Co liczyć i z kim się liczyć? Produktowa i nieproduktowa aktywność naukowa w kontekście uczelni badawczej – perspektywa kluczowych grantobiorców
DOI:
https://doi.org/10.26485/PS/2020/69.4/3Słowa kluczowe:
szkolnictwo wyższe, uczelnia badawcza, organizacja, ocena pracy naukowej, grantobiorcyAbstrakt
Pod wpływem zmian społeczno-gospodarczych uniwersytety w coraz mniejszym stopniu działają jak wspólnoty uczonych, a w coraz większym jak aktorzy organizacyjni, których charakteryzuje przede wszystkim rozliczalność z efektów zaplanowanych działań i wpisana w to walka o pozycję i prestiż. W kierunku transformacji uniwersytetów w racjonalną organizację zmierzają również reformy szkolnictwa wyższego w Polsce. Wymagają one zwiększenia jakości prowadzonych badań, mierzonej publikacjami w czasopismach indeksowanych przez międzynarodowe bazy periodyków naukowych, wymuszają konkurencję, na przykład poprzez wprowadzenie konkursu na wyłonienie tzw. uczelni badawczych. Dla akademików oznacza to zmianę akcentów w ocenie pracy naukowej: normy środowiskowe zastępowane są formalnymi regulacjami o charakterze audytu. Celem artykułu jest, ugruntowana w badaniach empirycznych, odpowiedź na pytanie o to, jak odbierane są zachodzące zmiany. Materiał empiryczny zbierany był w toku badania jakościowego (17 indywidualnych wywiadów pogłębionych). Respondentami byli ponadprzeciętnie aktywni badacze regularnie pozyskujący granty na badania naukowe ze środków zewnętrznych, czyli osoby, na których coraz częściej koncentruje się polityka kadrowa uniwersytetu jako organizacji. Wyniki badania pokazują, że transformacja uniwersytetu w aktora organizacyjnego oznacza, że jest on postrzegany przede wszystkim jako pracodawca. W tej perspektywie rozliczalność jest dwustronna: uniwersytet egzekwuje efekty od pracowników, ale pracownicy oczekują od pracodawcy organizacyjnych i kulturowych ram do ich osiągania.
Bibliografia
Antonowicz Dominik. 2015. Między siłą globalnych procesów a lokalną tradycją. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
BIP (Biuletyn Informacji Publicznej) Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego. 2019. Informacja Ogólna o Procesie Bolońskim. http://www.bip.nauka.gov.pl/proces-bolonski/ [dostęp: 15.03.2020].
Bleiklie Ivar, Jürgen Enders, Benedetto Lepori, Christine Musselin. 2011. New public management, network governance and the university as a changing professional organization. In: The ashgate research companion to new public management, T. Christensen, P. Laegreid (eds.), 161–176. Surrey, England: Ahsgate.
Braun Virginia, Victoria Clarke. 2006. „Using thematic analysis in psychology”. Qualitative Research in Psychology 3(2): 77–101.
Brunsson Nils, Kerstin Sahlin-Andersson. 2000. „Constructing organizations: The example of the public sector reform”. Organization Studies 21(4): 721–746.
Castro-Ceacero Diego, Georgeta Ion. 2019. „Changes in the university research approach: Challenges for academics’ scientific productivity”. Higher Education Policy 32(4): 681–699.
Clark Burton. 1998. Creating entrepreneurial universities: organizational pathways of transformation. Oxford: Pergamon.
Cwynar Katarzyna M. 2005. „Idea uniwersytetu w kulturze europejskiej”. Polityka i Społeczeństwo 2: 46–59.
Czarniawska Barbara. 2014. Nie jest łatwo przerabiać instytucje ani je tworzyć. W: Pomiędzy i wewnątrz. Instytucje, organizacje i ich działania, M. Pawlak, Ł. Srokowski (red.), 249-264. Warszawa: Instytut Profilaktyki Społecznej i Resocjalizacji UW.
Deem Rosemary. 1998. “ ‘New managerialism’ and higher education: The management of performances and cultures in universities in the United Kingdom”. International Studies in Sociology of Education 8(1): 47–70.
Deem Rosemary, Kevin Brehony. 2005. “Management as ideology: The case of ‘new managerialism’ in higher education”. Oxford Review of Education 31(2): 217–235.
Dobbins Michael. 2015. „Exploring the governance of Polish public higher education: Balancing restored historical legacies with Europeanization and market pressures”. European Journal of Higher Education 5(1): 18–33.
Donovan Claire. 2007. “The qualitative future of research evaluation”. Science and Public Policy 34(8): 585–597.
