Model biurokracji czystej (idealnej) Maxa Webera wobec wyzwań współczesnej administracji – kryzys, stagnacja, renesans?
DOI:
https://doi.org/10.26485/SPE/2025/137/2Słowa kluczowe:
struktury organizacyjne administracji, dobra administracja, efektywna administracja, zadania administracjiAbstrakt
Przedmiot badań: Nie ulega wątpliwości, że odkąd istnieje administracja, poszukuje się optymalnego modelu jej organizacji i funkcjonowania. Przedmiotem badań jest poszukiwanie takiego modelu administracji, który zapewni racjonalną organizację aparatu administracyjnego oraz sprawne wykonywanie nałożonych na administrację zadań. Punktem wyjścia dla takiego modelu będzie koncepcja biurokracji idealnej (czystej) niemieckiego uczonego Maxa Webera.
Cel badawczy: Zasadniczym celem opracowania jest odpowiedź na pytania, w jakim zakresie model biurokracji czystej (idealnej) odpowiada na wyzwania współczesnej administracji; czy powinniśmy mówić o kryzysie, stagnacji czy może o renesansie weberowskiego modelu biurokracji (administracji) w kontekście wyzwań, przed którymi stoi współczesna administracja? oraz o jakie komponenty ten model powinien być współcześnie uzupełniony.
Metoda badawcza: W badaniach wykorzystano metodologię charakterystyczną dla nauk społecznych, a w szczególności dla nauk prawnych, w tym metodę historyczno-prawną w celu poszukiwania genezy analizowanych instytucji, metodę obserwacji oraz metodę dogmatyczną, której celem było odkodowanie sformalizowanych reguł działania.
Wyniki: Przeprowadzona analiza prowadzi do wniosku, że weberowski model biurokracji idealnej (czystej), uzupełniony o postulaty uspołecznienia, uelastycznienia działania administracji, szerokiego planowania w procesie administrowania, może stanowić podstawę organizacji i działania administracji racjonalnej, rozumiejącej; z pewnością nie można mówić o kryzysie koncepcji administracji hierarchicznej, podporządkowanej ściśle prawu, posługującej się sformalizowanymi regułami działania, opartej na zawodowym personelu, wyposażonej w materialne środki odpowiadające charakterystyce i zakresowi jej zadań, ale jednocześnie rozumiejącej procesy społeczne i motywy zachowań jednostek, grup społecznych, uczestników życia gospodarczego, ich aksjologiczny i normatywny system determinujący życie społeczne.
Liczba pobrań
Bibliografia
Firek W., Partycypacja obywatelska jako wartość konstytucyjna w demokratycznym państwie prawnym, Przegląd Konstytucyjny 2023/2, s. 53–73.
Griffin R.W., Podstawy zarządzania organizacjami, przekł. M. Rusiński, red. nauk. przekładu Z. Mikołajczyk, Warszawa 2006.
Hatch M.J., Teoria organizacji, przekł. P. Łuków, Warszawa 2002.
Homplewicz J., Teoria organizacji i kierownictwa (zagadnienia podstawowe), Katowice 1979.
Jurek K., Dialog i partycypacja obywatelska na poziomie lokalnym na przykładzie miasta Krakowa, Zeszyty Naukowe Collegium Witelona 2023/49 (4), s. 49–59.
Kasiński M., Współczesne problemy rozwoju administracji w Polsce, Annales. Etyka w Życiu Gospodarczym 2011/14 (1), s. 215–226.
Knosala E., Zarys nauki administracji, Kraków 2005.
Korczak J., Prakseologiczna interpretacja zjawiska administracji publicznej z perspektywy relatywizmu granic organizacji, Acta Universitatis Wratislaviensis, Przegląd Prawa i Administracji 2017/3802, Wrocław, s. 79–102.
Królikowski J., Preambuła nie tak całkiem bez znaczenia, Rzeczpospolita, 28.03.2008/74, s. C8.
Lewandowski S., Charakter normatywny preambuły, Studia Iuridica 1998/36, s. 113–136.
Litter J., Against Meritocracy: Culture, Power, and Myths of Mobility, Routledge, London 2017.
