Ex rege dominus, ex optimatibus factio, ex populo turba. O cyklach ustrojowych w De re publica Cycerona
DOI:
https://doi.org/10.26485/SPE/2021/120/1Słowa kluczowe:
cykl ustrojowy, ustrój mieszany, ustroje prawidłowe, ustroje zdegenerowane, przemiany ustrojowe.Abstrakt
Przedmiot badań: W artykule dokonano analizy koncepcji cyklów ustrojowych w De re publica Cycerona. W części pierwszej zaprezentowanych zostało pięć cyklów ustrojowych. Następnie zwrócono uwagę na związek opisywanej koncepcji z pojęciem res publica, a tym samym na znaczenie wolności, umiaru oraz tyranicznego charakteru wszystkich form zdegenerowanych. W części drugiej autor zajął się problematyką relacji cyklów ustrojowych i rzymskiego ustroju mieszanego, a także zagadnieniem jego ewentualnej degeneracji. W zakończeniu dokonano próby oceny koncepcji Cycerona tak od strony teoretycznej, jak i stricte politycznej.
Cel badawczy: Analiza koncepcji cyklów ustrojowych Cycerona oraz wykazanie jej oryginalności.
Metoda badawcza: W artykule wykorzystano metodę historyczno-prawną oraz metodę porównawczą.
Wyniki: Konstrukcja cyklów ustrojowych Cycerona jest, w przeciwieństwie do „sztywnej” konstrukcji cyklu Polibiusza, bardziej elastyczna. Nie ma tu stałego i sztywnego schematu następstwa ustrojów, a zmiana ustrojowa (cursus mutationum) nie jest przesądzona, jest co najwyżej ewentualna. Stanowiąca istotę republikańskiej myśli politycznej utilitas rei publicae sprawia, że w swej refleksji politycznej Cyceron nieustannie konfrontuje teorię z praktyką, który to pragmatyzm czyni teorię cyklów ustrojowych bardziej „użyteczną” dla rzymskiej wspólnoty politycznej.
##plugins.generic.usageStats.downloads##
Bibliografia
Appel H., Kontrowersje wokół „senatus consultum ultimum.” Studium z dziejów późnej republiki rzymskiej, Wydawnictwo Naukowe UMK, Toruń 2013.
Asmis E., A New Kind of Model: Cicero’s Roman Constitution in “De republica”, The American Journal of Philology, Autumn 2005/126/3, s. 377–416.
Atkins J.W., Cicero on Politics and the Limits of Reason. The Republic and Laws, Cambridge University Press, Cambridge 2013.
Atkins J.W., Roman Political Thought, Cambridge University Press, Cambridge 2018.
Banach T., Quid leges sine moribus? Jurydyczny wymiar dobra wspólnego w republikańskim Rzymie, Pro Fide Rege et Lege 2020/83, s. 35–47.
Banach T., Polityczno-prawne aspekty pojęcia res publica w republikańskim Rzymie, Pro Fide Rege et Lege 2020/84, s. 149–188.
Blom H., Cicero’s Role Models: The Political Strategy of a Newcomer, Oxford University Press, Oxford 2010.
Büchner K., Kommentar, w: M.T. Cicero, De Re Publica, Carl Winter Universitatsverlag, Heidelberg 1984.
Classen J.C., Cicero, the Laws and the Law-Courts, Latomus 1978/37, s. 597–619.
Cole T., The Sources and Composition of Polybius VI, Zeitschrift für Alte Geschichte 1964/13/4, s. 440–486.
Erskine A., Hellenistic Monarchy and Roman Political Invective, Classical Quarterly, May 1991/41, s. 5–15.
Forschner B., Law’s Nature: Philosophy as a Legal Argument in Cicero’s Writings, w: P.J. du Plessis (red.), Cicero’s Law. Rethinking Roman Law of the Late Republic, Edinburgh University Press, Edinburgh 2016, s. 50–67.
Frede D., Constitution and Citizenship: Peripatetic Influence on Cicero’s Political Conceptions in the De re publica, w: W.W. Fortenbaugh, P. Steinmetz (red.), Cicero’s Knowledge of the Peripatos, Routledge, New York 2019, s. 77–100.
Fritz K., The Theory of the Mixed Constitution in Antiquity, Arno Press, New York 1975.
Gregory J., Cicero and Plato on Democracy: a Translation and its Source, Latomus 1991/50/3, s. 639–644.
Heinze R., Ciceros „Staat” als Politische Tendenzschrift, Hermes 1924/59, s. 73–94.
Höffe O., Einleitung, w: idem (red.), Ciceros Staatsphilosopie, De Gruyter, Berlin 2017, s. 1–18.
How W.W., Cicero’s Ideal in His de Republica, The Journal of Roman Studies 1930/20, s. 24–42.
