Quasi indignitas w rzymskim prawie klasycznym
DOI:
https://doi.org/10.26485/SPE/2021/118/2Słowa kluczowe:
niegodność, prawo do zawarcia małżeństwa, przysporzenia majątkowe między małżonkami, prawo rzymskieAbstrakt
Przedmiot badań: W świetle prawa rzymskiego małżonkowie, którzy zawarli małżeństwo zakazane przez ius civile, nie mogli po sobie wzajemnie dziedziczyć. Przedmiotem badań są źródła ilustrujące to zjawisko.
Cel badawczy: Celem artykułu jest udowodnienie, że pomimo określania takich małżonków mianem indigni, analizowane źródła nie stanowią przykładów niegodności dziedziczenia (indignitas), ale instytucji podobnej.
Metoda badawcza: W artykule skorelowano metody formalno-dogmatyczną i historyczno-prawną z filologiczną analizą źródeł.
Wyniki: W okresie prawa klasycznego osoby, które zawarły małżeństwo zakazane na gruncie prawa obywatelskiego, nie były jeszcze uznawane za niegodne wzajemnego dziedziczenia po sobie (indigni). Juryści ukształtowali drogą interpretacji instytucję pośrednią, określając małżonków jako quasi indigni. Inaczej niż w przypadku niegodności dziedziczenia, quasi indignitas wykraczała poza przestrzeń prawa spadkowego: zarówno spadek należny małżonkowi na mocy testamentu jego współmałżonka, jak i wzajemne przysporzenia przedmałżeńskie przepadały na rzecz fiskusa. Konsekwencje te zaczęto klasyfikować jako indignitas dopiero w okresie prawa poklasycznego.
Liczba pobrań
Bibliografia
Astolfi R., Femina probrosa, concubina, mater solitaria, SDHI 1965/31, s. 15–60.
Astolfi R., Il matrimonio nel diritto romano classico, CEDAM, Milano 2006.
Bonfante P., Corso di diritto romano, VI. Le successioni, Attilio Sampolesi, Castello 1930.
Borelli P., Il divieto di matrimonio tra tutore e pupilla, Labeo 1997/43, s. 365–389.
Csillag P., The Augustan Laws on Family Relations, Akadémiai Kiadó, Budapest 1976.
Cujas J., Iacobi Cuiacii iurisconsulti Ad tres postremos libros Codici dn. Iustiniani commentarii, apud Ioann. Tornaesium et Gul. Gazeium, Lugduni Batavorum 1562.
Cujas J., Opera ad Parisiensem Fabrotianam Editionem diligentissime exacta auctiora atque emendatiora in tomos X. distributa. Editio altera pratensis. Continuatio partis tertiae, t. 5, Ex Officina Fratr. Grachetti, Prati 1861.
Cujas J., Opera, quae de iure fecit, tam eorum quae eo superstite, quam quae post obitum eiusdem iussu edita sunt, sumptibus D. de la Noüe, Lutetiae Parisiorum 1617.
Desanti L., Costantino e il matrimonio fra tutore e pupilla, BIDR 1986/89, s. 443–464.
Gergely D., A jó erkölcsökről, Medium, Budapest 2013.
González Roldán Y., Il diritto ereditario in età adrianea. Legislazione imperiale e senatus consulta, Cacucci Editore, Bari 2014.
Heumann H.G., Seckel E., Handlexikon zu den Quellen des römischen Rechts, Graz 1958.
Insadowski H., Rzymskie prawo małżeńskie a chrześcijaństwo, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 1935.
Justo A. dos S., A indignidade sucessória no Direito Romano. Reflexos no Direito Português, Lusíada. Direito 2017, nr 15, s. 7–79.
Kaser M., III. Rechtswidrigkeit und Sittenwidrigkeit im klassischen römischen Recht, Zeitschrift der Savigny-Stiftung für Rechtsgeschichte: Romanistische Abteilung 1940/60/1, s. 95–150.
Kupiszewski H., Quasiadfinitas w prawie rzymskim, Roczniki Teologiczno-Kanoniczne 1963/10, s. 45–54.