Dziedziczak-Foltyn Agnieszka. 2018. „Reformy w polskim szkolnictwie wyższym po 1990 r. w świetle nauki o polityce publicznej”. Studia z Polityki Publicznej 2(18): 9–23.
Gibbons Michael, Camille Limoges, Helga Nowotny, Simon Schwartzman, Peter Seot, Martin
Trow. 1994. The new production of knowledge. The dynamics of science and research in contemporary societies. Londyn: SAGE.
Galar Roman. 1998. Uniwersytet jako narzędzie adaptacji cywilizacyjnych. W: Idea uniwersytetu u schyłku tysiąclecia, H. Żytkowicz (red.), 123–129. Warszawa: Fundacja na Rzecz Nauki Polskiej.
Gowin Jarosław. 2019. Słowo wstępne. W: Broszura informacyjna (listopad 2019). https://konstytucjadlanauki.gov.pl/content/uploads/2018/11/broszurafinalpadziernik-2018.pdf [dostęp: 01.03.2020].
Harman Kay. 2008. Challenging traditional research training culture: industry-oriented doctoral programmes in Australian cooperative research centres. In: Cultural perspectives on higher education, J. Välimaa, O.H. Ylijoki (eds.), 179–195. Dordrecht: Springer.
Jabłecka Julita, Jacek Kochanowski. 2008. „Uwagi Centrum Badań Polityki Naukowej i Szkolnictwa Wyższego Uniwersytetu Warszawskiego do założeń reformy nauki i szkolnictwa wyższego”. Nauka i Szkolnictwo Wyższe 1(31): 13–21.
Kehm Barbara. 2015. Academics and new higher education professionals: Tensions, reciprocal influences and forms of professionalization. In: Academic work and careers in Europe: Trends, challenges, perspectives, T. Fumasoli, G. Goastellec, B. Kehm (eds.), 177–200. London: Springer.
Kezar Adrianna, Peter Eckel. 2002. “Examining the institutional transformation process: The importance of sensemaking, interrelated strategies, and balance”. Research in Higher Education 3(43): 295–328.
Kezar Adrianna, Peter Eckel. 2002a. “The effect of institutional culture on change strategies in higher education universal principles or culturally responsive concepts?”. The Journal of Higher Education 73(4): 435–460.
Krücken Georg, Frank Meier. 2006. Turning the university into an organized actor. In: Globalization and organization: World society and organizational change, G. Drori, J.W. Meyer, H. Hwang (eds.), 241–257. Oxford, UK: Oxford University Press.
Kulczycki Emanuel. 2017. „Punktoza jako strategia w grze parametrycznej w Polsce”. Nauka i Szkolnictwo Wyższe 1(49): 63–78.
Kwiek Marek. 2004. “The emergent European educational policies under scrutiny. The Bologna Process from a Central European perspective”. European Educational Research Journal 3(4): 759–772.
Kwiek Marek. 2010. Transformacje uniwersytetu. Zmiany instytucjonalne i ewolucje polityki edukacyjnej w Europie. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Adama Mickiewicza.
Kwiek Marek. 2012. „Uniwersytet jako „wspólnota badaczy”? Polska z europejskiej perspektywy porównawczej i ilościowej”. Nauka i Szkolnictwo Wyższe 2(40): 71–96.
Kwiek Marek. 2012a. “Changing higher education policies: From the deinstitutionalization to the reinstitutionalization of the research mission in Polish universities”. Science and Public Policy 39(5): 641–654.
Kwiek Marek. 2014. “Structural changes in the Polish higher education system (1990–2010): A synthetic view”. European Journal of Higher Education 4(3): 266–280.
Kwiek Marek. 2015. „Umiędzynarodowienie badań naukowych – polska kadra akademicka z perspektywy europejskiej”. Nauka i Szkolnictwo Wyższe 1(45): 39–74.
Kwiek Marek. 2015. Uniwersytet w dobie przemian. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Kwiek Marek, Dominik Antonowicz. 2015. The changing paths in academic careers in European universities: Minor steps and major milestones. In: Academic work and careers in Europe: Trends, challenges, perspectives, T. Fumasoli, G. Goastellec, B. Kehm (eds.), 41–68. Dordrecht: Springer.
Kwiek Marek. 2018. “High research productivity in vertically undifferentiated higher education systems: Who are the top performers?”. Scientometrics 115: 415–462.
Maassen Peter, Johan P. Olsen. 2007. University dynamics and European integration. Dordrecht: Springer.
Marody Mirosława. 2014. „O społecznym zakorzenieniu kultury uniwersytetu”. Nauka 2: 27–32.
