Covert cooperation with the Security Service: a theoretical outline
DOI:
https://doi.org/10.26485/PS/2024/73.3/8Keywords:
secret collaboration, the Security Service, sociology of secrecy, microsociologyAbstract
A study on secret collaboration with the Polish communist Secret Service is presented here and analysed in reference to theoretical modelling. I propose a definition of the collaboration, which is based on three categories (hiding actions, betrayal, and asymmetrical relations), and a relational understanding of secrecy and theoretical perspective rooted mainly in the microsociology of Georg Simmel’s secrecy in dyads and triads, Randall Collins’ interaction ritual and Erving Goffman’s strategic interaction. I also develop theses that identify the tensions arising from the creation of a false closeness and the generation of emotional energy, together with the development of an advantage in the relationship between the undercover collaborator and the SB officer. Fields in which the game of dominance take place are described in detail: the cognitive field, the emotional field, and those relating to power and structural holes. Some exemplary situations of failed secret collaboration are considered and some general typological proposals concerning informants are also suggested.
References
Åkerström Malin. 1991. Betrayal and betrayers. The sociology of treachery. New Jersey: Taylor & Francis.
Baker Wayne E., Robert R. Faulkner. 1993. “The social organization of conspiracy: Illegal networks in the heavy electrical equipment industry”. American Sociological Review 58(6): 837–860.
Berger Peter L., Thomas Luckmann. 2010. Społeczne tworzenie rzeczywistości. tłum. J. Niżnik. Warszawa: PWN.
Birchall Clare. 2016. “Six answers to the question «What is secrecy studies?»”. Secrecy and Society 1(1). https://doi.org/10.31979/2377-6188.2016.010102.
Brzechczyn Krzysztof. 2009. „Społeczna rola uczonego a rola tajnego współpracownika organów bezpieczeństwa państwa. O wpływie posttotalitarnego dziedzictwa”. Politeja 11(1): 81–91.
Burt Ronald S. 1992. Structural holes. The social structure of competition. Cambridge (MA)/ London: Harvard University Press.
Burt Ronald S. 2015. “Reinforced structural holes”. Social Networks 43: 149–161.
Caspar Emilie A., Julia F. Christensen, Axel Cleeremans, Patrick Haggard. 2016. “Coercion changes the sense of agency in the human brain”. Current Biology 26(5): 585–592.
Castells Manuel. 2009. Communication power. Oxford: Oxford University Press.
Collins Randall. 2011. Łańcuchy rytuałów interakcyjnych. Przekład Katarzyna Suwada. Kraków: Zakład Wydawniczy „NOMOS”.
Costas Jana, Christopher Grey. 2014. “Bringing secrecy into the open: Towards a theorization of the social processes of organizational secrecy”. Organization Studies 35 (10): 1423–1447.
Czyżewski Marek. 2010. W stronę teorii dyskursu publicznego. W: Rytualny chaos. Studium dyskursu publicznego. M. Czyżewski, S. Kowalski, A. Piotrowski (red.), 49–117. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne.
Dabney Dean A., Richard Tewksbury. 2016. Speaking truth to power. Confidential informants and police investigations. Oakland: University of California Press.
Dziuba Adam. 2006. Kwestia wiarygodności akt agenturalnych. Refleksje po analizie akt 150 tajnych współpracowników aparatu bezpieczeństwa w województwie śląskim i katowickim z lat 1945–1956. W: W kręgu „teczek”. Z badań nad zasobem i funkcjami archiwum Instytutu Pamięci Narodowej. J. Bednarek, P. Perzyna (red.), 235–262. Łódź–Toruń: IPN, Wydawnictwo Adam Marszałek.
Dziurok Adam, Filip Musiał. (red.). 2019. Instrukcje, wytyczne, pisma Departamentu IV Ministerstwa spraw wewnętrznych z lat 1962–1989. Wybór dokumentów. Kraków–Katowice: IPN.
Elo Kimmo. 2014. „Sieci wywiadowcze w świetle analizy sieciowej. Przypadek wywiadu wschodnioniemieckiego w Skandynawii”. Pamięć i Sprawiedliwość 1(23): 17–37.
Franaszek Piotr. 2012. „Jagiellończyk”. Działania Służby Bezpieczeństwa wobec Uniwersytetu Jagiellońskiego w latach osiemdziesiątych XX w. Kraków: IPN.