Kalyvas A., The Tyranny of Dictatorship. When the Greek Tyrant Met the Roman Dictator, Political Theory, August 2007/35/4, s. 412–442.
Korpanty J., Myśl polityczna republiki rzymskiej, Wydawnictwo PAN, Wrocław–Warszawa– Kraków–Gdańsk 1977.
Korpanty J., Polityk rzymski w dialogu Cycerona de re publica, w: E. Dąbrowa, M. Dzielska, M. Salamon, S. Sprawski (red.), Hortus Historiae. Księga pamiątkowa ku czci profesora Józefa Wolskiego w setną rocznicę urodzin, Towarzystwo Wydawnicze „Historia Iagellonica”, Kraków 2010, s. 279–292.
Korpanty J., Studia nad łacińską terminologią polityczno-socjalną okresu republiki rzymskiej, Ossolineum, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1976.32 Tomasz BANACH
Kupiszewski H., Pojęcie państwa w de republica Cycerona, Prawo Kanoniczne 1991/34/1–2, s. 163–169.
Lintott A., The Constitution of the Roman Republic, Oxford University Press, Oxford 1999.
Marquez X., Cicero and the Stability of the States, History of Political Thought, Autumn 2011/32/3, s. 397–423.
Mitchell T.N., Cicero on the moral crisis of the late Republic, Hermathena, Summer 1984/136, s. 21–41.
Mitchell T.N., Cicero. The Senior Statesman, Yale University Press, New Haven–London 1991.
Nelsestuen G.A., Overseeing Res Publica: The Rector as Villicus in De Re Publica 5, Classical Antiquity 2014/33/1, s. 130–173.
Peachin M., Exemplary Government in Early Roman Empire, w: O. Hekster, G. de Klejn, D. Slootjes (red.), Crises and the Roman Empire, Brill, Leiden Boston 2007, s. 75–95.
Podes S., Polybius and his Theory of “Anacyclosis”. Problems of not just Ancient Political Theory, History of Political Thought, Winter 1991/12/4, s. 577–587.
Powell J.G.F., Cicero’s De Re Publica and the Virtues of the Statesman, w: W. Nicgorski (red.), Cicero’s Practical Philosophy, University of Notre Dame Press, Notre Dame Indiana 2012, s. 14–42.
Powell J.G.F., The rector rei publicae of Cicero’s De Republica, Scripta Classica Israelica 1994/ XIII, s. 19–29.
Powell J.G.F., Were Cicero’s Laws the Laws of Cicero’s Republic, w: J.G.F. Powell, J.A. North (red.), Cicero’s Republic, Oxford University Press, London 2001, s. 17–39.
Rawson E., Cicero, a Portrait, Allen Lane, London 1975.
Rudnicki J., Instytucja dyktatury w Republice Rzymskiej, CP-H, 2011/LXIII/1, s. 11–46.
Sharples R.W., Cicero’s Republic and Greek Political Theory, Polis 1986/5/2, s. 30–50.
Solmsen F., Die Theorie der Staatsformen bei Cicero de re publ. I (Kompositionelle Beobachtungen), Philologus 1933/88, s. 326–341.
Sprute J., Rechts- und Staatsphilosophie bei Cicero, Phronesis 1983/28/2, s. 150–176.
Stem R., Cicero as Orator and Philosopher: The Value of the Pro Murena for Ciceronian Politi¬cal Thought, The Review of Politics 2006/68, s. 206–231.
Stevenson T., Readings of Scipio’s Dictatorship in Cicero’s “De Re Publica” (6.12), The Classical Quarterly, May 2005/55/1, s. 140–152.
Vielberg M., Ciceros Staatsschrift und die philosophische Tradition der Verfassungsdebatte bei Cassius Dio und Philostrat, Wiener Studien 2016/129, s. 233–256.
Walbank F.W., A Historical Commentary on Polybius I, Clarendon Press, Oxford 1957.
Wirszubski Ch., Libertas as a Political Idea at Rome during the Late Republic and Early Principate, Cambridge University Press, Cambridge 1968.
Wolf R., Cicero. The Philosophy of a Roman Sceptic, Routledge, London–New York 2015.
Wood N., Cicero’s Social and Political Thought, University of California Press, Berkeley Los Angeles 1991.
Zarecki J., Cicero’s Definition of ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ, Arethusa 2009/42/3, s. 251–270.
Zarecki J., Cicero’s Ideal Stateman in Theory and Practice, Bloomsbury, London–New York 2014.
Zetzel J.E.G., Political Philosophy, w: C. Steel (red.), Cambridge Companion to Cicero, Cambridge University Press, Cambridge 2013, s. 181–195.
Ziółkowski A., Historia Rzymu, PTPN, Poznań 2005.
