Cechy fizyczno-chemiczne wód źródeł okolic Nowego Miasta nad Pilicą
DOI:
https://doi.org/10.26485/AGL/2024/115/4Słowa kluczowe:
źródła, skład chemiczny, wydajność, antropopresja, Nowe Miasto nad PilicąAbstrakt
Celem opracowania była wstępna charakterystyka hydrologiczna i hydrochemiczna wód źródeł okolic Nowego Miasta nad Pilicą. Monitoringiem objęto dziewięć źródeł descenzyjnych, zlokalizowanych w obrębie skarpy erozyjnej Pilicy na odcinku od Łęgonic do Woli Pobiedzińskiej, w których woda wypływa z porowych utworów czwartorzędowych. Raz w miesiącu od listopada 2022 do października 2023 roku mierzono wydatek wypływów, temperaturę, przewodnictwo elektrolityczne właściwe i odczyn ich wód, jak również oznaczano stężenie azotanów. Dwukrotnie w ciągu badanego okresu (w lutym i sierpniu) określono skład chemiczny wód źródeł w zakresie makroelementów, natomiast w sierpniu oznaczono dodatkowo stężenia wybranych mikroelementów. Uzyskane wyniki wskazały, iż wydajność rozpoznanych wypływów mieściła się w VI i VII klasie według Meinzera i odznaczała się stabilnością w czasie. Pod względem mineralizacji wody źródeł można zaliczyć do słodkich oraz akratopegów o typie hydrochemicznym HCO3–Ca i HCO3–SO4–Ca. Udokumentowano istotne zróżnicowanie cech fizycznych oraz składu chemicznego wód źródeł (widoczne w stężeniach SO42-, Cl-, Na+ i K+), będące efektem antropopresji oraz dobrej izolacji horyzontów wodonośnych. Stwierdzono także silne zanieczyszczenie wód źródeł azotanami, odzwierciedlające intensywną działalność rolniczą prowadzoną w obrębie Wysoczyzny Rawskiej.
Bibliografia
Bank Danych Lokalnych – Główny Urząd Statystyczny. 2023. Online: https://bdl.stat.gov.pl/ bdl/dane/teryt/kategoria/1854 (data ostatniego dostępu: 13.01.2024)
Bartnik A. 2007. Zróżnicowanie przestrzenne wybranych cech fizykochemicznych wody źródeł zlewni Bystrzycy Dusznickiej. W: P. Jokiel, P. Moniewski, M. Ziułkiewicz (red.) Źródła Polski. Wybrane problemy krenologiczne. Wyd. Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź: 145-151.
Bartnik A., Moniewski P. 2018. Wieloletnia i sezonowa zmienność wydajności źródeł Sudetów i Karpat. Prace Geograficzne 155: 7-26.
Baścik M., Chełmicki W. 2004. Źródło jako obiekt badań interdyscyplinarnych. W: B. Iżmaiłow (red.) Przyroda–Człowiek–Bóg. Wyd. IGiPZ Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków: 149-170.
Bieliński J. 1876. Zakład Przyrodo-Leczniczy dra Bielińskiego w Nowem Mieście nad Pilicą. Warszawa, Drukiem Józefa Ungera.
Buczyński S., Rzonca B. 2013. Wstępne wyniki badań hydrogeologicznych źródeł w Górach Orlickich (Rejon Zieleńca i Zakouti). Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego 456: 45-50.
Chełmicki W. 2001. Źródła Wyżyny Krakowsko-Wieluńskiej i Miechowskiej. Wyd. IGiPZ Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
Choiński A., Ptak M. 2009. Obiekty krenologiczne dorzecza Odry. Przegląd Geograficzny 81 (3): 365-372.
Chomutowska H., Kryjan T. 2014. Fizykochemiczne właściwości wybranych źródlisk Puszczy Knyszyńskiej. Inżynieria Ekologiczna 37: 50-61.
de Almeida Ribeiro Carvalho M., Botero W.G., de Oliveira L.C. 2022. Natural and anthropogenic sources of potentially toxic elements to aquatic environment: a systematic literature review. Environmental Science and Pollution Research 29: 51318-51338.
Dziedziczak R. 2006. Antropomineralne wody źródeł Warszawy. Przegląd Geologiczny 54(11): 982-986.
Fac-Beneda J. 2008. Naturalne wypływy wód podziemnych w obszarach chronionych w północnej Polsce. W: J. Partyka, J. Pociask-Karteczka (red.) Wody na obszarach chronionych. Wyd. IGiPZ Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków: 133-141.
Florek W., Pasamonik I., Szyca K. 2014. Chemizm wód źródła w Poddąbiu na tle cech środowiska i morfologii niszy źródliskowej. Słupskie Prace Geograficzne 11: 15-32.
Geoportal (Geoportal Infrastruktury InformacjiPrzestrzennej). 2024. Online: https://mapy.geoportal.gov.pl (data ostatniego dostępu: 01.03.2024).
Górniak A., Pietryczuk A. 2015. Źródła okolic Lęborka (północna Polska). Gospodarka Wodna 5: 135-139.
