W okowach „słastolubia”. Michaił Szczerbatow jako krytyk rosyjskich przemian obyczajowych po reformach Piotra Wielkiego
DOI:
https://doi.org/10.26485/SPE/2023/128/1Słowa kluczowe:
„słastolubie”, Rosja, Oświecenie, obyczajeAbstrakt
Przedmiot badań: W niniejszym artykule autor zajmuje się analizą poglądów rosyjskiego myśliciela księcia Michaiła M. Szczerbatowa (1733–1790) na temat przemian obyczajowych, jakie nastąpiły w Rosji po jej otwarciu na Zachód w wyniku reform Piotra Wielkiego.
Cel badawczy: Kwestie ówczesnych dogłębnych przewartościowań w sferze mentalnej Rosjan, będących skutkiem europeizacji odgórnej, autorstwa pierwszego rosyjskiego cesarza, są w Polsce mało znane, jeśli w ogóle. Tym samym korzystna ze względów poznawczych wydaje się próba ich przybliżenia.
Metoda badawcza: Artykuł oparty jest na krytycznej analizie pamfletu politycznego O povreždenii nravov v Rossii, napisanego w 1786 r., który światło dzienne ujrzał dopiero w 1858 r. w wydawnictwie emigracyjnym. Wykorzystany tutaj tekst pochodzi z drugiego tomu Dzieł... Szczerbatowa opublikowanego w 1898 r.1
Wyniki: Szczerbatow, często przywoływany jako „koronny” krytyk reform Piotra Wielkiego, jest w istocie surowym recenzentem poczynań pierwszego rosyjskiego cesarza w ograniczonym zakresie, gdyż docenia jego starania modernizacyjne, natomiast piętnuje długofalowe skutki, których Piotr Wielki mógł nie przewidzieć.
Liczba pobrań
Bibliografia
Artem’eva T.V., Mihail Ŝerbatov, Izdatel’stvo S.-Peterburgskogo universiteta, St.-Peterburg 1994.
Bespâtyh Û.N., Aleksandr Danilovič Menšikov: mify ireal’nost’, Istoričeskaâ illûstraciâ, St.-Peterburg 2008 [2005¹].
Błachowska K., Narodziny Imperium. Rozwój terytorialny państwa carów w ujęciu historyków rosyjskich XVIII i XIX wieku, Wydawnictwo Neriton, Warszawa 2001.
Boltin I.N., Kritičeskìâ priměčanìâ na pervyĭ [–vtoroĭ] tomʺ Istorìi knâzâ Ŝerbatova, Vʺ Tip. Korpusa čužestrannyhʺ edinověrcovʺ, t. 1–2, St.-Peterburg 1793–1794.
Brückner A., Historia literatury rosyjskiej, t. 1–2, 1922–1923, Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, Lwów–Warszawa–Kraków 1922–1923.
Duffy J.P., Ricci V.L., Carowie, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1999 [tyt. oryg. Czars. Russia’s rulers for over one thousand years, Facts on File, New York 1995 – tłum. R. Śmietana].
Eševskij S. (wyd.), O povreždenii nravov v Rossii. Neizdannoe sočinene, Atenej. Žurnal kritiki, sovremennoj istorii i literatury 1858/3.
Fedosov I.A., Iz istorii russkoj obŝestvennoj mysli XVIII stoletiâ: M.M. Ŝerbatov, Izdatel’stvo Moskovskogo gosudarstvennogo universiteta imeni M.V. Lomonosova, Moskva 1967.
Grad J., Obyczaj a moralność. Próba metodologicznego uporządkowania badań dotychczasowych, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 1993.
Heller M., Historia imperium rosyjskiego, Wydawnictwo Książka i Wiedza, Warszawa 2005 [tyt. oryg. Istoriâ Rossijskoj imperii, Izdatel’stvo MIK, Moskwa 1997 – tłum. E. Melech, T. Kaczmarek].
Kalinina S.G., Gosudarstvennaâ deâtel’nost’ M.M. Ŝerbatova. Idei i praktika (1767–1790 gg.), avtoreferat dissertacii na soisk. uč. step. kandidata istoričeskih nauk, Izdatel’stvo OOO «MAKS Press», Moskva 2004.
Kalinina S.G., Problemy rekonstrukcji i biografii knâzâ M.M. Ŝerbatova, Arhiv russkoj istorii 2002/7.
Nazarenko B.A., Gosudarstvenno-pravovye vzglâdy M.M. Ŝerbatova. Istoriko-pravovoe issledovanie, avtoreferat dissertacii na soisk. uč. step. kandydata ûridičeskih nauk, Moskovskij gosudarstvennyj ûridičeskij universitet imeni O.E. Kutafina (MGÛA), Moskva 2009.
