How well multi-indicator palaeo-environmental studies meet the needs of research on settlements, on the example of the early medieval settlement complex in Szczecin: methodological problems and evaluating interpretation value
Abstrakt
The subject of the work is a reconstruction of environmental conditions in the Lower Oder River Valley in the early Middle Ages with use multi-proxy research. This was considered in terms of natural determinants of the development of hydrogenic habitats in the estuary section of a large lowland river, but at the beginning of a headland of natural morainic plateau known as Castle Hill in Szczecin. In a relatively small area, three different types of geochemical landscapes were distinguished that had specific functions in matter cycles, including the water cycle. The article mainly presents the results of geochemical studies for a series of biogenic deposits separated by a series of lacustrine sediments with a large admixture of mineral material. An attempt was also made to determine subfossil animal remains in the sediments.
Bibliografia
Adamek A., Mareczka P., Jucha P., Musielak S., Okupny D. 2021. Geochemical analyses of recent sediments from Lake Morzycko against selected physiographic parameters of the Słubia River catchment (Western Poland). Acta Geographica Lodziensia 111: 109-122.
Andersen T. Cranston P.S., Epler J.H. 2013. The larvae of Chironomidae (Diptera) of the Holarctic region – Keys and diagnoses. Insect Systematics & Evolution, Supplement 66: 189-385.
Antczak-Orlewska O., Okupny D., Kruk A., Bailey R.I., Płóciennik M., Sikora J., Krąpiec M., Kittel P. 2022. The spatial and temporal reconstruction of a medieval moat ecosystem. Scientific Reports 12: 20679.
Antczak-Orlewska O., Okupny D., Pawłow-ski D., Kotrys B., Krąpiec M., Wacnik A., Szmańda J.B., Szychowicz-Krąpiec E., Kittel P. in press. The environmental history of the oxbow in the Luciąża River valley – Study on the specific microclimate during Allerød and Younger Dryas in central Poland. Quaternary International.
Apolinarska K., Woszczyk M., Obremska M. 2012. Late Weichselian and Holocene palaeoenvironmental changes in northern Poland based on the Lake Skrzynka record. Boreas 41(2): 292-307.
Badura M., Latałowa M., Jarosińska J., Święta J. 2004. Rośliny użytkowe w średniowiecznych i nowożytnych materiałach archeobotanicznych z miast północnej Polski (Kołobrzeg, Gdańsk, Elbląg) In: R. Czaja, G. Nawrolska, M. Rębkowski, J. Tandecki (ed) Archeologia et Historia Urbana. Elbląg: 277-286.
Badura M., Lityńska-Zając M., Makohonienko M. 2022. Archaeobotanical Studies in Poland – Historical Overview, Achievements, and Future Perspectives. Acta Societatis Botanicorum Poloniae 91: 916.
Berner R.A. 1984. Sedimentary pyrite formation: An update. Geochimica et Cosmochimica Acta 48(4): 605-615.
Bieniek B., Borówka R.K., Tomkowiak J., Strzelecka A. 2013. Stratygraficzna zmienność litologii i składu chemicznego osadów wypełniających misę jeziora Jamno na podstawie profilu JS-20. Geologia i geomorfologia 10: 27-37.
Bloom K. 2015. Wpływ czynników naturalnych i gospodarki pradziejowej na sukcesję roślinności w rejonie Jeziora Raczego na Ziemi Pyrzyckiej w holocenie. Studium paleoekologiczne. PhD Thesis, University of Gdańsk, Gdańsk.
Bojakowska I., Sokołowska G. 1997. Akumulacja pierwiastków śladowych w osadach jeziornych w zależności od strefy ich sedymentacji. Przegląd Geologiczny 45(5): 505-508.
Bojakowska I., Sokołowska G., 1998. Geochemiczne klasy czystości osadów wodnych. Przegląd Geologiczny 46(1): 49-54.
Bojakowska I., Sokołowska G. 2001. Rtęć we współczesnych osadach rzek na obszarze Polski. Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej, Seria Górnictwo 248: 21-26.
Borówka R.K. 1990. Denudation process intensity in Vistulian till plains in relations to prehistoric settlement and human activity, Leszna region, Middle Great Poland. Quaestiones Geographicae 13/14: 5-18.
Borówka R.K. 1992. Przebieg i rozmiary denudacji w obrębie śródwysoczyznowych basenów sedymentacyjnych podczas późnego vistulianu i holocenu. Wyd. Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, seria Geografia 54.
Borówka R.K. 1994. Denudation processes during the Holocene conditioned by natural and man-made factors. Roczniki Akademii Rolniczej w Poznaniu 266(14): 27-37.
Borówka R.K. 2001. Stratygraficzna zmienność składu chemicznego osadów wypełniających Zalew Szczeciński i jezioro Dąbie. Geologia i geomorfologia 4: 9-24.
Borówka R. 2007. Geochemiczne badania osadów jeziornych strefy umiarkowanej. Studia Limnologica et Telmatologica 1(1): 33--42.
Borówka R., Belczyńska A., Tomkowiak J. 1999a. Cechy morfologiczne i wybrane właściwości chemiczne gleb kopalnych rozwiniętych na piaskach eolicznych w okolicach Świętoujścia i Grodna. In: R.K. Borówka, Z. Młynarczyk, A. Wojciechowski (ed) Ewolucja geosystemów nadmorskich południowego Bałtyku. Bogucki Wyd. Nauk., Poznań-Szczecin: 37-42.
