Budowa doliny Brzozówki w świetle wyników badań geofizycznych i geologicznych, Polska NE
DOI:
https://doi.org/10.26485/AGL/2021/111/5Słowa kluczowe:
Brzozówka, prospekcja georadarowa, rzeka niedożywiona, plejstocen, holocenAbstrakt
Meandrująca Brzozówka, lewy dopływ Biebrzy, położona w północno-wschodniej Polsce, w województwie podlaskim, płynie w szerokim obniżeniu polodowcowym o przebiegu N−S pomiędzy Wysoczyzną Goniądzką a Suchowolsko-Janowską. Dno doliny jest zatorfione. Badania georadarowe (GPR) miały na celu rozpoznanie budowy geologicznej dna obniżenia, określenie miąższości warstw torfu i wyznaczenie stropu jego podłoża mineralnego. Na przekrój GPR przecinający dolinę rzeki Brzozówki w kierunku wschodnio-zachodnim składa się 21 echogramów o łącznej długości 3525 m. Na echogramach zarejestrowano szereg anomalii na różnych poziomach. Stwierdzono nierówny strop podłoża mineralnego przykrytego warstwą osadów organicznych. W obrębie dna doliny można wyróżnić trzy segmenty o różnym wieku i odmiennej budowie: piaszczysto-żwirową terasę sandrową z okresu zlodowacenia wisły (vistulian), holoceńską równinę torfową (torfy zalegają na nierównym podłożu mineralnym, co może być pozostałością po starorzeczach plejstoceńskiego systemu roztokowego), piaszczyste aluwia holoceńskiego pasa meandrowego. Ten ostatni segment, fluwialny, zajmuje jedynie 10% szerokości dna, co pozwala uznać dolinę Brzozówki za dolinę rzeki niedożywionej.
Bibliografia
Banaszuk H. 1980. Geomorfologia południowej części Kotliny Biebrzańskiej. Prace i Studia Geograficzne. Wyd. UW: 7-66.
Banaszuk H. 2001. Kotlina Biebrzańska. Aktualny stan, walory i główne zagrożenia środowiska przyrodniczego. W: C. Sadowska-Snarska (red.) Społeczno-gospodarcze aspekty funkcjonowania Biebrzańskiego Parku Narodowego. Studia Regionalne. Wyd. Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Białymstoku, Białystok 4: 9-53.
Banaszuk H. 2004a. Ogólna charakterystyka Kotliny Biebrzańskiej i Biebrzańskiego Parku Narodowego. W: H. Banaszuk (red.) Kotlina Biebrzańska i Biebrzański Park Narodowy. Aktualny stan, walory, zagrożenia i potrzeby czynnej ochrony środowiska. Monografia przyrodnicza. Wyd. Ekonomia i Środowisko, Białystok: 19-25, 44-98.
Banaszuk H. 2004b. Geomorfologia Kotliny Biebrzańskiej. W: H. Banaszuk (red.) Kotlina Biebrzańska i Biebrzański Park Narodowy. Aktualny stan, walory, zagrożenia i potrzeby czynnej ochrony środowiska. Monografia przyrodnicza. Wyd. Ekonomia i Środowisko, Białystok: 44-98.
Chwałek S., Kalicki T., Krupa J. 2016. Results of ground-penetrating radar (GPR) survey of Agora. International Symposium Paphos Agora Project „In the heart of ancient city – Five years of Krakow Archaeologists’ Research at the Paphos Agora on Cyprus (2011-2015).
Dury G.H. 1970. General theory of meandering valleys and underfit streams. W: G.H. Dury (ed.) Rivers and river terraces. Wyd. Macmillan, London: 264 -275.
Falkowski E. 1970. Historia i prognoza rozwoju układu koryta wybranych odcinków rzek nizinnych Polski. Biuletyn Geologiczny 12: 5-121.
Folk R.L., Ward W.C. 1957. Brazos River bar: a study in the significance of grain size parameters.
Jour¬nal of Sedimentary Petrology 27: 3-27.
Frączek M., Kalicki M., Wawrusiewicz A., Sanko A.F. 2018. Kontekst środowiskowy i stratygrafia stanowiska archeologicznego Lipowo w Kotli-nie Biebrzy (NE Polska). Acta Geographica Lodziensia 107: 25-37.
Frączek M., Bęben A., Żurek K., Kalicki T., Wawrusiewicz A., Szypul W., Kasprzyk P. 2020. New results of the palaeoenvironmental and archaeological research of the Subneolithic hunter-gatherer communities of the Niemen Culture case study for Lipsk site (NE Poland). Acta Geobalcanica 6-3: 37-144.