Niskovskaâ M.I., Recepciâ antičnosti v istoriko-publicističeskom Nasledii M.M. Ŝerbatova: monografiâ, IÂLI Komi NC Uro RAN, Sytykwar 2018.
Plehanov G.W., Istoriâ russkoj obŝestvennoj mysli, Literaturno-izdatel’skij otdel Narkomata po prosveŝeniû, t. 1–3, Moskva 1918–1919.
Posselt M., Der General und Admiral Franz Lefort. Sein Leben und seine Zeit. Ein Beitrag zur Geschichte Peter’s des Grossen, Buchhandlug von Joseph Baer, Frankfurt am Main 1866.
Przebinda G., Od Czaadajewa do Bierdiajewa. Spór o Boga i człowieka w myśli rosyjskiej (1832–1922), Polska Akademia Umiejętności, Kraków 1998.
Przybył-Sadowska E., Sadowski J., Urbanek D., Rosja. Przestrzeń, czas i znaki, Wydawnictwo LIBRON – Filip Lohner, Kraków 2016.
Romanowski D., Trzeci Rzym. Rozwój rosyjskiej idei imperialnej, Księgarnia Akademicka, Kraków 2013.
Rustam-Zade Z.P., Žizn’ i tvorčestvo M.M. Ŝerbatova, Izdatel’stvo Lejla, St.-Peterburg 2000.
Samin S.M., K voprosu o vliânii pobedy vojsk Petra I pod Azovom (1696 g.) na formirovanie položitel’nogo obraza Rossii v Evrope. (Po materialam kurantov), Očerki feodal noj Rossii 2009/13.
Serczyk W.A., Piotr Wielki, Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, wyd. 4, Wrocław–Warszawa–Kraków 2003 [1973¹].
Ŝerbatov M.M., Istoriâ rossijskaâ ot drevnejših vremen, t. 1–7, Izdatel’stvo Imperatorskoj Akademii nauk, St.-Peterburg 1770–1791.
Ŝerbatov M.M., O povreždenii nravov v Rossii, w: I.P. Chruŝev, A.G. Voronov (red.), Sočineniâ knâzâ M.M. Ŝerbatova, Izdatel’stvo «Tipografiâ M. Akinfeeva i I. Leont’eva», (t. 1–2, 1896–1898), tu: t. 2, St.-Peterburg 1898.
Špidlik T., Myśl rosyjska. Inna wizja człowieka, Wydawnictwo Księży Marianów, Warszawa 2000.
Tereŝenko Т.N. (oprac.), Simfoniâ po tvoreniâm svâtitelâ Tihona Zadonskogo, Izdatel stvo «Darʺ», Moskva 2007.
Troyat H., Piotr Wielki. Geniusz i szaleństwo, Wydawnictwo Amber, Warszawa 2005 [tyt. oryg. Pierre le Grand, Éditions Flammarion, Paris 1979 – tłum. B. Przybyłowska].
Videnkina К.А., Knâz’ M.M. Ŝerbatov i konservativnoe napravlenie rossijskoj obŝestvenno-političeskoj mysli vtoroj poloviny XVIII, avtoreferat dissertacii na soisk. uč. step. Kandidata istoričeskih nauk: special’nost’ «Otečestvennaâ istoriâ»), Adygejskij gosudarstvennyj universitet, Majkop 2019.
Walicki A., W kręgu konserwatywnej utopii. Struktury i przemiany rosyjskiego słowianofilstwa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002.
Walicki A., Zarys myśli rosyjskiej od oświecenia do renesansu religijno-filozoficznego, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2005.
Wiatr J.J., Społeczeństwo. Wstęp do socjologii systematycznej, wyd. 5, PWN, Warszawa 1973 [1964¹].
Ènciklopedičeskij slovar’ Brokgauza i Efrona (ÈSBE), t. 1–86, St.-Peterburg 1890–1907:
Bibikov, Vasilij Il’ič, t. 3a (1891),
Voroncovy, t. 7 (1892),
Posoškov, Ivan Tihonovič, t. 24a (1898),
Trubeckie, gosudarstvennye deâteli, t. 33a (1901).
Russkij biografičeskij slovar’ (RBS), t. 1–25, St.-Peterburg 1896–1918:
Lev Aleksandrovič (ober-štalmejster), t. 11 (1914),
Šuvalov, Ivan Ivanovič, t. 23 (1911).
Repnikov A., Doklad: Ŝerbatov Mihail Mihajlovič (1733–1790), https://ronl.org/doklady/biografii/57572/, tam też literatura; stan na 23.04.2022 r.
Suhov A.D., Mihail Mihajlovič Ŝerbatov, http://www.hrono.info/biograf/bio_sh/scherbatovmm02.php; stan na 29.05.2023 r.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Łódzkie Towarzystwo Naukowe
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