Borówka R., Witkowski A., Tomkowiak J., Olas M., Gusar K., Liszkiewicz E. 1999b. Stratygraficzna i przestrzenna zmienność litologiczna i geochemiczna osadów wypełniających Zalew Szczeciński i baseny przyległe. In: R.K. Borówka, Z. Młynarczyk, A. Wojciechowski (ed) Ewolucja geosystemów nadmorskich południowego Bałtyku. Bogucki Wyd. Nauk., Poznań-Szczecin: 55-62.
Borówka R.K., Osadczuk A., Witkowski A., Wawrzyniak-Wydrowska B., Duda T. 2005. Late Glacial and Holocene depositional history in the eastern part of the Szczecin Lagoon (Great Lagoon) basin – – NW Poland. Quaternary International 130: 87-96.
Borówka R.K., Wolny B. 2011. Próba rekonstrukcji topografii Starego Miasta w Szczecinie. In: A. Kowalska, M. Dworaczyk z udziałem R.K. Borówki i B. Wolnego (ed) Szczecin wczesnośredniowieczny. Nadodrzańskie centrum. Origines Polonorum tom V. Fundacja na rzecz Nauki Polskiej, Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Wyd. TRIO, Warszawa: 28-39.
Brański J., Banasik J. 1996. Sediment yields and denudation rates in Poland. Wyd. International Association of Hydrological Sciences, 236.
Brooks S.J., Langdon P.G., Heiri O. 2007. The Identification and Use of Palaearctic Chironomidae Larvae in Palaeoecology. QRA Technical Guide No. 10. Quaternary Research Association, London.
Chambers F.M., Beilman D.W., Yu Z. 2010/11. Methods for determining peat humification and for quantifying peat bulk density, organic matter and carbon content for palaeostudies of climate and peatland carbon dynamics. Mires and Peat 7: 1-10.
Cnotliwy E., Leciejewicz L., Łosiński W. (ed) 1983. Szczecin we wczesnym średniowieczu. Wzgórze Zamkowe. Polska Akademia Nauk, Instytut Historii Kultury Materialnej. Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich, Wrocław.
Cybul P., Okupny D. 2021. Lithology and chemical composition of a Neoholocene palaeochannel infill within the Białka River valley, Kraków-Częstochowa Upland. Acta Geographica Lodziensia 111: 109- -122.
Czerwiński S., Guzowski P., Karpińska-Kołaczek M., Lamentowicz M., Gałka M., Kołaczek P., Izdebski A., Poniat R. 2019. Znaczenie wspólnych badań historycznych i paleoekologicznych nad wpływem człowieka na środowisko. Przykład ze stanowiska Kazanie we wschodniej Wielkopolsce. Studia Geohistorica 7: 65-74.
Dekówna M. 1983. Uwagi na temat szkieł. In: E. Cnotliwy, L. Leciejewicz, W. Łosiński (ed) Szczecin we wczesnym średniowieczu. Wzgórze Zamkowe. Polska Akademia Nauk, Instytut Historii Kultury Materialnej. Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich, Wrocław: 267-271.
Dobrowolski R., Dzieńkowski T., Kulesza P., Łojek J., Michczyńska D.J., Pidek I.A., 2013/2015. Naturalne i antropogeniczne zmiany warunków środowiska we wczesnym średniowieczu w rejonie Chełma w zapisie osadów biogenicznych stanowiska Bezedna. Prace i materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, Seria Archeologiczna 46: 37-54.
Dörfler W., Feeser I., Hildebrandt-Radke I., Rzodkiewicz M. in press. Environment and settlement – A multiproxy record of holocene palaeoenvironmental development from Lake Wonieść, Greater Poland. Vegetation History and Archaeobotany.
Duda T. 1999. Osady fitogeniczne w dolinie dolnej Odry: miąższość, wykształcenie, litologia i wiek. In: R.K. Borówka, Z. Młynarczyk, A. Wojciechowski (ed) Bogucki Wyd. Nauk. Poznań-Szczecin: 73-78.
Duda T., Borówka R. 2007. Zmiany w krajobrazie doliny dolnej Odry na tle rozwoju paleogeograficznego regionu. Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego 7: 210-218.
Dworaczyk M., Kowalska A.B., Rulewicz M. 2003. Szczecin we wczesnym średniowieczu. In: W. Łosiński (ed) Wschodnia część suburbium. Instytut Archeologii i Etnografii, Szczecin: 1-20.
Foltyn E., Waga J.M., Fajer M., Magiera T., Michczyński A., Chróst L. 2018. Starsze fazy osadnictwa na wielokulturowym, wydmowym stanowisku Miasteczko Śląskie 2 na tle uwarunkowań środowiska i kierunków rozwoju lokalnej gospodarki (Obniżenie Małej Panwi). Acta Geographica Lodziensia 107: 137-153.
Forysiak J., Borówka R.K., Kloss M., Obremska M., Okupny D., Żurek S. 2012. Geologiczna i geomorfologiczna charakterystyka torfowiska Rąbień oraz wstępne wyniki badań osadów biogenicznych. Acta Geographica Lodziensia 100: 65-76.
Frey D.G. 1986. Cladocera analysis. In: B.E. Berglund (ed) Handbook of Holocene palaeoecology and palaeohydrology. John Wiley and Sons Ltd.: 667-692.