Kalicki T. 2006. Zapis zmian klimatu oraz działalno-ści człowieka i ich rola w holoceńskiej ewolu-cji dolin środkowoeuropejskich. Prace Geograficzne IGiPZ PAN 204.
Kalicki Т., Sanko A.F, Trifonov Yu.Yu. 2019. Types of underfit stream valleys on the territory of Belarus. Journal of the Belarusian State Un-versity. Geography and Geology 2: 108-120 (in Russian) https://doi.org/10.33581/2521-6740-2019-2-108-120
Kalicki T., Chrabąszcz M., Chwałek S., Tsvirko D., Żurek K., Biesaga P., Przepióra P. 2021. New research results in the lower and middle section of the Łososina valley (Wierna Rzeka) Holy Cross Mountains, Poland. Acta Geobalcanica 7-1: 13-18.
Kondracki J. 2004. Geografia Polski: regiony fizycznogeograficzne. PWN, Warszawa.
Kozarski S. 1995. Deglacjacja północno-zachodniej Polski: warunki środowiska i transformacja geosystemu (~20 ka→10 ka BP). Dokumentacja Geograficzna 1.
Kozłowski I. 2005. Objaśnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski, arkusz Suchowola. PIG, Warszawa.
Lamparski P. 2004. Formy i osady czwartorzędowe w świetle badań georadarowych. Prace Geograficzne IGiPZ PAN 194.
Lamparski P. 2020. Badania georadarowe kemów jako przykład możliwości zastosowania metod geofizycznych do badania form zbudowanych z drobnoziarnistych osadów klastycznych. Przegląd Geograficzny 92(3): 423-446.
Lindner L., Marks L. 2012. O podziale klimatostratygraficznym kompleksu środkowopolskiego w plejstocenie Polski. Przegląd Geologiczny 60(1): 36-45.
Mojski J.E. 1972. Nizina Podlaska. W: R. Galon (red.) Geomorfologia Polski. T. 2. Niż Polski. PWN, Warszawa: 318-373.
Mojski J.E. 2005. Ziemie polskie w czwartorzędzie. Zarys morfogenezy. PIG, Warszawa.
Musiał A. 1992. Studium rzeźby glacjalnej północnego Podlasia. Rozprawy Uniwersytetu Warszawskiego. Warszawa.
Przepióra P., Żurek K., Kalicki T., Frączek M., Wawrusiewicz A., Piasecki A., Piasecka K., Fularczyk K., Biesaga P., Malęga E. 2019a. Geoarchaeology of “Valley Forts”: case study at Jatwieź Duża (Podlasie, E-Poland) - first results. Proceedings Geobalcanica: 43-50.
Przepióra P., Kalicki T., Chwałek S., Houbrechts G. 2019b. Historyczny układ hydrotechniczny w Jędrowie (województwo świętokrzyskie) zachowany w formach i osadach – studium geoarcheologiczno-konserwatorskie. Acta Universitatis Lodziensis, Folia Geographica Physica 18: 29-40.
Val’chik M.A. 1992. Razvitie dolinno-rechnoy seti Belorussii i Pribaltiki v sviazi s degradaciey valdayskogo lednikovogo pokrova W: L.M. Shirokov (red.) Gidrographicheskaya set’ Belorussii i regulirovanie rechnogo stoka. Wyd. Universitetskoye, Minsk: 3-10.
Walanus A., Goslar T. 2009. Datowanie radiowęglo-we. Wyd. AGH.
Wawrusiewicz A., Kalicki T., Przeździecki M., Frączek M., Manasterski D. 2017. Grądy-Woniecko. Ostatni łowcy-zbieracze znad środkowej Narwi. Muzeum Podlaskie w Białymstoku, Białystok.
Weckwerth P., Wysota W., Piotrowski W., Adamczy-ka A., Krawieca A., Dąbrowski M. 2019. Late Weichselian glacier outburst floods in North-Eastern Poland: Landform evidence and palaeohydraulic significance. Earth-Science Reviews 194: 216-233.
Żurek K., Kalicki T., Niebieszczański J., Chwałek S., Przepióra P., Frączek M., Bahyrycz C. 2020. Preliminary results of the geophysical surveys of the network of defence settlements from the Bronze Age between the Biebrza and Narew (NE Poland). Acta Geobalcanica 6-2: 57-64.
