The Megalomania of the Polish Noble Nation and the Demonstrative Speech of: Wojciech Dembołęcki’s “Wywód jedynowłasnego państwa świata”
DOI:
https://doi.org/10.26485/me.2023.2-02Keywords:
Wojciech Dembołęcki, national megalomania, baroque historiographyAbstract
The central claim of Wojciech Dembołęcki’s 1633 “Wywód jedynowłasnego państwa świata” (“On the Origin of the Only True State of the World”) comprises two parts: Adam and Eve spoke Polish, and the Kingdom of Poland was, according to Dembolęcki, “the only true state of the world”. This state surpassed and arguably eclipsed all other states. Dembołęcki, a Franciscan friar, combined his linguistic knowledge and unquestionable creativity in historical thought with etymological arguments in his work. The Horatian term “splendide mendax” can also be applied to Dembołęcki. His narrative of world history is admirable: it captivates the reader with its grand scope and the iron consistency expressed in the author’s imaginative concepts. It can be criticized for appealing to the vanity of the nobility. Regardless, this narrative about the essence of world history was highly rhetorical, rooted in the literary culture of the time. The work culminates in the poem „To Gryzosław”. This final text demonstrates the powerful connection between textual analysis and interpretation, known as feedback.
References
Dembołęcki, W. (2012). Wywód jedynowłasnego państwo świata […]. W: R. Sztyber, „Skądże to zbłaźnienie świata?”. Wojciecha Dembołęckiego „Wywód jedynowłasnego państwa świata” (studium monograficzne i krytyczna) (s. 279–422). Zielona Góra: Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego.
Arystoteles (1988). Retoryka. W: Arystoteles, Retoryka. Poetyka (s. 61–296). Tłum. H. Podbielski. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Augustyn (1989). De doctrina Christiana. O nauce chrześcijańskiej. Tłum., wstęp i oprac. J. Sulowski. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”.
Biblia w przekładzie księdza Jakuba Wujka z 1599 r. Transkrypcja typu „B” oryginalnego tekstu z XVI w. i wstępy ks. J. Frankowski (1999). Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Vocatio”.
Chwalba, A., Harpula, W. (2022). Cham i Pan. A nam, prostym, zewsząd nędza? Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Czarciński, P. (2006). Między „świętą prawdą” a herezją – Biblia w „Wywodzie jedynowłasnego państwa świata” Wojciecha Dembołęckiego. Tematy i Konteksty, 11 (6), 126–139.
Curtius, E.R. (1997). Literatura europejska i łacińskie średniowiecze. Tłum. i oprac. A. Borowski. Kraków: Towarzystwo Wydawców i Autorów Prac Naukowych „Universitas”.
Grabski, A.F. (1976). Myśl historyczna polskiego oświecenia. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Kelly, J.N. (1988). Początki doktryny chrześcijańskiej. Tłum. J. Mrukówna. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”.
Koehler, K. (2002). Wstęp. W: Słuchaj mię, Sauromatha. Antologia poezji sarmackiej (s. 5–33). Wstęp i oprac. K. Koehler. Kraków: Arcana.
Kościelny, R. (2003). Rzeczpospolita Oskarżanych Narodów. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego.
Kot, S. (1987). Właściwości narodów. Tłum. W. Radwański. W: S. Kot, Polska złotego wieku. Studia i szkice (s. 734–833). Wybór i wstęp H. Barycz. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Kowalski, J. (2006), Niezbędnik Sarmaty poprzedzony Obroną i Uświetnieniem Sarmacji Obojej. Pieśni, dumy, polonezy. Poznań: Fundacja św. Benedykta.
Krzywy, R. (2014). Poezja staropolska wobec genologii retorycznej. Warszawa: Polskie Wydawnictwo Retoryczne.
Lausberg, H. (2002). Retoryka literacka. Podstawy wiedzy o literaturze. Tłum. i oprac. A. Gorzkowski. Bydgoszcz: Wydawnictwo Homini.
Mętrak, N. (2013). „Wspaniale kłamiący”. Kreowanie pamięci o początkach wspólnoty w „Historii królów Brytanii” Geoffreya z Monmouth i „Kronice polskiej” Mistrza Wincentego”. W: M. Prejs, A. Jakóbczyk–Gola (red.), Mnemonika i pamięć kulturowa epok dawnych. Warszawa: Wydawnictwo Neriton.
Niedźwiedź, N. (2003). „Nieśmiertelne teatra sławy”. Teoria i praktyka twórczości panegirycznej na Litwie w XVII-XVIII w. Kraków: Księgarnia Akademicka.
Niedźwiedź, J. (2015). Sarmatyzm jako tradycja wynaleziona. Teksty Drugie, 16 (1), 46–62.
Ogonowski, Z. (1999). Z dziejów megalomanii narodowej. W: Filozofia polityczna w Polsce XVII wieku i tradycje demokracji europejskiej (s. 157–173). Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Filozofii i Socjologii PAN.
Orzechowski, S. (1972). Mowa do szlachty polskiej przeciw prawom i ustawom Królestwa Polskiego uporządkowanym przez Jakuba Przyłuskiego. Tłum. J. Starnawski. W: S. Orzechowski, Wybór pism (s. 98–114). Oprac. J. Starnawski. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Wydawnictwo.
Otwinowska, B. (1974), Język – naród – kultura. Antecedencje i motywy renesansowej myśli o języku. Wrocław– Warszawa – Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Parnicki, T. (1974). Rodowód literacki. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”.
Pawlak, W. (2005). Koncept w polskich kazaniach barokowych. Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
Rhetorica ad Herennium. W: Rzymska krytyka i teoria literatury (s. 129-145). Tłum. i oprac. S. Stabryła. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Salij, J. (1974). Erotyka „Pieśni nad pieśniami” w interpretacjach teologicznych. Teksty, 13 (1) 9–26.
Sarbiewski, M.K. (1954). O poezji doskonałej, czyli Wergiliusz i Homer. Tłum. M. Plezia, oprac. S. Skimina. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
Szahaj, A. (2014). Sławiński o interpretacji. Analiza krytyczna. W: A. Szahaj, O interpretacji (s. 115-139). Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas.
Sztyber, R. (2012). „Skądże to zbłaźnienie świata?”. Wojciecha Dembołęckiego „Wywód jedynowłasnego państwa świata” (studium monograficzne i edycja krytyczna). Zielona Góra: Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego.
Tazbir, J. (1970). Sarmatyzacja katolicyzmu w XVII wieku. W: J. Pelc (red.), Wiek XVII – kontrreformacja – barok (s. 7–38). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Wydawnictwo PAN.
Ulčinaitė, E. (1984). Teoria retoryczna w Polsce i na Litwie w XVII wieku. Próba rekonstrukcji schematu retorycznego. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Wenta, J. (2004). Wstęp. W: Piotr z Dusburga, Kronika Ziemi Pruskiej (s. VII-XXVIII). Tłum. S. Wyszomirski, wstęp i oprac. J. Wenta. Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