Galas J., Jaeger M. 2016. Przestrzenne zróżnicowanie wskaźników litologicznych i geochemicznych w obrębie reliktów domostwa na stanowisku archeologicznym kultury Vatya z epoki brązu w Kakucs-Turjan (Węgry). Landform Analysis 31: 61-70.
Gilewska S. 1986. Podział Polski na jednostki geomorfologiczne. Przegląd Geograficzny 58(1–2): 15-40.
Heiri O., Lotter A.F., Gerry Lemcke G. 2001. Loss on ignition as a method for estimating organic and carbonate content in sediments: reproducibility and comparability of results. Journal of Paleolimnology 25: 101-110.
Hildebrandt-Radke I. 2007. Geoarcheologiczne aspekty badań pradziejowych i historycznych zespołów osadniczych. In: M. Makohonienko, D. Makowiecki, Z. Kurnatowska (ed) Środowisko-Człowiek-Cywilizacja. Studia interdyscyplinarne nad środowiskiem i kulturą w Polsce. Bogucki Wyd. Nauk., Poznań: 57-70.
Hildebrandt-Radke I. 2011. Główne etapy zasiedlania i rozbudowy grodziska w Bonikowie (Wielkopolska) w świetle badań litologicznych i geochemicznych. Landform Analysis 16: 77-80.
Janowski A. 2021. Osadnictwo wczesno- i późnośredniowieczne na terenie Puszczy Bukowej. In: P. Migdalski (ed) Puszcza Bukowa. Między kulturą a naturą. Część I. Wyd. Chronicon, Wrocław: 131-162.
Jasnowski M. 1962. Budowa i roślinność torfowisk Pomorza Zachodniego. Szczecińskie Towarzystwo Naukowe, Wydział Nauk Rolniczo-Przyrodniczych, Szczecin.
Jóźwiak K., Solovey T. 2019. Rola wód podziemnych w zasilaniu mokradeł w różnych warunkach geomorfologicznych. Przegląd Geologiczny 67(11): 906-913.
Jurochnik A., Nalepka D. 2013. Late Glacial and Holocene vegetation in Węglin (Lubsza Plain, southwest Poland) on the basis of pollen analysis. Acta Palaeobotanica 53(2): 191-233.
Kabata-Pendias A. 1979. Geochemia pierwiastków śladowych w glebach. Przegląd Geologiczny 27(10): 543-546.
Kaniecki A. 2013. Wpływ antropopresji na przemiany środowiskowe w dolinie Warty w Poznaniu. Landform Analysis 24: 23-34.
Karczewski A. 2008. Geomorfologia Pojezierza Myśliborskiego i Niziny Szczecińskiej. Mapa w skali 1: 200 000, Instytut Paleogeografii i Geoekologii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Poznań.
Kittel P. 2012. Wpływ georóżnorodności zlewni Neru (Polska środkowa) na lokalizację osadnictwa pradziejowego. Landform Analysis 19: 49-66.
Kittel P., Muzolf B., Płóciennik M., Elias S., Brooks S.J., Lutyńska M., Pawłowski D., Stachowicz-Rybka R., Wacnik A., Okupny D., Głab Z., Mueller-Bieniek A. 2014. A multi-proxy reconstruction from Lutomiersk-Koziówki, Central Poland, in the context of early modern hemp and flax processing. Journal of Archaeological Science 50: 318-337.
Kittel P., Sikora J., Antczak O., Brooks S.J., Elias S., Krąpiec M., Luoto T.P., Borówka R.K., Okupny D., Pawłowski D., Płóciennik M., Rzodkiewicz M., Stachowicz-Rybka R., Wacnik A. 2018. The palaeoecological development of the Late Medieval moat – Multiproxy research at Rozprza, Central Poland. Quaternary International 482: 131-156.
Kittel P., Mazurkevich A., Alexandrovskiy A., Dolbunova E., Krupski M., Szmańda J., Stachowicz-Rybka R., Cywa K., Mroczkowska A., Okupny D. 2020. Lacustrine, fluvial and slope deposits in the wetland shore area in Serteya, Western Russia. Acta Geographica Lodziensia 111: 103-124.
Kittel P., Mazurkevich A., Wieckowska-Lüth M., Pawłowski D., Dolbunova E., Płóciennik M., Gauthier E., Krąpiec M., Maigrot Y., Danger M., Mroczkowska A., Okupny D., Szmańda J., Thiebaut E., Słowiński M. 2021. On the border between land and water: The environmental conditions of the Neolithic occupation from 4.3 until 1.6 ka BC at Serteya, Western Russia. Geoarchaeology – An International Journal 36(2): 173-202.
Kittel P., Mazurkevich A., Gauthier E., Kazakov E., Kubitskiy Y., Rzodkiewicz M., Mroczkowska A., Okupny D., Szmańda J., Dolbunova E. in press. A deep history within a small wetland: 13 000 years of human-environment relations on the East European Plain. Antiquity.
Koch K. 1989. Die Käfer Mitteleuropas. Ökologie, 1. Goecke & Evers, Krefeld.
Kochanowska R., Rygielski T. 2001. Mokradła w krajobrazie młodoglacjalnym Pomorza Zachodniego. Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie 1(3): 69-82.
Konecka-Betley K., Okołowicz M. 1998. Phosphorus – as indicator of the man activity in Pleistocene. Roczniki Gleboznawcze 49(1/2): 87-94.
