Pradolina warszawsko-berlińska w rejonie Łęczycy: budowa geologiczna, rzeźba terenu i ewolucja
DOI:
https://doi.org/10.26485/AGL/2024/116/8Słowa kluczowe:
dolina marginalna, osady piaszczyste i mułkowe, środkowa PolskaAbstrakt
Prezentowany w artykule problem funkcjonowania pradoliny warszawsko-berlińskiej wynika z cech morfologicznych obszaru i jego położenia w strefie wododziałowej. Wykonanie analizy budowy geologicznej i rozpoznanie litologii osadów wypełniających rozcięcie w strefie dna pradoliny w okolicach Łęczycy miały na celu wykazanie ich depozycji w czasie zlodowacenia wisły i związków z aktywnością wód proglacjalnych oraz warunkami panującymi na przedpolu lądolodu. Wypełnienie tej kopalnej formy składa się z vistuliańskich serii piaszczystych i mułkowych, przykrytych przez osady organiczno-mineralne późnego vistulianu i holocenu.
Bibliografia
Baraniecka M.D. 1975. Zależność wykształcenia osadów czwartorzędowych od struktur i dynamiki podłoża w środkowej części Niżu Polskiego. Biuletyn Instytutu Geologicznego 288, Z badań czwartorzędu w Polsce 16: 5-97.
Borówka M. 1991. Problem odpływu pradolinnego wód roztopowych fazy leszczyńskiej w Wielkopolsce w świetle literatury i analizy morfometrycznej poziomów terasowych. Badania Fizjograficzne nad Polską Zachodnią, seria A 42: 19-48.
Domosławska-Baraniecka M.D. 1960, Szczegółowa mapa geologiczna Polski 1:50 000, arkusz Łęczyca. Instytut Geologiczny, Warszawa.
Domosławska-Baraniecka M.D. 1968, Objaśnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski 1:50 000, arkusz Łęczyca. Instytut Geologiczny, Warszawa.
Dylik J. 1967. Główne elementy paleogeografii młodszego plejstocenu Polski Środkowej. W: R. Galon, J. Dylik (red.) Czwartorzęd Polski. PWN, Warszawa: 311-352.
Forysiak J. 2005. Rozwój doliny Warty między Burzeninem i Dobrowem po zlodowaceniu warty. Acta Geographica Lodziensia 90.
Forysiak J. 2014. Pradolina warszawsko-berlińska jako główna forma w morfologii terenu okolic Łęczycy. W: R. Grygiel, T. Jurek (red.) Początki Łęczycy, tom I. Archeologia Środowiskowa Średniowiecznej Łęczycy: 25-37.
Forysiak J., Czubla P., Marosik P. 2015. Geologiczne i geomorfologiczne warunki lokalizacji grodziska w Tumie. Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, Seria Archeologiczna 46: 89-104.
Forysiak J., Janas W., Brzozowicz D., Rudna M., Krystek M. 2024. Osady biogeniczne pradoliny warszawsko-berlińskiej w rejonie Łęczycy i Błonia (środkowa Polska) jako wskaźnik zmian środowiska. Acta Geographica Lodziensia 116: 153-170.
Forysiak J., Majecka A., Marks L., Bujak Ł., Twardy J. w druku. The question of drainage of the Warsaw ice-dammed lake, Central Poland. Geographia Polonica.
Goździk J.S. 2007. The Vistulian aeolian succession in central Poland. Sedimentary Geology 193(1–4): 211-220.
Jewtuchowicz S. 1967. Geneza pradoliny warszawsko-berlińskiej między Nerem a Moszczenicą. Prace Geograficzne IG PAN 62.
Jewtuchowicz S. 1970. Rozwój rzeźby okolic Łęczycy po zlodowaceniu środkowopolskim. Prace Geograficzne IG PAN 85.
Jeziorski J. 2014. Szczegółowa mapa geologiczna Polski, arkusz Piątek. Instytut Geologiczny, Warszawa
Klatkowa H. 1965. Niecki i doliny denudacyjne. Acta Geographica Lodziensia 19.
Krajewski K. 1977. Poziomy terasowe w pradolinie warszawsko-berlińskiej między Wartą a Wzgórzami Domaniewickimi. Acta Universitatis Lodziensis. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Łódzkiego, Nauki Matematyczno- -Przyrodnicze 5: 99-108.
Krzemiński T. 1997. Cechy rozwoju i zaniku lądolodu warciańskiego w Środkowej Polsce. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Geographica Physica 1: 47-65.
Kucharska M., Krawczyk M. 2022 Szczegółowa mapa geologiczna Polski, arkusz Łęczyca. Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa.
Manikowska B. 1993. Mineralogy and abrasion of sand grains due to Vistulian (Late Pleistocene) aeolian processes in Central Poland. Geologie Mijnbouw 72: 167-177.
