Jan Kochanowski’s “Nagrobek kotowi” in the perspective of ecocriticism
DOI:
https://doi.org/10.26485/me.2021.1-03Keywords:
ecocriticism, human-animal studies, Old Polish literature, animal tombstone, catAbstract
The article attempts to use the optics of human-animal studies shaped by this contemporary methodology. It tries to verify the existing interpretations of the animal epitaph as manifestation of humour. In order to resign from anthropocentric look at the poem it is written without the intention of amusing the reader. The article transforms ancient, medieval and biblical inspirations. The tombstone was interpreted with a contextual reference to the epic poem “O kocie” to unravel the meaning of the phrase “to pull the cat” (or to pull smb. legs). The use of the ecocritical perspective made it possible to show that despite the pre-modern visions of nature prevailing in culture with a hierarchical order of the chain of beings. Kochanowski found in the conventions space to express the community of experiencing the fate of biological mortality, empathy, the sensitivity of conscience and responsibility for lesser brothers.
References
Abramowska J. (1991). Pogranicza gatunkowe. W: J. Abramowska, Bajka ezopowa (s. 139–144). Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Abramowska J. (2010). Pisarze w zwierzyńcu. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
Anusiewicz J. (1990). Językowo kulturowy obraz kota w polszczyźnie. W: J. Bartmiński (red.), Etnolingwistyka (s. 95–141). T. 3. Lublin: Wydział Humanistyczny Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Axer J. (1984). Tradycja klasyczna w polskojęzycznej komedii renesansowej a mechanizmy odbioru tej poezji. Pamiętnik Literacki, 76 (2), 207–216.
Bakke M. (2011). Studia nad zwierzętami: od aktywizmu do akademii i z powrotem? Teksty Drugie, 21 (3), 193–204.
Barcz A. (2016). Realizm ekologiczny. Od ekokrytyki do zookrytyki w literaturze polskiej. Katowice: Wydawnictwo Naukowe „Śląsk”.
Barcz A., Dąbrowska M. (red.) (2014). Zwierzęta, gender i kultura. Perspektywa ekologiczna, etyczna i krytyczna. Lublin: E-naukowiec.
Barcz A., Łagodzka D. (red.) (2015). Zwierzęta i ich ludzie. Zmierzch antropocentrycznego paradygmatu. Warszawa: Wydawnictwo IBL.
Bąk S., Mayenowa M. R., Pepłowski F. (red.) (1966). Słownik polszczyzny XVI wieku. Wrocław–Warszawa. Pobrane z: https://szukajwslownikach.uw.edu.pl/slownik-polszczyzny-xvi-wieku/query/ (4.04.2020).
Bohuszewicz P. (2008). Po co literaturze dawnej współczesna teoria. Litteraria Copernicana, 1 (2), 8–27.
Bohuszewicz P. (2011). Związki niebezpieczne, związki konieczne. O „alternatywnych” sposobach lektury tekstów staropolskich. Roczniki Humanistyczne, 62 (1), 251–269.
Brach-Czajna J. (1992). Metafizyka mięsa. W: J. Brach-Czajna, Szczeliny istnienia. Dowody na istnienie (s. 217–248). Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Brückner A. (1993). Słownik etymologiczny języka polskiego. Wyd. 6. Warszawa: Wiedza Powszechna.
Brzozowski J. (1979). Krótka historia zwierząt, które także bywają śmiertelne. Teksty, 7 (6), 171–185.
Chemperek D. (1999). Groteska i śmierć: „Nagrobki zbieranej drużyny” Szymona Szymonowica. Ruch Literacki, 39 (3), s. 289–296.
Czapliński P., Bednarek B. J., Gostyński D. (2017). Literatura i jej natury. Przewodnik ekokrytyczny dla nauczycieli i uczniow szkoł średnich. Poznań: Wydawnictwo Rys.
Czechowicz A. (2008). O przymusach metodologicznych w badaniach literatury staropolskiej. Roczniki Humanistyczne, 59 (1), s. 7–16.
Czerniecki S. (2009). Compendium ferculorum albo zebranie potraw. Wyd. i oprac. J. Dumanowski, M. Spychaj, przedm. S. Lubomirski. Warszawa: Muzeum Pałac w Wilanowie.
Nowicka-Jeżowa A., Sokolski J. (red.) (2010). Człowiek wobec natury – humanizm wobec nauk przyrodniczych, Idee nurty i paradygmaty humanistyczne w literaturze polskiej. Warszawa: Wydawnictwo Neriton.
Dąbrówka A. (2002). Dawne procesy zwierząt jako dramaty rytualne. Teksty Drugie, 12 (5), 23–35.
Derrida J. Zwierzę, ktorym więc jestem (dalej idąc śladem). Przeł. M. Koza. Pobrane z: https://www.academia.edu/3316323/Jacques_Derrida_-_Zwierz%C4%99_kt%C3%B3rym_wi%C4%99c_jestem_dalej_id%C4%85c_%C5%9Bladem_ (4.04.2020).
