Zasady postępowania podatkowego a gwarancje praw podatnika na przykładzie wybranych orzeczeń sądów administracyjnych

Abstrakt

Niniejsze opracowanie przedstawia problematykę gwarancji praw przysługujących podatnikom w oparciu o zasady postępowania podatkowego. Założonym celem badawczym jest analiza sytuacji podatników pod kątem wykorzystywania przez nich praw zagwarantowanych w przepisach proceduralnego prawa podatkowego oraz przepisach Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Analizy dokonano na podstawie treści wybranych orzeczeń sądów administracyjnych. Zasady ogólne postępowania to kościec całego systemu pozwalający łatwiej zrozumieć sens pozostałych szczegółowych rozwiązań w procedurze podatkowej. W przypadkach wątpliwości prawnych, kolizji przepisów albo niejasności interpretacyjnych wskazują one kierunek wykładni przepisów. Ów kierunek to tłumaczenie wątpliwości prawnych w sposób zgodny z najsilniej związaną z daną normą zasadą ogólną, od której wszelkie wyjątki należy interpretować w sposób ścisły, a niekiedy nawet zawężający. Według orzecznictwa sądów administracyjnych podatnicy mają do dyspozycji gwarancje procesowe, którymi są instytucje zapewniające rzeczywiste działanie w życiu każdego obywatela jego praw, i wynikają bezpośrednio z zakresu prawa procesowego. Przepisy proceduralnego prawa podatkowego pozwalają realizować normy materialno-prawne. Według sądów kontrolujących legalność rozstrzygnięć podejmowanych przez organy podatkowe, realny i odczuwalny przez obywatela zakres praw obywatelskich, w tym prawa do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy, jest pochodną gwarancji procesowych, ich zakresu, jakości i ilości. Jednocześnie przepisy o postępowaniu podatkowym można interpretować w sposób bardziej elastyczny niż przepisy prawa materialnego pod tym tylko warunkiem, że nie narusza się w ten sposób ich funkcji gwarancyjnej w zakresie sytuacji prawnej podatnika. W konstrukcji zasad ogólnych, szczególnie w postępowaniach o modelu inkwizycyjnym, zauważalne jest akcentowanie obowiązków, jakie spoczywają na organach prowadzących postępowanie oraz gwarancji uprawnień strony w tym postępowaniu. Obrazowo określa się nawet, iż stanowią one skondensowaną formę gwarancji procesowych, a zasada procesowa musi posiadać określone gwarancje realizacji, które wyznaczają jej praktyczną rolę w procesie.