The Ophyr idea of state. Prince Mikhail Shcherbatov between escapistics and parallel reality
DOI:
https://doi.org/10.26485/SPE/2022/125/1Keywords:
Russian enlightenment, utopia, freemasonry, conservatismAbstract
Background: The subject of the article is an analysis of the first Russian-speaking utopia – Journey to the Land of Ophyr. Its author was a historian and political writer Prince Mikhail Shcherbatov (1733–1790).
Research purpose: The main aim of the article is to find the characteristic features of this utopia in the context of answering the question whether Shcherbatov can be treated as a “typical” conservative of his time.
Methods: The paper is based on a critical analysis of the first edition Journey to the Land of Ophyr.
Conclusions: The author gives a negative answer to this question, pointing Shcherbatov’s freemasonry affiliation and the consecutive inspirations.
References
Artiemiewa T.W., Nowaja Atłantida Michaiła Szczerbatowa, Woprosy fiłosofii 2000/10, s. 104–111.
Brückner A., Historia literatury rosyjskiej, t. 1–2, Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, Lwów–Warszawa–Kraków 1922–1923.
Cronin V., Katarzyna. Imperatorowa Rosji, Wydawnictwo Da Capo, Warszawa 2000 [tyt. oryg. Catherine. Empress of all the Russias, HarperCollins Publishers, London 1978 – tłum. M. Mazan].
Czeczulin N.D., Russkij socyalnyj roman XVIII wieka. (Putieszestwije w ziemlu Ofirskuju g-na S. szwiedskogo dworianina. Soczinienije kniazia M.M. Szczerbatowa), tip. W.S. Bałaszew i K°, St. Pietierburg 1900.
Dębiński K., Raskoł i sekty w Prawosławnej Cerkwi Rosyjskiej, Nakład Biblioteki Dzieł Chrześcijańskich, Warszawa 1910 (reprint: Wydawnictwo Armoryka, Sandomierz 2017).
Goremykina M.W., «Putieszestwije w ziemlu Ofirskuju g-na S… szwiedskogo dworianina» M.M. Szczerbatowa i «Jewropiejskije pis’ma» W.K. Kiuchielbiekiera w kontiekstie russkoj proswietitielskoj utopii, Izwiestija Uralskogo fiedieralnogo uniwiersitieta, seria 2, Gumanitarnyje nauki 2014/4 (133), s. 137–145.
Heller M., Historia imperium rosyjskiego, Wydawnictwo Książka i Wiedza, Warszawa 2005 [tyt. oryg. Istorija Rossijskoj impierii, Izdatielstwo MIK, Moskwa 1997 – tłum. E. Melech, T. Kaczmarek].
Jefriemow P.J. (wyd.), Matieriały dla istorii russkoj litieratury, tip. I.I. Głazunowa, St. Pietierburg 1867.
Łużny R., Idee utopizmu społecznego w dawnej literaturze rosyjskiej, Przegląd Humanistyczny 1978/22/1 (148), s. 91–100.
Łużny R., «Podróż do ziemi ofirskiej» księcia Michała Szczerbatowa, czyli rzecz o tym, jak oświeceniowa utopia idealną społeczność ludzką przedstawiała, w: G. Porębina, Idea pracy w literaturze rosyjskiej, Uniwersytet Śląski, Katowice 1980, s. 9–19.
Pańków I., Filozofia utopii, PWN, Warszawa 1990.
Pipes R., Rosja carów, Wydawnictwo Magnum, Warszawa 2006 [tyt. oryg. Russia under the Old Regime, Charles Scribner’s Sons, New York 1974 – tłum. W. Jeżewski].
Pipes R., Rosyjski konserwatyzm i jego krytycy. Studium kultury politycznej, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2009 [tyt. oryg. Russian Conservatism and its Critics. A Study in Political Culture, Yale University Press, New Haven (CT) 2005 – tłum. A. Mrozek].
Raeff M., State and Nobility in the Ideology of M.M. Shcherbatov, The American Slavic and East European Rewiev 1960 (October)/19/3, s. 363–379.
Szczerbatow M.M., Istorija rossijskaja ot driewniejszych wriemien, t. 1–7, Izdatielstwo Impieratorskoj Akadiemii nauk, St. Pietierburg 1770–1791.
Szczerbatow M.M., O powrieżdienii nrawow w Rossii, w: I.P. Chruszczew, A.G. Woronow (red.), Soczinienija kniazia M.M. Szczerbatowa, Izdatielstwo «Tipografija M. Akinfiejewa i I. Leontjewa» (t. 1–2, 1896–1898), tu: St. Pietierburg 1898, t. 2, s. 133–246.
Szczerbatow M.M., Putieszestwije w ziemlu Ofirskuju g-na S…, szwiedskogo dworianina, w: I.P. Chruszczew, A.G. Woronow (red.), Soczinienija kniazia M.M. Szczerbatowa, Izdatielstwo «Tipografija M. Akinfiejewa i I. Leontjewa» (t. 1–2, 1896–1898), tu: St. Pietierburg 1896, t. 1, s. 749–1059.
Świętochowski A., Utopie w rozwoju historycznym, Gebethner i Wolff, Warszawa 1910.
Tarakanowa A.D., Utopiczeskij idieał w proizwiedienii A.P. Sumarokowa «Son. Sczastliwoje obszczestwo», w: A.D. Tarakanowa (wyd.), Diergaczewskije cztienija – 2006. Russkaja litieratura: nacyonalnoje razwitije i riegionalnyje osobiennosti. Matieriały mieżdunarodnoj naucznoj konfieriencyi, Jekatierinburg, 5–7 oktiabria 2006 g., Izdatielstwo Uralskogo uniwiersitieta, Izdatielskij dom «Sojuz pisatielej», Jekatierynburg 2007.
Uspienskij B.A., Żywow W.M., Car i Bóg. Semiotyczne aspekty sakralizacji monarchy w Rosji, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1992 [tyt. oryg. Car’ i Bog. Siemioticzeskije aspiekty sakralizacyi monarcha w Rossii, Moskwa 1987 – tłum. H. Paprocki].
Walicki A., Zarys myśli rosyjskiej od oświecenia do renesansu religijno-filozoficznego, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2005 [Jest to nowe poszerzone wydanie pracy:
Walicki A., Rosyjska filozofia i myśl społeczna od oświecenia do marksizmu, Państwowe Wydawnictwo Wiedza Powszechna, Warszawa 1973].
Zientara B., Dawna Rosja. Despotyzm i demokracja, Wydawnictwo Trio, Warszawa 1995.
Kiereś H., Utopia, http://www.bu.kul.pl/files/57/wydzial/biblioteka/utopia.pdf; stan na 1.05.2022 r.
Repnikow A., Dokład: Szczerbatow Michaił Michajłowicz (1733–1790), https://ronl.org/doklady/biografii/57572/; stan na 23.04.2022 r.
Rostowcewa J.A., Obraz idiealnogo ucziliszcza w politiczeskoj Utopiixviii wieka, Gumanitarnyje naucznyje issledowanija 2014/12/1, http://human.snauka.ru/2014/12/8630; stan na 7.05.2022 r.
Suchow A.D., Michaił Michajłowicz Szczerbatow, http://www.hrono.info/biograf/bio_sh/scherbatovmm02.php; stan na 23.04.2022 r.