Korzeniowski A., Okupny D., Michczyński A., Sławińska J., Borówka R.K. 2020. Lithology and geochemistry of the Late Glacial and Holocene sediments from Gostyń Lake (western Pomerania, Myślibórz Lakeland). Acta Geographica Lodziensia 110: 149- -168.
Kosiński K., Lipka K., Możdżeń M. 1994. Koncentracja metali ciężkich w torfach. Zeszyty Naukowe Akademii Rolniczej w Krakowie, Inżynieria Środowiska 291(15): 116-125.
Kowalska A.B. (ed) 2019. Civitas et Urbs. Szczecin od średniowiecza do współczesności. Kwartał I. Tom I. Muzeum Narodowe w Szczecinie, Szczecin.
Kowalska A.B., Dworaczyk M. (ed). 2011. Szczecin wczesnośredniowieczny. Nadodrzańskie centrum. Origines Polonorum 5:1-594.
Kwiatkowski A. 1971. Nieorganiczne składniki torfu. Biuletyn Informacyjny Torf 4: 31-43.
Lamentowicz M. 2007. Paleoekologia torfowisk – źródło informacji o historii klimatu i wpływie człowieka na środowisko. Przegląd Geologiczny 55(1/2): 1130-1135.
Lamentowicz M., Karpińska-Kołaczek M., Guzowski P., Izdebski A., Czerwiński S., Marcisz K., Gałka M., Łuców D., Słowiński M. 2019. Znaczenie wysokorozdzielczych wielowskaźnikowych (multi-proxy) badań paleoekologicznych dla geografii historycznej i historii gospodarczej. Studia Geohistorica 7: 30-55.
Latałowa M. 1994. Datowanie palinologiczne i charakterystyka paleobotaniczna profilu archeologicznego w Bolkowie koło Szczecina. Folia Prahistorica Posnaniensia 6: 213-224.
Latałowa M. 1999a. Pyłek i szczątki makroskopowe roślin w warstwach kulturowych wczesnośredniowiecznego portu w Wolinie. Polish Botanical Studies Guidebook Series 23: 245-261.
Latałowa M. 1999b. Zmiany hydrologiczne wywołane przez czynnik klimatyczny i działalność człowieka zapisane w torfowisku Kołczewo i osadach dennych jeziora Raczego. In: R.K. Borówka, Z. Młynarczyk, A. Wojciechowski (ed) Ewolucja geosystemów nadmorskich południowego Bałtyku. Bogucki Wyd. Nauk., Poznań-Szczecin: 99-103.
Latałowa M. 2007. Gospodarka człowieka w diagramach pyłkowych. In: M. Makohonienko, D. Makowiecki, Z. Kurnatowska (ed) Studia interdyscyplinarne nad środowiskiem i kulturą człowieka w Polsce. Środowisko-Człowiek-Cywilizacja 1. Stowarzyszenie Archeologii Środowiskowej, Poznań: 171-187.
Latałowa M., Jarosińska J., Badura M. 1998. Elbląg średniowieczny w świetle dotychczasowych materiałów archeobotanicznych. Archeologia Polski 43(1/2): 147-166.
Latałowa M. Borówka R.K. 2006. The Allerod/Younger Dryas transition in Wolin Island, northwest Poland, as reflected by pollen, macrofossils, and chemical content of an organic layer separating two aeolian series. Vegetation History and Archaeobotany 15: 321-331.
Latałowa M., Święta-Musznicka J., Pędziszewska A. 2009. Źródła paleobotaniczne do rekonstrukcji wczesnych etapów rozwoju Gdańska. In: L. Domańska, P. Kittel, J. Forysiak (ed) Środowiskowe uwarunkowania lokalizacji osadnictwa. Środowisko–Człowiek–Cywilizacja, tom 2. Bogucki Wyd. Nauk., Poznań: 175-185.
Leciejewicz L. 1962. Początki nadmorskich miast na Pomorzu Zachodnim. Instytut Historii Kultury Materialnej Polskiej Akademii Nauk. Wyd. Ossolineum, Wrocław-Warszawa-Kraków.
Leciejewicz L., Wieczorkowski T. 1983. Wczesne średniowiecze do czasu ukształtowania się miasta. In: G. Labuda, W. Filipowiak (ed) Dzieje Szczecina I: Pradzieje Szczecina. Warszawa-Poznań: 522-610.
Leipe T., Moros M., Kotilainen A., Vallius H., Kabel K., Endler M., Kowalski N. 2013. Mercury in Baltic Sea sediments – natural background and anthropogenic impact. Chemie Der Erde – Geochemistry 73(3): 249-59.
Lis J., Pasieczna A. 1998. Atlas geochemiczny aglomeracji szczecińskiej, cz. I, 1:200 000. Wyd. Geologiczne, Warszawa.
Lityńska-Zając M., Wasylikowa K. 2005. Przewodnik do badań archeobotanicznych. Vademecum Geobotanicum, Wyd. Sorus, Poznań.
Łajczak A., Zarychta R. 2020. Reconstruction of the morphology and hydrography of the centre of Kraków before the mid-13th century. Geographia Polonica 93(1): 25- -50.
Łosiński W. 1972. Początki wczesno-średniowiecznego osadnictwa grodowego w dorzeczu dolnej Parsęty (VII–X/XI w.). Wyd. Ossolineum, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk.
Łosiński W. 1996. Próba nowego spojrzenia na dzieje wczesnośredniowiecznego Szczecina. In: E. Wilgocki, P. Krajewski, M. Dworaczyk, D. Kozłowska (ed) 50 lat archeologii polskiej na Pomorzu Zachodnim. Stowarzyszenie Naukowe Archeologów Polskich, oddział w Szczecinie, Szczecin: 131-152.
