Wielka świątynia Atona – wybrane problemy interpretacyjne
DOI:
https://doi.org/10.26485/AAL/2021/67/5Słowa kluczowe:
Tell el-Aamrna, religia, AchenatonAbstrakt
Celem artykułu jest przedstawienie interpretacji prawdziwej natury tego, co zostało zbudowane w miejscu Wielkiej Świątyni Atona w Amarnie (Tell el-Amarna) i pokazanie, że król Achenatona miał szerszą i bardziej zróżnicowaną wizję ideologiczną i kultową niż powszechnie się mu przypisuje, w której każdy mógł docenić naturę boga Atona. Jego wizja religijna była ukierunkowane na cele intelektualne i ideologiczne, mając także kontekst ekonomiczny. Wyniki ostatnich prac archeologicznych w miejscu Wielkiej Świątyni Aten („Dom Atona”), w opinii prof. Barry’ego Kempa sugerujące istnienie „świątyni ludu”, co wyjaśnia wiele z tego, co odkrywają wykopaliska.
Bibliografia
Allen P. J. (1989): The Natural Philosophy of Akhenaten, W: J.P. Allen, W.K. Simpson (red.) Religion and Philosophy in Ancient Egypt (Yale Egyptological studies 3), New Haven: 89-102.
Assmann J. (1975): Aton. W: Lexikon der Ägyptologie I. 526-539, (kolumny).
Assmann, J. (1992): Akhanyati’s Theology of light and time, W: Proceedings of the Israel Academy of Sciences and Humanities, VII 4, Jerusalem. Jerusalem: 143-176.
Assmann J. (2019): Maat. Sprawiedliwość i nieśmiertelność w starożytnym Egipcie. Przekład Andrzej Niwiński. Warszawa.
Baines J. (1987): Practical Religion and Piety, Journal of Egyptian Archaeology, 73: 79-98.
Clayton A.P. (2006): Chronicle of the Pharaohs: the reign-by-reign record of the rulers and dynasties of ancient Egypt. London.
van Dijk J. (2003): The Amarna Period and Later New Kingdom. W: Shaw I. (red.), Oxford History of Ancient Egypt. Oxford: 265-307.
Grimal N. (2004): Dzieje starożytnego Egiptu, przeł. A. Łukaszewicz, Warszawa.
Goldwasser O. (2010): The Aten is the “Energy of Light”: New Evidence from the Script, Journal of the American Research Center in Egypt 46: 159-165.
Hill M. (2018): The Petrie-Carter Statuary Fragments from the Sanctuary Zone of the Great Aten Temple – The decoration of Amarna sacred architecture W: M. Gabolde and R. Vergnieux (red.), Les édifices du règne d’Amenhotep IV – Akhénaton – Urbanisme et Révolution: colloque, Montpellier, 18-19 novembre 2011. CENiM 20: 53-85.
Hoffmeier K. J. (2015): Akhenaten, His Religion and the Origins of Monotheism, Oxford.
Hornung E. (1991): Jeden czy Wielu? Koncepcja Boga w starożytnym Egipcie, przeł. A. Niwiński, Warszawa
Christie J.J. (2016): Akhenaten’s Amarna in New Kingdom Egypt: Relations of Landscape and Ideology W: J.J. Christie, J. Bogdanović, E. Guzmán, (red.)., Political Landscapes of Capital Cities., Boulder, Colorado University Press of Colorado: 25-64.
James P. A. (1989): The Natural Philosophy of Akhenaten, W: J.P. Allen, W.K. Simpson, (red). Religion and Philosophy in Ancient Egypt (Yale Egyptological studies 3), New Haven: 89-102.
Ikram S. (1989): Domestic Shrines and the Cult of the Royal Family at el-’Amarna, Journal of Egyptian Archaeology 75: 89-101.
Jędraszek S. (2020): Ekskluzywizm w religii Atona, Przegląd Religioznawczy 4, 278: 13-28.
Jędraszek S. (2017): Religia domowa w el-Amarna. W: E. Dąbrowa, T. Grabowski, M. Piegdoń. (red.,) Florilegium. Studia ofiarowane Profesorowi Aleksandrowi Krawczukowi z okazji dziewięćdziesiątej piątej rocznicy urodzin. Kraków: 23-34.
Krauss, R. (2000): Akhenaten: Monotheist? Polytheist? Bulletin of the Australian Centre for Egyptology 11: 93-101.
Kemp J.B. (1994): Food for an Egyptian city. W: R. Luff, P. Rowley-Conwy, (red.), Whither Environmental Archaeology? Oxford: 133-153.
