Mikołaj Rej’s “Źwierzyniec” – the use of the metaphor and metonymy of the head in the images of nobility
DOI:
https://doi.org/10.26485/me.2021.1-01Keywords:
Rej, a head, epigram, metaphor, metonymy, illustrationAbstract
Mikołaj Rej’s “Źwierzyniec” first published 1562 significantly influenced development of the epigram in Poland. In the illustration devoted to the representation of the political elite of the time, contained in the “Rozdział wtóry” the “head” as a metaphor and metonymy is often listed. Rej made this part of the body the basis for reflection on the value system of representatives of the nobility. The “head” itself in the presented samples is considered as a source of thoughts, feelings and ingenium, and as a plane of reason and weakness at the same time. And it also brings less apparent associations. In the form of the metonymy the “head” functions as part pro toto and performs similar function to a metaphor – it represents a human being as a thinking subject and thus emphasizes his intellectual potential or is the center of thoughts and feelings of the portrayed character. The metaphor in “Źwierzyniec” is a testimony to Rej’s rich imagination. It also exposes his political views, but it is a reliable tool of parenesis showing the correct way of proceeding to the reader.
References
Rej, M. (1574). Źwierzyniec. Kraków: Drukarnia Macieja Wirzbięty.
Bieńkowski, T. (1971). Mikołaj Rej w czterechsetlecie śmierci. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Bogucka, M. (2004). Bona Sforza, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Bruchnalski, W. (1895). Wstęp. W: Mikołaja Reja z Nagłowic „Źwierzyniec” 1562 (s. I–XVII). Oprac. W. Bruchnalski. Kraków: Spółka Wydawnicza Polska.
Brückner, A. (1905). Mikołaj Rej. Studium krytyczne. Kraków: Skład Główny w Księgarni Spółki Wydawniczej Polskiej.
Chlebowski, B. (1893). Mikołaj Rej w świetle nowych świadectw. Ateneum. Pismo Naukowe i Literackie, 1(17), 90–110.
Chrzanowski, I. (1893). „Źwierzyniec” Mikołaja Reja z Nagłowic. Ateneum. Pismo Naukowe i Literackie, 3(17), 73–113.
Cytowska, M., Michałowska, T. (1999). Źródła wiedzy teoretycznoliterackiej w dawnej Polsce. Średniowiecze-renesans-barok. Warszawa: PWN.
Dworzaczek, W. (1959–1960). Górka Łukasz h. Łodzia. W: E. Roztworowski (red.). Polski Słownik Biograficzny (s. 412–414). T. 8. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
Dybek, D. (1996). Muzy Mikołaja Reja: o samoświadomości twórczej. Pamiętnik Literacki, 87 (2), 21–31.
Gryglewicz, F. (red.) (1985). Encyklopedia katolicka. Lublin: Katolicki Uniwersytet Lubelski.
Kaniewska, I. (1971). Latalski Janusz h. Prawdzic. W: E. Roztworowski (red.), Polski Słownik Biograficzny (s. 561–565). T. 16. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
Kaufmanowa, T. (1979). Łeb. W: S. Bąk (red.), Słownik polszczyzny XVI wieku (s. 541–544). T. 12. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
Kochan, A. (2003). Źwierciadło Mikołaja Reja. Studium o utworze. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Kochan, A. (2006). Wstęp. W: M. Rej. Wybor Pism (s. I–CXLVIII). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Korolec, J. B. (2006). Wolność, cnota, praxis. Oprac. M. Olszewski. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Filozofii i Socjologii PAN.
Korolko, M. (1990). Sztuka retoryki. Przewodnik encyklopedyczny. Warszawa: Wiedza Powszechna.
Krasnowolski, A., Niedźwiedzki, W. (red.) (1920). Michała Arcta Słownik staropolski. Warszawa: Wydawnictwo M. Arcta.
Lausberg, H. (2002). Retoryka literacka. Podstawy wiedzy o literaturze, tłum. Oprac. i wstęp. A. Gorzkowski, Bydgoszcz: Wydawnictwo Homini.
Łątka, J.S. (2004). Sulejman II Wspaniały, Warszawa: Bellona.
Maciuszko, J. T. (2002). Mikołaj Rej. Zapomniany teolog ewangelicki z XVI wieku. Warszawa: Chrześcijańska Akademia Teologiczna.
Michałowska, T. (1974). Staropolska teoria genologiczna. Wrocław: Zakład Narodowym im. Ossolińskich.
Nowaszczuk, J. (2013). Difficillimum poematis genus. Jezuicka teoria epigramatu. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego.
Pelc, J. (1984). Europejskość i polskość literatury naszego renesansu. Warszawa: Czytelnik.
Pierzgalska, M. (2005). Toposy „młodość” – „starość” w literaturze parenetycznej doby staropolskiej. Acta Universitas Lodziensis. Folia Litteraria Polonica, 50 (1), 129–150.
Podgórska, T. (1981). Komizm w tworczości Mikołaja Reja. Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Robortello F. (1982). Objaśnienia do księgi Arystotelesa „O sztuce poetyckiej”. W: E. Sarnowska-Temeriusz (oprac.), Poetyka okresu renesansu (s. 97–100). Antologia, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Spieralski, Z. (1975). Mielecki Jan. H. Gryf. W: E. Roztworowski (red.), Polski Słownik Biograficzny (s. 755–759). T. 20. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
Starnawski, J. (1971). O „Źwierzyńcu” Mikołaja Reja. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Sucheni-Grabowska, A. (1978). Ocieski Jan h. Jastrzębiec. W: S. Kieniewicz (red.), Polski Słownik Biograficzny (s. 507–513). T. 23. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
Ślękowa, L. (1992). Mikołaj Rej a średniowieczna kultura literacka: w świetle „Źwierzyńca” i „Źwierciadła”. Pamiętnik Literacki, 89 (5), 5–17.
Śnieżewski, S. (2014). Terminologia retoryczna w „Institutio oratoria” Kwintyliana. Kraków: Księgarnia Akademicka.
Urban, W. (1959–1960). Grabowiecki Gabriel h. Grzymała. W: S. Kieniewicz (red.), Polski Słownik Biograficzny (s. 471–473). T. 8. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
Wilczewska, K. (1973). Głowa. W: M. R. Mayenowa (red.), Słownik polszczyzny XVI wieku (s. 422–445). T. 6. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
Zabielski, J. (2015). Roztropność, męstwo, umiarkowanie, sprawiedliwość jako wyznaczniki chrześcijańskiej moralności. Studium tomistyczno-aksjologiczne. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego.
Zawiszyna, T. (1972). Mróz. W: S. Bąk (red.), Słownik polszczyzny XVI wieku (s. 150–151). T. 15. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
Zdrojewska, B. (1972). Dworstwo. W: S. Bąk (red.), Słownik polszczyzny XVI wieku (s. 259–260). T. 6. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
Ziomek, J. (1984). Metafora a metonimia: refutacje i propozycje. Pamiętnik Literacki, 81 (1), 181–209.