Łosiński W. 1997. Rola kontaktów ze Skandynawią w dziejach gospodarczych Słowian nadbałtyckich. Przegląd Archeologiczny 45: 73-86.
Maciak F., Liwski S. 1996. Ćwiczenia z torfoznawstwa. Wyd. Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego, Warszawa.
Madeja J. 2012. Local Holocene vegetation changes and settlement history based on pollen analysis of Lake Kwiecko sediments, West-Pomeranian Lake District, NW Poland. Acta Palaeobotanica 52(1): 105-125.
Majorek M. 2017. Właściwości gleby a zachowanie zabytków archeologicznych – przyczynek do dyskusji. Acta Universitatis Nicolai Copernici. Archeologia 35: 187-198.
Makohonienko M., Nalepka D. 2007. Palinologia w badaniach stanowisk archeologicznych w Polsce. In: M. Makohonienko, D. Makowiecki, Z. Kurnatowska (ed) Badania interdyscyplinarne nad środowiskiem i kulturą w Polsce. Środowisko–Człowiek–Cywilizacja, 1, Bogucki Wyd. Nauk., Poznań: 189-209.
Makohonienko M., Płóciennik M., Papiernik P., Kittel P., Gałka M., Mroczkowska A., Apolinarska K., Okupny D., Panfil M., Kotrys B., Luoto T.P., Krąpiec M., Tyszkowski S., in press. Environmental changes during Mesolithic-Neolithic transition in Kuyavia Lakeland, Central Poland. Quaternary International.
Maksimow A. 1965. Torf i jego użytkowanie w rolnictwie. Państwowe Wyd. Rolnicze i Leśne. Warszawa.
Malinowski J., Watycha L. 1958. Przeglądowa Mapa Geologiczno-Inżynierska Polski w skali 1: 300 000, arkusz Szczecin. Wyd. Geologiczne, Warszawa.
Markowski S. 1980. Struktura i właściwości potorfowych osadów jeziornych rozprzestrzenionych na Pomorzu Zachodnim jako podstawa ich rozpoznawania i klasyfikacji. In: Kreda jeziorna i gytie. Polskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk o Ziemi. Gorzów--Zielona Góra: 44-55.
Meyers P.A., Teranes J.L. 2001. Sediment organic matter. In: W.M. Last, J.P. Smol (ed) Tracking environmental change using lake sediments. vol. 2: Physical and geochemical methods. Kluwer Academic Publishers, Dordrecht: 239-269.
Milecka K. 2007. Możliwości oceny rozwoju jezior w świetle badań palinologicznych. Studia Limnologica et Telmatologica 1(1): 61-66.
Moskal-del Hoyo M. 2021. Archeobotanika. In: A. Kurzawska, I. Sobkowiak-Tabaka (ed) Mikroprzeszłość. Badania specjalistyczne w archeologii. Wydział Archeologii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Poznań: 31-64.
Mroczkowska A., Kittel P., Marcisz K., Dolbunova E., Gauthier E., Lamentowicz M., Mazurkevich A., Obremska M., Płóciennik M., Kramkowski M., Łuców D., Kublitskiy Y., Słowiński M. 2021. Small peatland with a big story: 600-year paleoecological and historical data from a kettlehole peatland in Western Russia. The Holocene 31(11–12): 1761-1776.
Muzolf B., Kittel P., Płóciennik M., Głąb Z., Okupny D. 2013/2015. Wczesnonowożytne płóciennictwo w świetle badań reliktów moczydła na stanowisku Lutomiersk-Koziówki. Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, Seria Archeologiczna 46: 187-210.
Nierychlewska A., Bartczak A. (ed) 2021. Opracowanie wyników analiz szczegółowych z badań archeologicznych na terenie stanowiska 48 (AZP 30-05/28), Szczecin- -Podzamcze. Bydgoszcz-Łódź.
Okruszko H. 1976. Zagadnienie degradacji torfowisk na tle właściwości fizycznych oraz żyzności torfu. Zeszyty Problemowe Postępów Nauk Rolniczych 10: 37-72.
Okuniewska-Nowaczyk I. 2021. Historia środowiska przyrodniczego i kulturowego zachodniej Wielkopolski w świetle badań palinologicznych. Wyd. Instytutu Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, Poznań.
Okupny D., Fortuniak K., Kloss M., Ziułkiewicz M., Forysiak J., Fortuniak A., Bednorz L., Pawlak W. 2016. Wstępna charakterystyka geologiczna i paleobotaniczna mokradła w Kopytkowie na tle analizy współczesnych warunków wodnych i szaty roślinnej (dolina Biebrzy, NE Polska). Acta Geographica Lodziensia 105: 149- -162.
Okupny D., Borówka R.K., Cedro D., Sławińska J., Tomkowiak J., Michczyński A., Kozłowska D., Kowalski K., Siedlik K. 2020. Geochemistry of a sedimentary section at the Wąwelnica archaeological site, Szczecin Hills (Western Pomerania). Acta Geographica Lodziensia 110: 169-186.
Oosterbroek P. 2006. The European families of the Diptera. Identification, diagnosis, biology. KNNV Publishing, Utrecht.