Gromadzka M., Wolanin A., Żelazny M., Pęksa Ł. 2015. Physical and chemical properties of the Goryczkowe and Bystrej Górne vaucluse springs in the Tatra Mountains. Hydrology Research 46(6): 954-968.
Humnicki W. 2007. Reżim hydrogeologiczny źródeł pienińskich na przykładzie źródła kontrolnego Balarówka w Tylce. W: P. Jokiel, P. Moniewski, M. Ziułkiewicz (red.) Źródła Polski. Wybrane problemy krenologiczne. Wyd. Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź: 72-80.
Humnicki W. 2015. Zmiany wydajności monitorowanych źródeł w Pienińskim Parku Narodowym w latach 2003–2014 (Pieniński Pas Skałkowy). Przegląd Geologiczny 63(10/1): 750-755.
Jekatierynczuk-Rudczyk E. 2007. Charakterystyka jakości wody naturalnych wypływów wód podziemnych Białegostoku. W: P. Jokiel, P. Moniewski, M. Ziułkiewicz (red.) Źródła Polski. Wybrane problemy krenologiczne. Wyd. Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź: 183-189.
Jekatierynczuk-Rudczyk E. 2021. Wody uznawane za święte na Nizinie Północnopodlaskiej w świetle analizy hydrochemicznej. Wyd. Uniwersytetu w Białymstoku.
Jekatierynczuk-Rudczyk E., Zieliński P., Puczko K., Micun K., Puczyłowska E. 2022. The Role of the Catchment Area in Shaping Water Quality in the Lowland Springs of the Knyszyn Forest (NE Poland). Water 14: 3202.
Jędrzejewska E., Porada J., Walczak M., Walczak-Słonecka A. 2011. Dzieje Nowego Miasta nad Pilicą. Gmina Nowe Miasto nad Pilicą.
Jokiel P., Michalczyk Z. 2019. Źródła Polski – zachować dla przyszłości. Prace Geograficzne 157: 7-31.
Józefko I., Nestor O., Kukuła M. 2013. Ocena wodonośności utworów fliszowych w rejonie Muszyny na podstawie badań źródeł. Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego 456: 233-242.
Kisiel M., Bochnak D., Jastrzębska B., Mostowik K., Pufelska M., Rzonca B., Siwek J. 2018. Skład chemiczny wód źródlanych w masywie Połoniny Wetlińskiej. Roczniki Bieszczadzkie 26: 205-222.
Kita J. 2016. Zapomniane polskie uzdrowiska. Księży Młyn Dom Wydawniczy.
Kużawa R., Gutry-Korycka M. 2002. Źródła Skarpy Warszawskiej. Prace i Studia Geograficzne 31: 257-278.
Madzia M., Krywult S. 2017. Wydajność źródeł w zlewni Potoku Bukowego w Beskidzie Śląskim. Inżynieria Ekologiczna 18(2): 83-91.
Maksymiuk Z., Moniewski P. 2000. Hydrologiczna i krajobrazowa rola źródeł małej zlewni w zachodniej części strefy krawędziowej Wyżyny Łódzkiej. Acta Universitatis Lodziensis – Folia Geographica Physica 5: 67-81.
Małecka D. 1997a. Zmiany wydajności Niebieskich Źródeł – przyczyny i skutki. Acta Universitatis Lodziensis – Folia Geographica Physica 2(2): 95-114.
Małecka D. 1997b. Źródła Masywu Tatrzańskiego. Acta Universitatis Lodziensis – Folia Geographica Physica 2(2): 9-26.
Małecki J. 1997. Hydrochemiczna charakterystyka Niebieskich Źródeł. Acta Universitatis Lodziensis – Folia Geographica Physica 2(2): 115-131.
Marszałek H. 1989. Hydrogeologia źródeł w zlew-ni Kamiennej. Prace Naukowe Instytutu Geotechniki Politechniki Wrocławskiej 58(29). Wyd. Politechniki Wrocławskiej, Wrocław: 107-114.
Mazurek M. 2008. Czynniki kształtujące skład chemiczny wypływów wód podziemnych w południowej części dorzecza Parsęty (Pomorze Zachodnie). Przegląd Geologiczny 56(2): 131-139.
Mazurek M., Kruszyk R., Szpikowska G. 2014. Transformacja składu chemicznego wód podziemnych w niszach źródliskowych na obszarach młodoglacjalnych (Dorzecze Parsęty). Monografie Komitetu Gospodarki Wodnej PAN 20(2): 355-369.
Michalczyk Z. 1997. Źródła Wyżyny Lubelskiej i Roztocza. Acta Universitatis Lodziensis – Folia Geographica 2(2): 73-93.
Michalczyk Z. (red.). 2001. Źródła Wyżyny Lubelskiej i Roztocza. Wyd. Uniwersytetu Marii Curie Skłodowskiej, Lublin.
Michalczyk Z. 2007. Źródła w badaniach geograficznych. W: P. Jokiel, P. Moniewski, M. Ziułkiewicz (red.) Źródła Polski. Wybrane problemy krenologiczne. Wyd. Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź: 39-47.