Łukasiewicz J., Zarys nauki administracji, Warszawa 2005.
Marchaj R., Samorządowe konsultacje społeczne, Warszawa 2016.
Marchewka-Bartkowiak K., Nowe zarządzanie publiczne, „Infos”, Biuro Analiz Sejmowych 2014/18, s. 1–4.
Meier F., Schimank U., Bürokratie als Schicksal? – Max Webers Bürokratiemodell im Lichte der Organizational Studies, w: H.-P. Müller, S. Sigmund (Hg.), Max Weber – Handbuch. Leben-Werk-Wirkung, Stuttgart 2020.
Nowa encyklopedia powszechna PWN, t. 1, A–C, B. Petrozolin-Skowrońska (Redaktor Naczelny Encyklopedii PWN), Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1997.
Nowa encyklopedia powszechna PWN, t. 6, S–Z, B. Petrozolin-Skowrońska (Redaktor Naczelny Encyklopedii PWN), Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1997.
Oliwniak S., Biurokracja i biurokratyzm w administracji publicznej, w: B. Kudrycka, B.G. Peters, P.J. Suwaj (red.), Nauka administracji, Warszawa 2009.
Paetz S., Bürokratie, w: H.-P. Müller, S. Sigmund (Hg.), Max Weber – Handbuch. Leben-Werk- Wirkung, Stuttgart 2020.
Pieścikowski Z., Przedmiot nauki o organizacji i zarządzaniu, w: J. Boroń (red.), Teoria organizacji i zarządzania, Poznań 1984.
Ruczkowski P., Koncepcja inkluzywnego prawa administracyjnego, w: W. Jakimowicz, M. Krawczyk, I. Niżnik-Dobosz (red.), Fenomen prawa administracyjnego. Księga jubileuszowa Profesora Jana Zimmermanna, Warszawa 2019.
Rybińska D., Instytucja budżetu obywatelskiego jako narzędzie rozwoju samorządu lokalnego, Finanse i Prawo Finansowe 2018/1 (17), s. 49–65.
Słownik języka polskiego PWN, A–K, M. Szymczak (red.), Warszawa 2002.
Stefaniuk M.E., Preambuła aktu normatywnego w doktrynie oraz w procesie stanowienia i stosowania polskiego prawa w latach 1989–2007, Lublin 2009.
Weber M., Gospodarka i społeczeństwo. Zarys socjologii rozumiejącej, przekł. i wstęp D. Lachowska, Warszawa 2002.
Weber M., Grundriss der Sozialökonomik, III. Abteilung, Wirtschaft und Gesellschaft, Tübingen 1922.
Weber M., Wirtschaft und Gesellschaft. Grundriss der verstehenden Soziologie, Fünfte, revidierte Auflage, Tübingen 1972 (Nachdruck 1990).
Winczorek P., Słowny wyraz wartości, Rzeczpospolita, 1.06.2004/127, s. A8.
Wrzosek S., Polityka administracyjna a ekonomiczność działania administracji publicznej, w: J. Łukasiewicz (red.), Polityka administracyjna, Rzeszów 2008.
Wrzosek S., System: administracja publiczna. Systemowe determinanty nauki administracji, Lublin 2008.
Young M.D., The Rise of the Meritocracy. 1870–2033, London 1958.
Zimmermann J., Prawo administracyjne, Warszawa 2022.
Zychowicz Z., Konsultacje społeczne w samorządzie, Szczecin 2014.
Wyrok TK z 11 maja 2005 r., K 18/04, OTK ZU 2005/5A, poz. 49.
Wyrok TK z 11 maja 2007 r., K2/07, OTK ZU 2007/5A, poz. 48.
jp2online.pl; stan na 14.05.2025 r.
Recommendation CM/Rec (2007)7 of the Committee of Ministers to member states on good administration, https://rm.coe.int/16807096b9; stan na 5.10.2025 r.
Sie hören von meinem Anwalt!, https://sie-hoeren-von-meinem-anwalt.de/2015/06/die-bedeutungeiner-praeambel-i/; stan na 6.10.2025 r.