Owsianny P.M., Nowaczyk B., Sobczyński T. 2011. Stratygraficzne zróżnicowanie wybranych cech geochemicznych osadów równin akumulacji biogenicznej przylegających do jezior Kuźniczek, Kuźnik Mały i Kuźnik Duży w Rezerwacie Przyrody Kuźnik. Landform Analysis 16: 139-147.
Pasieczna A. 2012. Rtęć w glebach obszarów zurbanizowanych Polski. Przegląd Geologiczny 60(1): 46-58.
Pawłowski D. 2017. The usefulness of subfossil Cladocera remains in Younger Dryas climatic reconstructions in central Poland. Acta Geologica Polonica 67: 567-584.
Pawłowski D., Milecka K., Kittel P., Woszczyk M., Spychalski W. 2015. Palaeoecological record of natural changes and human impact in a small river valley in Central Poland. Quaternary International 370: 12-28.
Perelman A. 1971. Geochemia krajobrazu. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa.
Piotrowski S. 2007. Zawartość metali ciężkich (Cu, Zn, Pb, Co, Cd, Hg) w wybranych elementach ekosystemu estuarium Odry. Przegląd Geologiczny 55(6): 493-497.
Piotrowski A., Hoc R. 2010. Warunki naturalne rozwoju przestrzennego Szczecina. In: P. Karnowski, A. Piotrowski (ed) Budowa geologiczna, geologia naftowa, wody geotermalne i ochrona środowiska bloku Gorzowa – Pojezierza Myśliborskiego. Materiały konferencyjne LXXX Zjazdu Naukowego Polskiego Towarzystwa Geologicznego, Szczecin 11–14 września 2010 r., Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy, Szczecin: 33-36.
Pleskot K., Suchora M., Apolinarska K., Kołaczek P. 2022. Responses of a shallow temperate lake ecosystem to major late-Holocene terrestrial vegetation shifts. The Holocene 32(7): 1-13.
Płaza D., Forysiak J., Borówka R.K., Okupny D., Marosik P., Obremska M., Michczyńska D.J. 2013/2015. Aktywność osadnicza grup mezolitycznych na obszarze wydm w Aleksandrowie i jej zapis w osadach przyległego torfowiska Rąbień. Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, Seria Archeologiczna 46: 229-250.
Płoskonka D. 2010. Różnice w wynikach analiz uziarnienia przeprowadzonych różnymi metodami. Landform Analysis 12: 79-85.
Płóciennik M., Pawłowski D., Vilizzi L., Antczak-Orlewska O. 2020a. From oxbow to mire: Chironomidae and Cladocera as habitat palaeoindicators. Hydrobiologia 847: 3257-3275.
Płóciennik M., Jakiel A., Forysiak J., Kittel P., Płaza D.K., Okupny D., Pawłowski D., Obremska, M., Brooks S.J., Kotrys B., Luoto T.P. 2021. Multi-proxy inferred hydroclimatic conditions at Bęczkowice fen (Central Poland); the influence of fluvial processes and human activity in the Stone Age. Acta Geographica Lodziensia 111: 135-157.
Płóciennik M., Mroczkowska A., Pawłowski D., Wieckowska-Lüth M., Kurzawska A., Rzodkiewicz M., Okupny D., Szmańda J., Mazurkevich A., Dolbunova E., Luoto T.P., Kotrys B., Nazarova L., Syrykh L., Krąpiec M., Kittel P. 2022. Summer temperature drives the lake ecosystem during the Late Weichselian and Holocene in Eastern Europe: A case study from East European Plain. Catena 214: 106206.
Ratajczak T., Rzepa G. 2011. Polskie rudy darniowe. Wyd. Nauk. AGH, Kraków.
Rembisz A., Gackowski J., Makowiecki D., Markiewicz M., Polcyn M. 2009. The evidence of plant cultivation and animal farming in the settlement of the Lusatian Urnfield Culture at Ruda, Grudziądz district (N Poland) In: L. Domańska, P. Kittel, J. Forysiak (ed) Środowiskowe uwarunkowania lokalizacji osadnictwa. Środowisko–Człowiek–Cywilizacja, t. 2, Seria wydawnicza Stowarzyszenia Archeologów Środowiskowych. Bogucki Wyd. Nauk., Poznań: 109-122.
Rogosz R. 1983. Obróbka i zastosowanie żelaza. In: W. Cnotliwy, L. Leciejewicz, W. Łosiński (ed) Szczecin we wczesnym średniowieczu. Wzgórze Zamkowe. Polska Akademia Nauk, Instytut Historii Kultury Materialnej. Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich, Wrocław: 262-267.
Rolland N., Larocque I. 2007. The efficiency of kerosene floation for extraction of chironomid head capsules from lake sediments samples. Journal of Paleolimnology 37: 565-572.
Rotnicki K. 2009. Identyfikacja, wiek i przyczyny holoceńskich ingresji i regresji Bałtyku na polskim wybrzeżu środkowym. Wyd. Słowińskiego Parku Narodowego, Smołdzino.
Rotnicki K., Borówka R.K., Pazdur A., Hałas S., Krzymińska J. 1999. Chronologia holoceńskiej transgresji Bałtyku w rejonie Mierzei Łebskiej. In: A. Pazdur, A. Bluszcz, W. Stankowski, L. Starkel (ed) Geochronologia górnego czwartorzędu Polski w świetle datowań radiowęglowych i luminescencyjnych. Wyd. Wind, J. Wojedowa, Wrocław: 229-242.
