowa geologiczna i rozwój Półwyspu Helskiego w świetle najnowszych badań. Przew. LXI Zjazdu Pol. Tow. Geol., Warszawa.
Tomczak, A., 1991 - Morfogeneza Półwyspu Helskiego. In: Program i streszczenia referatów. I Zjazd Geomorfologów Polskich. Poznań.
Tomczak, A., 1993 - The Hel Peninsula - relief, geology, evolution. Guide-book of the Excursion. The Baltic. IIIth Marine Geol. Conference. Sopot.
Tomczak, A., 1994 - Hel Peninsula - relief, geology evolution. Polish Coast '94. Symp. on changes of Coastal Zones. IGU, Gdynia, Poland, Aug. 27th-sept. 1th, 1994, Poznań.
Tomczak, A., Domachowska, I., 1992 - O kształcie Półwyspu Helskiego w czasach historycznych w świetle źródeł kartograficznych (Shape of the Hel Peninsula in historie times in light of cartographic records). Przegl. Geol., 8.
Tomczak, A., Kramarska, R., Krzymińska, J., Zaborowska, K., Zachowicz, J., 1990 - Nowy otwór wiertniczy w Helu w świetle badań litologicznych, biostratygraficznych i radiowęglowych. Przew. LXI Zjazdu Pol. Tow. Geol., Warszawa.
Tomczak, A., Mojski, J. E., 1990 - Geneza i ewolucja polskiej strefy brzegowej. Państw. Inst. Geol., Oddz. Geol. Morza w Sopocie. Manuscript.
Uścinowicz, S., Zachowicz, J., 1990 - Mapa geologiczna dna Bałtyku. Arkusze Rønne i Nexø (Geological Map of the Baltic Sea Bottom, Sheets Rønne, Nexø). Państw. Inst. Geol., Warszawa.
Uścinowicz, S., Zachowicz, J., 1992a - Mapa geologiczna dna Bałtyku. Arkusz Elbląg (Geological Map of the Baltic Sea Bottom, Sheet Elbląg). Państw. Inst. Geol., Warszawa.
Uścinowicz, S., Zachowicz, J., 1992b - Mapa geologiczna dna Bałtyku. Arkusz Gdańsk (Geological Map of the Baltic Sea Bottom, Sheet Gdańsk). Państw. Inst. Geol., Warszawa.