Kemp B.J. (1995): How Religious were the Ancient Egyptians? Cambridge Archaeological Journal 5, 1, 25-54.
Kemp B.J. (2009): Starożytny Egipt, Anatomia Cywilizacji, przeł. J. Aksamit, Warszawa.
Kemp B.J. (2009a) A Wall Painting of Bes Figures from Amarna, Egyptian Archaeology, 34: 18-19.
Kemp B. (2012): The City of Akhenaten and Nefertiti: Amarna and its People. London:
Kemp B. (2015): The House of the Aten, Horizon 15: 1-7.
Kemp B. (2015a): Further work at the Great Aten Temple, Horizon 16: 2-3.
Kemp B. (2015b): Ancient Egypt. All that Matters, London.
Kemp B., Bertram M., Driaux D., Hodgkinson A., Jędraszek S., Kelly S. (2015). Great Aten Temple. Journal of Egyptian Archaeology, 101, 12- 25.
Kemp B. (2017): Discoveries at the Great Aten Temple, The Akhetaten Sun 23, no. 2: 2-18
Kemp B., Docherty, P. (2018): The solar observation and offering platform at the front of the Great Aten Temple, The Akhetaten Sun 24, no. 2, ss. 7-16.
Kemp B. (2018): Ancient Egypt: Anatomy of a Civilisation (3nd ed.), New York.
Kemp B. (2018a): Further results from work at the Great Aten Temple (with a contribution by Marc Gabolde). The Akhetaten Sun 24, no. 1, ss. 25-35.
Kemp, B. (2019): Versions of Akhenaten, The Akhetaten Sun 25, no. 2, ss. 7-19.
Kemp B., (2021): Amarna, autumn 2019 and the year 2020, Horizon 21: 3-7.
Kemp B., (2021a): British Mission to Tell el-Amarna Great Aten Temple, Report on Recent Work (February – March 2021), March 25th, 2021: 1-33.
Nongbri B. (2013): Before Religion. A History of a Modern Concept, New Haven, London.
Montserrat D. (2005): Akhenaten: History, Fantasy and Ancient Egypt, London.
Murnane, W.J., C.C. Van Siclen (1993): The Boundary Stelae of Akhenaten. Studies in Egyptology. London, New York,
Niwiński A. (2004). Bóstwa, kulty i rytuały starożytnego Egiptu. Warszawa.
Pendlebury, J.D.S. (1951): The city of Akhenaten / Pt. 3, The central city and the official quarters: the excavations at Tell El-Amarna during the seasons 1926-1927 and 1931-1936 / by J.D.S. Pendlebury; with chapters and contributions by J. Černý ... [et al.]; analysis of materials etc. By L.A. Boodle ... [et al.]; and plans and drawings by H.B. Clark, R.S. Lavers.: London.
Petrie F. M.W. (1894): Tell el-Amarna, London.
Redford B.D. (1984): Akhenaten, the Heretic King, Princeton 1984.
Silverman D. (2006): Akhenaten and Tutankhamun: revolution and restoration, Philadelphia.
Shaw I. (1994). Balustrades, Stairs and Altars in the Cult of the Aten at el-Amarna. Journal of Egyptian Archaeology 80, 109-127.
Stevens A. (2003): The Material evidence for Domestic Religion at Amarna and Preliminary Remarks on its Interpretation, Journal of Egyptian Archaeology, 89: 143-168.
Stevens, A. (2006): Private Religion at Amarna. The Material Evidence. Oxford
Stevens, A. (2012): Private religion in the Amarna suburbs. W: F. Seyfried (red.) In the Light of Amarna: 100 Years of the Nefertiti Discovery. Berlin: Ägyptisches Museum und Papyrussammlung; Petersberg: 92-97.
Stevens, A. (2015): Visibility, Private Religion, and the Urban Landscape of Amarna. W: Dalton M., Peters. G., Tavares A. (red.), Seen & unseen spaces (Archaeological reviews from Cambridge v.30.1), Cambridge, United Kingdom: Department of Archaeology and Anthropology, University of Cambridge, July 2015 (for April 2015): 77-84.
Stevens A. (2015a) The Archaeology of Amarna, Archaeology, Archaeology of Africa, Egyptian Archaeology, Settlement and Urban Archaeology, Online Publication Date: Mar 2015: 1-26.
Wente E. (1990): Letters from ancient Egypt, Atlanta.
Wilkinson H. R. (2003): Egypt and Monotheism, The Akhetaten Sun 7, 1: 18-20.
Zivie-Coche Ch., Dunand F., (2004): Gods and men in Egypt: 3,000 BCE to 395 CE, Ithaca.