Rudewicz J. 2021. Przeobrażenia przestrzenno--funkcjonalne terenów poportowych w Szczecinie w świetle klasycznych modeli miasto-port. Prace Komisji Geografii Przemysłu Polskiego Towarzystwa Geograficznego 35(4): 109-127.
Rutkowski J., Starkel L. 1989. Wpływ gospodarki człowieka na procesy geologiczne w regionie krakowskim. Przegląd Geologiczny 37(6): 312-318.
Rycharski M., Piórkowski H. 2001. Wpływ warunków geologicznych i rzeźby terenu na zróżnicowanie siedlisk hydrogenicznych w wybranych mezoregionach strefy staroglacjalnej. Woda–Środowisko–Obszary Wodne 1(3): 23-36.
Rydelek P. 2011. Geneza i skład części mineralnych wybranych złóż torfów niskich Wysoczyzny Lubartowskiej. Woda–Środowisko–Obszary Wiejskie 11(2): 135-149.
Sady-Bugajska A. 2021. Wyniki analizy archeobotanicznej szczątków roślinnych ze stanowiska Szczecin-Podzamcze, stan. 48 (AZP 30-05/28). Aneks nr 9. In: A. Nierychlewska, A. Bartczak (ed) Opracowanie wyników analiz szczegółowych z badań archeologicznych na terenie stanowiska 48 (AZP 30-05/28), Szczecin-Podzamcze. Bydgoszcz-Łódź: 1-60.
Sapek A., Sapek B., Gotkiewicz J. 1991. Różnicowanie się składu chemicznego warstwy murszowej gleb torfowych. Wiadomości Instytutu Melioracji i Użytków Zielonych 16(3): 109-130.
Słowiński M., Lamentowicz M., Łuców D., Barabach J., Brykała D., Tyszkowski S., Pieńczewska A., Śnieszko Z., Dietze E., Jażdżewski K., Obremska M., Ott F., Brauer A., Marcisz K. 2019. Paleoecological and historical data as an important tool in ecosystem management. Journal of Environmental Management 236: 755- -768.
Słowiński M., Brauer A., Guzowski P., Związek T., Obremska M., Theuerkauf M., Dietze E., Schwab M., Tjallingii R., Czaja R., Ott F., Błaszkiewicz M. 2021. The role of Medieval road operation on cultural landscape transformation. Scientific Reports 11: 20876.
Siedlik K., Borówka R.K. 2019. Zmiany poziomu wody jezior doliny środkowej Płoni w czasach historycznych (ze szczególnym uwzględnieniem jeziora Miedwie). Rozprawy i Studia, 1086, Uniwersytet Szczeciński, Szczecin.
Sobkowiak-Tabaka I., Pawłowski D., Milecka K., Kubiak-Martens L., Kostecki R., Janczak-Kostecka B., Goslar T., Ratajczak-Szczerba M. 2020. Multi-proxy records of Mesolithic activity in the Lubuskie Lakeland (western Poland). Vegetation History and Archaeobotany 29: 153- -171.
Sobkowiak-Tabaka I., Milecka K., Kubiak- -Martens L. Pawłowski D., Kurzawska A., Janczak‑Kostecka B., Kostecki R., Hildebrandt‑Radke I., Apolinarska K., Goslar T. 2022. The persistent place at Lubrza: a small paradise for hunter-gatherers? Multi-disciplinary studies of Late Palae-lithic environment and human activity in the Łagów lake district (western Poland). Vegetation History and Archaeobotany 31: 447-465.
Sojka M., Jaskuła J., Barabach J., Ptak M., Zhu S. 2022. Heavy metals in lake surface sediments in protected areas in Poland: concentration, pollution, ecological risk, sources and spatial distribution. Scientific Reports 12: 15006.
Strzelecka A., Wróbel R. 2021. Differences in the development of the Szczecin Lagoon area in the Late Glacial and Holocene based on the geochemical analysis of carbonate sediments from Lake Nowowarpieńskie (NW Poland). Acta Geographica Lodziensia 111: 47-57.
Szal M., Kupryjanowicz M., Smolska E., Szczwarczewski P., Wyczółkowski M. 2013/2015. Przekształcenia środowiska przyrodniczego w otoczeniu wczesnośredniowiecznego kompleksu osadniczego w Poganowie (Pojezierze Mazurskie). Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, Seria Archeologiczna 46: 295-310.
Szeroczyńska K. 1998. Anthropogenic transformation of nine lakes in Central Poland from Mesolithic to modern times in the light of Cladocera analysis. Studia Geologica Polonica 112: 123-165.
Święta-Musznicka J., Latałowa M. 2016. From wetland to commercial centre: the natural history of Wyspa Spichrzów (“Granary Island”) in medieval Gdańsk, northern Poland. Vegetation History and Archaeobotany 25: 583-599.
Tobolski K. (ed) 1998. Paleoekologiczne studium późnoglacjalnych osadów Jeziora Lednica w Imiołkach (Lednicki Park Krajobrazowy). Biblioteka Studiów Lednic-kich 4: 1-80.
Tobolski K. 2000. Przewodnik do oznaczania torfów i osadów jeziornych. Vademecum Geobotanicum 2. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa.
Tobolski K. 2008. Osady biogeniczne. Wiarygodne archiwa i najpewniejsi depozytariusze artefaktów. In: W. Chudziak (ed) Człowiek i środowisko przyrodnicze we wczesnym średniowieczu w świetle badań interdyscyplinarnych. Wyd. Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń: 9-38.