Marks L., Pachocka K. 1999. River valleys of the Eemian Interglacial in central Poland. Geological Quarterly 43(2): 163-168.
Marks L., Grabowski J., Stępień U. (red). 2022. Mapa geologiczna Polski 1:500 000. A – Mapa powierzchni terenu. Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa
Marosik P., Forysiak J. 2014. Ukształtowanie terenu, budowa geologiczna i rozwój paleogeograficzny otoczenia grodziska w Tumie. W: R. Grygiel, T. Jurek (red.) Początki Łęczycy, tom I. Archeologia Środowiskowa Średniowiecznej Łęczycy: 59-94.
Merta T. 1986. Varve sedimentation in extra-glacial ice-dammed lakes. Acta Geologica Polonica 36(4): 325-336.
Mojski J.E. 2005. Ziemie polskie w czwartorzędzie: Zarys morfogenezy, Warszawa.
Molewski P. 2014. Paleogeograficzne uwarunkowania odpływu wód z zastoiska warszawskiego doliną Bachorzy i pradoliną warszawsko-berlińską w czasie stadiału głównego zlodowacenia wisły. Landform Analysis 25: 105-114.
Mycielska-Dowgiałło E. 1995. Wybrane cechy teksturalne osadów i ich wartość interpretacyjna. W: E. Mycielska-Dowgiałło, J. Rutkowski (red.) Badania osadów czwartorzędowych. Wybrane metody i interpretacja wyników. Wydział Geografii i Studiów Regionalnych Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa: 29-105.
Myślińska E. 2010. Laboratoryjne badania gruntów i gleb. Wyd. Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa: 277.
Pawłowski D., Gruszka B., Gallas H., Petera-Zganiacz J. 2013. Changes in the biota and sediments of glacial Lake Koźmin, Poland, during the late Saalian (Illinoian). Journal of Paleolimnology 49: 679-696.
Petera J. 2002. Vistuliańskie osady dolinne w basenie uniejowskim i ich wymowa paleogeograficzna. Acta Geographica Lodziensia 83.
Petera-Zganiacz J., Czubla P., Gruszka B., Forysiak J., Miotk-Szpiganowicz G., Olszak I., Pawłowski D. 2010. The Koźmin glacial lake – its origin, age, deposits and palaeoecology. 2th Annual Conference of the INQUA PeriBaltic Working Group „Ice, water, humans”– Quaternary landscape evolution in the PeriBaltic region, Greifswald: 141-142.
Petera-Zganiacz J., Borówka R.K., Forysiak J., Miot-Szpiganowicz G., Pawłowski D. 2013. Palaeogeographical significance of the Eemian biogenic sediments at the Bór site (Warta River valley, central Poland). Geological Quarterly 57 (4): 687-700
Poborski J. 1957. O wstępnych badaniach struktury solnej pod Łęczycą. Biuletyn Instytutu Geologicznego 105: 161-186.
Rdzany Z. 2009. Rekonstrukcja przebiegu zlodowacenia warty w regionie łódzkim. Wyd. Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
Rdzany Z. 2014. Budowa geologiczna i rzeźba terenu. W: L. Kucharski, D. Kopeć (red.) Pradolina Bzury–Neru. Monografia przyrodnicza obszaru Natura 2000. Towarzystwo Przyrodników Ziemi Łódzkiej, Łódź: 11-16.
Rotnicki K. 1987. Main phases of erosion and accumulation in the middle and lower Prosna valley in the last glacial–interglacial cycle. Geographia Polonica 53: 53-65.
Rotnicki K., Borówka R.K. 1990. New data on the age of the maximum advance of the Vistulian ice sheet during the Leszno Phase. Quaternary Studies in Poland 9: 73-83.
Sarnacka Z. 1982. Age revision of the Warsaw proglacial lake in the Warsaw region. Biuletyn Instytutu Geologicznego 343: 59-70.
Tarka R. 1992. Tektonika wybranych złóż soli w Polsce na podstawie badań mezostrukturalnych. Prace Państwowego Instytutu Geologicznego 147: 1-47.
Turkowska K. 1988. Rozwój dolin rzecznych na Wyżynie Łódzkiej w późnym czwartorzędzie. Acta Geographica Lodzienisa 57.
Turkowska K. 2006. Geomorfologia region łódzkiego. Wyd. Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
Wiśniewski E. 2003. The problem of outflow from the ice-dammed lake in the Warsaw Basin during the Leszno Phase. Prace Geograficzne IGiPZ PAN 189: 123-142.
Wiśniewski E., Andrzejewski L. 1994. The problem of the Warsaw ice-dammed lake drainage through the Warsaw-Berlin Pradolina at the last ice-sheet maximum. Zeitschrift für Geomorphologie N.F. 95: 141-149.
Znosko J. 1998. Mapa tektoniczna Polski. W: Atlas tektoniczny Polski. Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Łódzkie Towarzystwo Naukowe
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