Doktór R. (2014). Obraz cierpienia: stary pies i stary sługa. W: T. Kostkiewiczowa, R. Doktór (red.), Czytanie Krasickiego (s. 53–67). Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Dziechcińska H. (1976). W krzywym zwierciadle. O karykaturze i pamflecie czasow renesansu. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Forstner D. (1990). Świat symboliki chrześcijańskiej. Przeł. i oprac. W. Zakrzewska, P. Pachciarek, R. Tuszyński. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX.
Gloger Z. (1902). Encyklopedia staropolska. Ilustrowana. T. 3. Warszawa: Druk Piotra Laskauera i Sk-i.
Gogłoza W. (2017). Nieme bestie – podmiotowość prawna zwierząt w krzywym zwierciadle średniowiecznego i wczesnonowożytnego procesu sądowego. W: B. Błońska, W. Gogłoza (red.), Sprawiedliwość dla zwierząt (s. 63–78). Warszawa: Instytut Nauk Prawnych Polskiej Akademii Nauk, Stowarzyszenie „Otwarte Klatki”.
Graciotti S. (1989). Religijność poezji Jana Kochanowskiego. W: P. Buchwald-Pelcowa, J. Pelc (red.), Jan Kochanowski 1584–1984. Epoka–Tworczość–Recepcja (s. 331–347). Lublin: Wydawnictwo Lubelskie.
Hooks B. (2008). Margines jako miejsce radykalnego otwarcia. Przeł. E. Domańska. Literatura na Świecie, 1–2 (438–439), 109–116.
Jankowski W. (1903). Szymona Szymonowica „Nagrobki zbieranej drużyny”. Pamiętnik Literacki, 2 (1), 45–59.
Karpiński A. (1983). Staropolska poezja ideałow ziemiańskich. Proba przekroju. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Kaszowska-Wandor B. (2018). Teriantropie. Animal studies i (od)stawanie się człowiekiem. Wielogłos, 11 (1), 33–61.
Kobielus S. (2002). Bestiarium chrześcijańskie. Zwierzęta w symbolice i interpretacji. Starożytność i średniowiecze. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax.
Kochan A. (2010). Prawo natury i prawo naturalne w dziełach autorów staropolskich. W: A. Nowicka-Jeżowa, J. Sokolski (red.), Człowiek wobec natury – humanizm wobec nauk przyrodniczych, Idee nurty i paradygmaty humanistyczne w literaturze polskiej (s. 35–54). Warszawa: Wydawnictwo Neriton
Kopaliński W. (1990). Słownik symboli. Wyd. 2. Warszawa: Wiedza Powszechna.
Koschmal W. (1989). „Kanikuła” Jana Andrzeja Morsztyna: cykliczność i poetycka kondensacja. Pamiętnik Literacki, 81 (3), 167–180.
Kraszewski J. I. (1908). Wieczór w Czarnym-Lesie. W: J. I. Kraszewski, Nowele, Obrazki i Fantazye (s. 183–196). Wstęp P. Chmielowski. Warszawa: Wydawnictwo S. Lewenthala.
Krzych B. K. (2016). Status moralny oraz kwestia praw zwierząt w myśli św. Tomasza z Akwinu. Przyczynek
do analizy zagadnienia w świetle współczesnego zainteresowania animal studies. W: Ludzkie, nie-ludzkie, arcy-zwierzęce. Animalocentryzm? (s. 223–25). Oprac. J. Roś, K. M. Wieczorek. Siemianowice Śląskie: Amor Fati, Leimak.
Krzyżanowski J. (1953). Ludowość w poezji Kochanowskiego. Pamiętnik Literacki, 45 (3–4), 1–28.
Kucała M. (red.) (1998). Słownik polszczyzny Jana Kochanowskiego. T. 2. Kraków: Wydawnictwo Instytutu Języka Polskiego PAN.
Kucała M. (red.) (2018). Słownik polszczyzny Jana Kochanowskiego. T. 4. Kraków: Wydawnictwo Instytutu Języka Polskiego PAN.
Lewis C. S. (1986). Odrzucony obraz. Przeł. W. Ostrowski. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX.
Lovejoy A. O. (1999). Wielki łańcuch bytu. Studium z dziejow idei. Przeł. A. Przybysławski. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX.
Maciejewska I. (2013). Jak wyjść z getta? O poszukiwaniu nowych dróg w badaniu literatury staropolskiej. Prace Literaturoznawcze, 1, 239–250.
Mejor M. (2010). Historia naturalna w dziełach polsko-łacińskich poetów humanistycznych. Zarys problemu. W: A. Nowicka-Jeżowa, J. Sokolski (red.), Człowiek wobec natury – humanizm wobec nauk przyrodniczych. Idee, nurty i paradygmaty humanistyczne w literaturze polskiej (s. 55–84). Warszawa: Wydawnictwo Neriton.