Tobolski K., Mocek A., Dzięciołowski W. 1997. Gleby Słowińskiego Parku Narodowego w świetle historii roślinności i podłoża. Wyd. Homini, Bydgoszcz-Poznań.
Tobolski K., Żurek S. 2012. O kulturowej roli obiektów i obszarów torfowiskowych – – przegląd dotychczasowych dokonań. Studia Limnologica et Telmatologica 6(1): 27-59.
Troć M., Milecka K. 2008. Wiek osadów aluwialnych doliny Warty oraz doliny Cybiny-Bogdanki w rejonie Śródmieścia w Poznaniu. Badania Fizjograficzne nad Polską Zachodnią. Seria A – Geografia Fizyczna 59: 145-159.
Twardy J. 2013/2015. Reakcja geogenicznych składowych środowiska centralnej Polski na antropopresję i zmiany klimatu w średniowieczu. Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, Seria Archeologiczna 46: 311-333.
Twardy J., Forysiak J., Kittel P. 2018. Okresy wzmożonej antropopresji na obszarze Polski Środkowej w świetle badań holoceńskich osadów eolicznych, stokowych, rzecznych i torfowiskowych. Acta Geographica Lodziensia 107: 119-136.
Wardas M., Pawlikowski M., Biel A., Zaitz E., Zaitz M. 2009. The origin of variable levels of Pb accumulation, within historical sequence layers of Small Market Square in Kraków. Technical Transactions. Civil Engineering 106(9): 355-368.
Wardas-Lasoń M., Zaits E., Pawlikowski M. 2007. Rozpoznanie historycznych nawarstwień i podziemnej infrastruktury Krakowa, Kazimierza i ich przedmieść. Roczniki Geomatyki 5(8): 235-247.
Wardas-Lasoń M., Zaitz E., Such J. 2010. Heavy metals in the historical layers at the cross in the Cloth Hall – an attempt at establishing directions of the migrations of pollutants. Krzysztofory. Zeszyty Naukowe Muzeum Historycznego Miasta Krakowa 28: 193-200.
Wardas-Lasoń M., Garbacz-Klempka A. 2013/ 2015. Geochemiczny zapis w środowisku Krakowa działalności średniowiecznej meta lurgii i handlu ołowiem. Prace i Materiału Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi 46: 397-423.
Wasylikowa K., Wacnik A., Mueller-Bieniek A. 2009. Badania archeobotaniczne w nawarstwieniach historycznych z terenu Krakowa: metodyka–stan badań–perspektywy. Geologia 35(1): 89-101.
Wieckowska-Lüth M., Gauthier E., Thiebaut E., Słowiński M., Krąpiec M., Dolbunova E., Mazurkevich A., Maigrot Y., Danger M., Kittel P. 2021. The palaeoenvironment and settlement history of a lakeshore setting: An interdisciplinary study from the multilayered archaeological site of Serteya II, Western Russia. Journal of Archaeological Science: Reports 40(B): 103219.
Wierzbicki G., Ostrowski P., Bartold P., Bujakowski F., Falkowski T., Osiński P. 2021. Urban geomorphology of the Vistula River valley in Warsaw. Journal of Maps 17(4): 170-185.
Wiśniewski B., Wolski T., Kowalewska-Kalkowska H. 2005. Wahania poziomu morza w Świnoujściu i poziomów wód w rejonie ujścia Odry. In: R.K. Borówka, S. Musielak (ed) Środowisko przyrodnicze wybrzeży Zatoki Pomorskiej i Zalewu Szczecińskiego. Wyd. In Plus Oficyna, Szczecin: 113-125.
Wojciechowski A. 1987. Profil geochemiczny osadów jeziora Gardno. Badania Fizjograficzne nad Polską Zachodnią, Seria A – – Geografia Fizyczna 37: 191-211.
Woszczyk M. 2011. Paleolimnologiczna interpretacja krzemionki biogenicznej – dyskusja na przykładzie wybranych jezior Niżu Polskiego. Badania Fizjograficzne nad Polską Zachodnią, Seria A – Geografia Fizyczna 62: 165-179.
Woszczyk M., Bechtel A. 2008. Skład materii organicznej jako wskaźnik genezy osadów jeziora Sarbsko. Przegląd Geologiczny 56(2): 140-143.
Zaremba P., Orlińska H. 1965. Urbanistyczny rozwój Szczecina. Wyd. Poznańskie, Poznań.
Zgłobicki W., Ziółek M. 2006. Wybrane metody geochemiczne w badaniach środowiska. Regionalne Studia Ekologiczno-Krajobrazowe. Problemy Ekologii Krajobrazu 16: 519-528.
Zwoliński Z., Hildebrandt-Radke I., Mazurek M., Makohonienko M. 2017. Existing and proposed urban geosites values resulting from geodiversity of Poznań city. Quaestiones Geographicae 36(3): 125-149.
Żurek S. 1993. Zmiany paleohydrologiczne w mokradłach. Przegląd Geograficzny 64(1/2): 75-95.
Żurek S. 1999. Geosystemy bagienne strefy przybałtyckiej. In: R.K. Borówka, Z. Młynarczyk, A. Wojciechowski (ed) Ewolucja geosystemów nadmorskich południowego Bałtyku. Bogucki Wyd. Nauk., Poznań- -Szczecin: 187-198.
Żurek S. 2010. Metody badań osadów bagiennych. Landform Analysis 12: 137-148.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