Michalczyk Z., Chmiel S., Głowacki S., Zielińska B. 2015. Monitoringowe badania źródeł Wyżyny Lubelskiej i Roztocza. Przegląd Geologiczny 63(10/2): 935-939.
Michalczyk Z., Chmiel S., Głowacki S., Sposób J., Zielińska B. 2019. Zmiany wydajności i cech fizyczno-chemicznych wody źródła w Pliszczynie koło Lublina. Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego 476: 87-94.
Michalczyk Z., Chmiel S., Głowacki S., Sposób J., Zielińska B. 2020. Discharge of the spring of the Lublin Upland and Roztocze. Ecohydrology & Hydrobiology 20: 599-609.
Moniewski P. 2004. Źródła okolic Łodzi. Acta Geographica Lodziensia 87.
Moniewski P. 2007. Podstawowe pojęcia, typologie i klasyfikacje współczesnej krenologii. W: P. Jokiel, P. Moniewski, M. Ziułkiewicz (red.) Źródła Polski. Wybrane problemy krenologiczne. Wyd. Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź: 12-25.
Nowicki Z., Sadurski A. 2010. Hydrogeological aspects of Quaternary sediments in Poland. Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego 441: 123-129.
Pazdro Z., Kozerski B. 1990. Hydrogeologia Ogólna. Wyd. Geologiczne, Warszawa.
Pich J., Płochniewski Z. 1968. Chemizm wód ze źródeł występujących na obszarze Warszawy. Przegląd Geologiczny 16(11): 511.
Pietrzak S. 2012. Azotany w wodach gruntowych na terenach zajmowanych przez użytki zielone w Polsce. Polish Journal of Agronomy 11: 34-40.
Rederowa E. 1971. Występowanie źródeł na Wyżynie Lubelskiej i w obszarach przyległych. Przegląd Geograficzny 43(3): 355-360.
Richling A., Solon J., Macias A., Balon J., Borzyszkowski J., Kistowski M. 2021. Regionalna geografia fizyczna Polski: praca zbiorowa. Bogucki Wyd. Naukowe, Poznań.
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 7 grudnia 2017 r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi. Dz.U. 2017, poz. 2294.
Satora S., Bugajski P., Satora P. 2010. Zmienność reżimu wybranych źródeł występujących w obrębie Beskidu Wyspowego i Gorców. Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich 14: 195-206.
Siepak M., Lewandowska A., Sojka M. 2023. Variability in the Chemical Composition of Spring Waters in the Postomia River Catchment (Northwest Poland). Water 15(1): 157.
Siwek J. 2004. Źródła w zlewniach Prądnika, Dłubni i Szreniawy: naturalne i antropogeniczne uwarunkowania jakości wód. Wyd. IGiPZ Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
Siwek J. 2012. Zawartość azotanów (V) w wodach źródeł na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej. W: W. Marszelewski (red.) Gospodarowanie wodą w warunkach zmieniającego się środowiska. Monografie Komisji Hydrologicznej Polskiego Towarzystwa Geograficznego. Komisja Hydrologiczna PTG, Toruń: 147-157.
Siwek J., Baścik M. (red.). 2013. Przyrodnicze i antropogeniczne przemiany źródeł Wyżyn Krakowsko-Wieluńskiej i Miechowskiej oraz ich rola w krajobrazie naturalnym i kulturowym. Wyd. IGiPZ Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków: 1-317.
Skompski S., Makowska A., Jakubicz B. 2013. Objaśnienia do Szczegółowej Mapy Geologicznej Polski 1 : 50 000, arkusz Nowe Miasto nad Pilicą. Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.
Smolarek W., Kopeć M., Rzętała M. 2005. Jakościowa charakterystyka wód wybranych źródeł w północno-wschodniej części Wyżyny Śląskiej. Przegląd Geologiczny 53(11): 1075-1076.
Szczucińska A. 2016. Spring water chemistry in a formerly glaciated area of western Poland: the contribution of natural and anthropogenic factors. Environmental Earth Sciences 75: 712.
Trepińska J., Ustrnul Z., Kowanetz L. 1997. Variability of the air temperature in Central Europe in the years 1792–1995. Geographia Polonica 70: 43-52.
Wojtyna H., Kwecko P., Bojakowska I., Tomassi--Morawiec H., Hrybowicz G. 2010. Objaśnienia do mapy geośrodowiskowej Polski, arkusz Nowe Miasto nad Pilicą. Państwowy Instytut Geologiczny. Warszawa.
Wójcik M., Traczyk A. 2017. Changes in the spatial organisation of fruit growing at the beginning of the 21st century: The case of Grójec poviat (Mazovia voivodeship, Poland). Quaestiones Geographicae 36(2): 71-84.
Żelazny M. 2012. Czasowo-przestrzenna zmienność cech fizykochemicznych wód Tatrzańskiego Parku Narodowego. Wyd. IGiPZ Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Łódzkie Towarzystwo Naukowe
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