Kupiszewski H., Stosunki majątkowe między narzeczonymi w prawie rzymskim klasycznym („dos” i „donatio”), Prawo Kanoniczne 1977/20/3–4, s. 263–282.
Lamberti F., Convivenze e ‘unioni di fatto’ nell’esperienza romana: l’esempio del concubinato, w: G. Viarengo (red.), Unioni di fatto: Dal diritto romano ai diritti attuali, Giappichelli, Torino 2017, s. 1–26.
Limousin A., Droit romain:- Le concubinatus: Droit francais:- Des causes du divorce et des fins de non-recevoir qui peuvent être opposées à la demande d’après les lois des 27 juillet 1884 et 18 avril 1886, Imprimerie Charentaise G. Chasseignac, Angoulême 1889.
Mayer-Maly T., Impedimentum criminis und römisches Recht, Zeitschrift der Savigny-Stiftung für Rechtsgeschichte: Kanonistische Abteilung 1956/42/1, s. 382–388.
McGinn T.A.J., Prostitution, Sexuality, and the Law in Ancient Rome, Oxford University Press, New York 2003.
Mette-Dittmann A., Die Ehegesetze des Augustus: eine Untersuchung im Rahmen der Gesell¬schaftspolitik des Princeps, Franz Steiner Verlag, Stuttgart 1991.
Misztal-Konecka J., Bigamia w prawie rzymskim, Wydawnictwo KUL, Lublin 2011.
Mitteis L., Levy E., Rabel E. (red.), Index Interpolationum, quae in Iustiniani Digestis inesse dicuntur. Tomus II., Ad libros Digestorum XXI–XXXV pertinens, Weimar 1931.
Nardi E., I casi di indegnità nel diritto successorio romano, Giuffrè, Milano 1937.
Nardi E., Sui divieti matrimoniali delle leggi Augustee, SDHI 1941/7, s. 112–146.
Phang S.E., The Marriage of Roman Soldiers (13 B.C.–A.D. 235): Law and Family in the Impe¬rial Army, Brill, Leiden 2001.
Rudnicki J., Testament żołnierski i testamenty wojskowe w europejskiej tradycji prawnej, Od.Nowa, Warszawa 2015.
Seeck O., Regesten der Kaiser und Päpste für die Jahre 311 bis 476 n. Chr: Vorarbeit zu einer Prosopographie der christlichen Kaiserzeit, J.B. Metzler Verlag, Stuttgart 1919.
Solazzi S., Attorno ai Caduca, Vincenzo Rappolla, Napoli 1942.
Sondel J. (red.), Słownik łacińsko-polski dla prawników i historyków, Kraków 2006.
Spina A., Ricerche sulla successione testamentaria nei Responsa di Cervidio Scevola, Giuffrè, Milano 2012.
Voci P., Linee storiche del diritto ereditario romano I. Dalle origini ai Severi, w: H. Temporini, W. Haase (red.), Aufstieg und Niedergang der römischen Welt: Geschichte und Kultur Roms im Spiegel der neueren Forschung, t. II, Principat, De Gruyter, Berlin 1982, s. 392–448.
Wiewiorowski J., Niektóre ograniczenia swobody zawierania małżeństw w rzymskim prawie po¬klasycznym na przykładzie dowódców wojskowych w stopniu „dux”, w: J. Matuszewski, T. Kubicki (red.), Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego, t. 7, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2002, s. 25–43.
Zabłocka M., Przemiany prawa osobowego i rodzinnego w ustawodawstwie dynastii julijsko-klaudyjskiej, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1987.
Zabłocka M., Zmiany w ustawach małżeńskich Augusta za panowania dynastii julijsko-klaudyjskiej, Prawo Kanoniczne 1987/30/1–2, s. 151–178.
Zimmermann R., ‘Unworthiness’ in the Roman Law of Succession, w: A. Burrows, D. Johnston, R. Zimmermann (red.), Judge and Jurist: Essays in Memory of Lord Rodger of Earlsferry, Oxford University Press, Oxford 2013, s. 325–344.