Gałkowska Agnieszka. 2007. „Idealny TW. Niektóre psychologiczne aspekty werbunku tajnych współpracowników SB w świetle materiałów szkoleniowych MSW”. Politeja 7: 311–330.
Gałkowska Agnieszka. 2013. „Służba Bezpieczeństwa jako praktyk wpływu społecznego. Oddziaływanie na tajnych współpracowników”. Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989 1: 321–347.
Gellately Robert. 2001. “Denunciation as a subject of historical research”. Historical Social Research 26(2/3): 16–29.
Glaeser Andreas. 2011. Political epistemics. The eecret police, the opposition, and the end of East German socialism. Chicago: University of Chicago Press.
Głębocki Henryk, Ewa Zając. 2005. „«Monika» i «Ketman» – żywoty równoległe”. Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989 1(2): 73–362.
Goffman Erving. 1969. Strategic interaction. Philadelphia: University of Pennsylvania.
Goffman Erving. 2010. Spotkania. Dwa studia z socjologii interakcji. Przekład Paweł Tomanek. Kraków: Zakład Wydawniczy „NOMOS”.
Gorlach Krzysztof, Martyna Wierzba-Kubat. 2015. „Historia społeczna i socjologia historyczna: rezultaty pewnego spotkania”. Studia Socjologiczne 1: 261–293.
Graczyk Roman. 2007. Tropem SB. Jak czytać teczki. Kraków: Znak.
Greer Steven. 1995. “Towards a sociological model of the police informant”. The British Journal of Sociology 46(3): 509–527.
Hazelrigg Lawrence E. 1969. “A reexamination of Simmel’s «The secret and the secret society»: Nine propositions”. Social Forces 47(3): 323–330.
Iwaneczko Dariusz, Jolanta Tarnawska. 2006. „«Ksiądz z nami współpracuje, a my księdzu pomożemy». Stenogram werbunku księdza przez SB 4 grudnia 1978 r.”. Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989 1: 282–314.
Jarosz Maria. (red.). 2008. Naznaczeni i napiętnowani. O wykluczeniu politycznym. Warszawa: Oficyna Naukowa.
Kiciński Krzysztof. 2018. „Sygnalista” w państwie prawa – spojrzenie z perspektywy socjologii moralności. W: Skarżypyty, donosiciele, sygnaliści? Studium socjologiczno-prawne. J. A rcimowicz, M. Bieńko, B. Łaciak (red.), 231–245.Warszawa: ISNS UW.
Knight Peter. 2014. Kultura konspiracji. tłum. A. Kubara, K. Wicherek. W: Struktura teorii spiskowych. Antologia. F. Czech (red.), 169–197. Kraków: Zakład Wydawniczy „NOMOS”.
Kuipers Giselinde. 2014. Schadenfreude and social life: A comparative perspective on the expression and regulation of mirth at the expense of others. In: Schadenfreude: Understanding pleasure at the misfortune of others. W. van Dijk, J.W. Ouwerkerk (eds.), 259–274. Cambridge: Cambridge University Press.
Łoś Maria, Andrzej Zybertowicz. 2000. Privatizing the police-state. The case of Poland. London: Routledge.
Maret Susan. 2016. “The charm of secrecy: Secrecy and society as secrecy studies”. Secrecy and Society 1(1). https://doi.org/10.31979/2377-6188.2016.010101.
Marx Gary T. 1974. “Thoughts on a neglected category of social movement participant: The agent provocateur and the informant”. American Journal of Sociology 80(2): 402–442.
Miller Mitchel J. 2011. “Becoming an informant”. Justice Quarterly 28(2): 203–220.
Müller-Enbergs Helmut. 2014. „Jak to było naprawdę z sukcesami wywiadu Stasi na Zachodzie?”. Pamięć i Sprawiedliwość 1(23): 39–52.
Musiał Filip. 2007. Podręcznik bezpieki. Teoria pracy operacyjnej Służby Bezpieczeństwa w świetle wydawnictw resortowych Ministerstwa Spraw Wewnętrznych PRL (1970–1989). Kraków: IPN.
Ossowska Maria. 1970. Normy moralne. Próba systematyzacji. Warszawa: PWN.
Parsons Talcott. 1972. Szkice z teorii socjologicznej. tłum. A. Bentkowska. Warszawa: PWN.
Parsons Talcott. 2009. System społeczny. tłum. M. Kaczmarek. Kraków: Zakład Wydawniczy „NOMOS”.