Michałowska T. (1980). Świerszcz i poeta: na marginesie „Muzy” Jana Kochanowskiego. Pamiętnik Literacki, 72 (4), 165–171.
Nowicka-Jeżowa A. (1992). Sarmaci i śmierć. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Nowicka-Jeżowa A. (2017). „Humanitas” na planecie ludzi i zwierząt. W: I. Maciejewskiej, A. Roćko (red.), Aplauz najzacniejszej damie. Studia i szkice z kręgu literatury dawnej (s. 65–73). Olsztyn: Wydawnictwo Uniwersytetu Mazurskiego.
Nowicka-Jeżowa A. (2019). W labiryncie. Szkice o poezji Jana Kochanowskiego. Kraków: Polska Akademia Umiejętności.
Obremski K. (2008a). Bitwa i polowanie w „Kronice polskiej” Anonima zwanego Gallem: relacje świata ludzkiego ze światem zwierząt. Pamiętnik Literacki, 100 (3), 5–18.
Obremski K. (2008b). Kilka słów wprowadzenia. Litteraria Copernicana, 1 (2), 4–5.
Pastoureau M. (2006). Średniowieczna gra symboli. Przeł. H. Igalson-Tygielska. Warszawa: Oficyna Naukowa.
Podgórska T. (1981). Komizm w tworczości Mikołaja Reja. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Reale G. (2002). Historia filozofii starożytnej. T. 5. Przeł. E. I. Zieliński. Lublin: Wydawnictwo KUL.
Rećko J. (1992). Literackie epitafium barokowe. Geneza i teoria gatunku. Zielona Góra: Wyższa Szkoła Pedagogiczna im. Tadeusza Kotarbińskiego.
Michałowska T. (red.) (1990). Słownik literatury staropolskiej. Średniowiecze, renesans, barok. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Sokolski J. (2018). „Nagrobek kotowi” Jana Kochanowskiego i jego źródło. W: M. Hanusiewicz-Lavallee,
W. Pawlak (red.), „Sława z dowcipu sama wiecznie stoi…” Prace ofiarowane Pani Profesor Alinie Nowickiej-Jeżowej z okazji pięćdziesięciolecia pracy naukowej (s. 133–144). Lublin: Wydawnictwo KUL.
Staropolska poezja ziemiańska. Antologia (1988). Oprac. J. S. Gruchała, S. Grzeszczuk. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Szczukowski I. (2013). Odnawianie znaczeń. Strategie czytania literatury polskiego renesansu i baroku. Łodzkie Studia Literaturoznawcze, 2, 332–343.
Szczukowski I. (2014). „Ja inaczej nie piszę, jeno jak żyję”. Antropologia codzienności we „Fraszkach” Jana Kochanowskiego. W: R. Krzywy, R. Rusnak (red.), Dobrym towarzyszom gwoli. Studia o „Foriceniach” i „Fraszkach” Jana Kochanowskiego (s. 121–133). Warszawa: Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego.
Śnieżko D. (2014). Wieszanie kota. W: R. Krzywy, R. Rusnak (red.) Dobrym towarzyszom gwoli. Studia o „Foriceniach” i „Fraszkach” Jana Kochanowskiego (s. 189–207). Warszawa: Wydział Polonistyki Uniwersytetu
Warszawskiego.
Śnieżko D. (2021). Proza polskiego renesansu wobec antropologii humanistycznej, czyli negocjowanie pozycji w świecie układanym na nowo. Roczniki Humanistyczne, 72 (1), 9–25.
Tabaszewska J. (2011). Zagrożenia czy możliwości? Ekokrytyka – rekonesans. Teksty Drugie, 21 (3), 205–220.
Tabaszewska J. (2018). Ekokrytyczna (samo)świadomość. Teksty Drugie, 28 (2), 7–16.
Tazbir J. (1993). Okrucieństwo w nowożytnej Europie. Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas.
Tazbir J. (2008). Ludzie przeciwko zwierzętom. Znak, 62 (5). Pobrane z: https://www.miesiecznik.znak.com.pl/6372008janusz-tazbirludzie-przeciwko-zwierzetom/ (4.04.2020).
Tokarczyk R. (1988). Klasycy praw natury. Lublin: Wydawnictwo Lubelskie.
Tomasz z Akwinu (2003). Summa contra gentiles. Przeł. Z. Włodek, W. Zega. Poznań: Wydawnictwo W Drodze.
Wijaczka J. (2016). Próba zimnej wody (pławienie) w oskarżeniach i procesach o czary w państwie polsko-litewskim w XVI–XVIII wieku. Odrodzenie i Reformacja w Polsce, 60, 73–110.
Wojtowicz W. (2010). Między literaturą a kulturą. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego.