Meyer John W., Patricia Bromley. 2013. “The worldwide expansion of ‘organization’”. Sociological Theory 31(4): 366–389.
Mohrman Kathryn, Wanhua Ma, David Baker. 2008. “The research university in transition: The emerging global model”. Higher Education Policy 21(1): 5–27.
Nowell Lorelli, S., Jill Marie Norris. 2017. “Thematic analysis: Striving to meet the trustworthiness criteria”. International Journal of Qualitative Methods 16: 1–13.
Pinheiro Rómulo, Bjørn Stensaker. 2014. “Designing the entrepreneurial university: The interpretation of a global idea”. Public Organization Review 14(4): 497–516.
Ramirez Francisco O. 2006. The rationalization of universities. In: Transnational governance: Institutional dynamics of regulation, M. Djelic, K. Shalin-Andersson (eds.), 225–244. Cambridge: Cambridge University Press.
Ramirez Francisco O. 2010. Accounting for excellence: Transforming universities into organizational actors. In: Higher education, policy, and the global competition phenomenon, L.M. Portnoi, V.D. Rust, S.S. Bagley (eds.), 43–58. New York: Palgrave Macmillan.
Santiago Rui, Teresa Carvalho, Sonia Cardoso. 2015. “Portuguese academics’ perceptions of higher education institutions’ governance and management: A generational perspective”. Studies in Higher Education 40(8): 1471–1484.
Simonova Natalie, Dominik Antonowicz. 2006. “Czech and Polish higher education – from bureaucracy to market competition”. Czech Sociological Review 42(3): 517–536.
Shinn Terry. 2003. “The ‘triple helix’ and ‘new production of knowledge’ as socio-cognitive fields”. In: Social studies of science and technology: Looking back, ahead, B. Joerges, H. Nowotny (eds.), 103–116. Dordrecht: Springer.
Shore Cris. 2008. “Audit culture and illiberal governance. Universities and the politics of accountability”. Anthropological Theory 8(3): 278–298.
Shore Cris, Susan Wright. 2015. “Governing by numbers: Audit culture, rankings and the new world order”. Social Anthropology/Anthropologie Sociale 23(1): 22–28.
Smith Richard. 2006. “Peer review: A flawed process at the heart of science and journals”. Journal of the Royal Society of Medicine 99(4): 178–182.
Szadkowski Krystian. 2015. Uniwersytet jako dobro wspólne. Podstawy krytycznych badań nad szkolnictwem wyższym. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Sztompka Piotr. 2014. „Uniwersytet współczesny: Zderzenie dwóch kultur”. Nauka 1(24): 7–18.
Szwabowski Oskar. 2014. Uniwersytet – fabryka – maszyna: Uniwersytet w perspektywie radykalnej. Warszawa: Instytut Wydawniczy Książka i Prasa.
Welch Anthony. 2005. “Accountability or accountancy? Governance and university evaluation systems in an era of performativity”. Comparative and International Education Review 5: 116–144.
Willmott Hugh. 2003. “Commercialising higher education in the UK: The state, industry and peer review”. Studies in Higher Education 28(2): 129–141.
Wheelahan Leesa. 2012. Accessing knowledge in the university of the future. In: The future university. Ideas and possibilities, R. Barnett (ed.), 39–49. London – New York: Routledge.
Whitley Richard. 1982. The establishment and structure of the sciences as reputational organizations. In: Scientific establishments and hierarchies. Sociology of the sciences a yearbook, N. Elias, H. Martins, R. Whitley (eds.), 313–357. Dordrecht: Springer.
Woźnicki Jerzy. 2013. „Szkolnictwo wyższe w procesie przemian – zmiany systemowe: 2007–2012”. Studia BAS 3(35): 71–88.
Woźnicki Jerzy. 2010. „Strategia rozwoju szkolnictwa wyższego: 2010–2020. Przedstawienie projektu środowiskowego”. Nauka 1: 97–114.
Wójcicka Maria. 2009. „Zmiany w szkolnictwie wyższym z procesem bolońskim w tle”. Przegląd Socjologiczny LVIII(3): 9–30.
Zakowicz Ilona. 2012. „Idea uniwersytetu Wilhelma von Humboldta – kontynuacja czy zmierzch?”. Ogrody Nauk i Sztuk 2: 62–74.
Żylicz Maciej. 2015. Przyszłość uniwersytetów w Polsce. W: Szkolnictwo wyższe w obliczu zmian. Debaty PAU. Tom II, S. Biliński (red.), 11–18. Kraków: Polska Akademia Umiejętności.