Płatek Daniel. 2021. „Analityczna socjologia historyczna. Perspektywy dyscypliny”. Stan Rzeczy 2(21): 143–166. https://doi.org/10.51196/srz.21.6.
Poenaru Florin. 2017. “The knowledge of securitate: Secret agents as anthropologists”. Studia UBB Sociologia 62(1): 105–125. https://doi.org/10.1515/subbs-2017-0007.
Richardson Laurel. 1988. “Secrecy and status: The social construction of forbidden relationships”. American Sociological Review 53(2): 209–219.
Rokicki Konrad. 2011. Relacje między literatami a władzami PRL w latach 1956–1970. Warszawa: IPN.
Ruzikowski Tadeusz. (red.). 2004. Instrukcje pracy operacyjnej aparatu bezpieczeństwa (1945–1989). Warszawa: IPN.
Rymanowski Bogdan. 2012. Ubek. Wina i skrucha. Poznań: Zysk i S-ka.
Sikora Mirosław. 2010. Osobowe źródła informacji Służby Bezpieczeństwa wśród kadry naukowej Politechniki Śląskiej – wybrane przykłady od lat sześćdziesiątych do końca PRL. W: Naukowcy władzy, władza naukowcom. Studia. P. Franaszek (red.), 177–239. Warszawa: IPN.
Simmel Georg. 1975. Socjologia. tłum. M. Łukasiewicz. Warszawa: PWN.
Smith Richard H., Caitlin A.J. Powell, David J.Y. Combs, David Ryan Schurtz. 2009. “Exploring the when and why of schadenfreude”. Social and Personality Psychology Compass 3/4: 530–546. https://doi.org/10.1111/j.1751-9004.2009.00181.x.
Sojak Radosław. 2008. Życie przemocą podszyte. Przestrzenie przymusu w perspektywie współczesnego, polskiego dyskursu prasowego. W: Transformacja podszyta przemocą. O nieformalnych mechanizmach przemian instytucjonalnych. R. Sojak, A. Zybertowicz (red.), 133–164. Toruń: UMK.
Sojak Radosław, Daniel Wicenty. 2007. Zagubiona rzeczywistość. O społecznym konstruowaniu niewiedzy. Warszawa: Oficyna Naukowa.
Stola Dariusz. 2010. Kraj bez wyjścia. Migracje z Polski 1949–1989. Warszawa: IPN, ISP PAN.
Śpiewak Paweł. 2005. Pamięć po komunizmie. Gdańsk: Słowo/obraz terytoria.
Tefft Stanton K. 1980. Secrecy, disclosure and social theory. In: Secrecy. A cross-cultural perspective. S.K. Tefft (ed.), 35–74. New York: Human Sciences Press.
Tokarzewska Monika. 2008. „Georg Simmel o tajemnicy”. Studia Socjologiczne 2: 65–90.
Verdery Katherine. 2014. Secrets and truths: Ethnography in the archive of Romania’s Secret Police. Budapest: CEU Press.
Warren Carol. 1980. Privacy and secrecy: A conceptual comparison. In: Secrecy. A cross-cultural perspective. S.K. Tefft (ed.), 25–33. New York: Human Sciences Press.
Wicenty Daniel. 2018. Zgniłe jabłka, zepsute skrzynki i złe powietrze. Dysfunkcje w Służbie Bezpieczeństwa w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych XX wieku. Gdańsk–Warszawa: IPN.
Wicenty Daniel. 2022. „O znaczeniu fałszywego świadectwa. Przypadek TW «Jakub» a fikcje operacyjne SB dotyczące tajnych współpracowników”, Dzieje Najnowsze 3: 151–174.
Wierzbicka Anna. 1990. „Język antytotalitarny w Polsce: o pewnych mechanizmach samoobrony językowej”. Teksty Drugie. Teoria literatury, krytyka, interpretacja 4: 5–30.
Zając Ewa. 2006. „Ślad pozostaje w aktach: wybrane zagadnienia dotyczące funkcjonowania ewidencji operacyjnych w latach 1962–1989”. Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej 1–2: 21–36.
Zieliński Antoni. 2012. „Przypadek ks. Brunona Magotta. Studium źródłoznawcze dokumentacji kościelnej i akt aparatu bezpieczeństwa”, Łucja Marek, Mariusz Trąba, Katowice 2010 [recenzja]. Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989 1: 533–552.
Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
License
Copyright (c) 2024 Łódzkie Towarzystwo Naukowe
This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.
