Wpływ czynników geogenicznych na kopalne fauny wioślarek (Cladocera) zbadanych w stanowiskach Jany i Klenica (Polska Zachodnia)
DOI:
https://doi.org/10.26485/AGL/2021/111/7Słowa kluczowe:
Środkowe Nadodrze, Pradolina Warciańsko-Odrzańska, parametry fizykochemiczne osadów, CladoceraAbstrakt
W artykule przedyskutowano zagadnienie wpływu rzeźby terenu i budowy geologicznej dużej doliny rzecznej na jakość materiału zawartego w dwóch rdzeniach z utworami organogenicznymi. Naświetlono położenie obu badanych stanowisk, scharakteryzowano rzeźbę mezoregionu fizycznogeograficznego, w którym prowadzono badania oraz geomorfologię najbliższego otoczenia badanych stanowisk, a także bliżej omówiono warunki geologiczne. Przedstawiono sekwencje zmian subfosylnych faun Cladocera w obu badanych stanowiskach i podano interpretacje uzyskanego zapisu ich przemian. Dodatkowo uwzględniono wyniki analiz pięciu wybranych parametrów fizykochemicznych badanych utworów organicznych, jak również zinterpretowano uzyskane dane. W podsumowaniu stwierdzono, że lokalizacja badanych rdzeni w dolinach dużych rzek może mieć istotny wpływ na jakość materiału poddawanego analizom, co finalnie rzutuje na wnioskowanie i wiarygodność czynionych rekonstrukcji zmian środowiskowych i narastającej antropopresji.
Bibliografia
Bartkowski T. 1970. Wielkopolska i Środkowe Nadodrze. PWN, Warszawa.
Bronk Ramsey C., Lee S. 2013. Recent and planned developments of the program OxCal. Radiocarbon 55(2): 720-730.
Bronk Ramsey C. 2017. Methods for summarizing radiocarbon datasets. Radiocarbon 59(06): 1-25.
Domańska L., Kittel P., Forysiak J. 2009. Środowiskowe uwarunkowania lokalizacji osadnictwa. Środowisko-Człowiek-Cywilizacja, Seria wydawnicza Stowarzyszenia Archeologii Środowiskowej II. Bogucki Wyd. Nauk., Poznań.
Dubicki A., Słota H., Zieliński J. 1999. Dorzecze Odry – monografia powodzi lipiec 1997. IMGW, Warszawa.
Forysiak J., Twardy J. 2015. Warunki środowiska przyrodniczego i ich znaczenie dla osadnictwa na stanowisku 23 w Mozowie i w jego najbliższym otoczeniu. W: B. Gruszka (red.) Osada z połowy VII i początku VIII wieku w Mozowie, stan. 23, woj. lubuskie. Źródła archeologiczne i środowiskowe. Monografie wczesnośredniowieczne t. I, Zielona Góra: 9-16.
Forysiak J., Twardy J. 2016. Charakterystyka litologiczna utworów wypełnienia starorzecza w Połupinie i ich znaczenie paleogeograficzne. W: B. Gruszka (red.) Wczesnośredniowieczny gród w Połupinie, stan. 2. Nowe analizy i interpretacje źródeł archeologicznych i przyrodniczych. Wydawnictwo Fundacji Archeologicznej w Zielonej Górze, Zielona Góra: 23-30.
Forysiak J., Rudna M. 2019. Cechy utworów biogenicznych doliny Odry w rejonie Przytoku i ich znaczenie pelaogeograficzne. W: B. Gruszka (red.) Wczesnośredniowieczny gród i osada w Przytoku, stan. 1 i 2. Wyniki dawnych i współczesnych badań archeologicznych i środowiskowych. Monografie wczesnośredniowieczne, t. IV. Muzeum Archeologiczne Środkowego Nadodrza w Zielonej Górze z/s w Świdnicy, Zielona Góra: 19-30.
Forysiak J., Twardy J. 2019. Przyrodnicza charakterystyka stanowiska 1 w Przytoku i jego najbliższego otoczenia. W: B. Gruszka (red.) Wczesnośredniowieczny gród i osada w Przytoku, stan. 1 i 2. Wyniki dawnych i współczesnych badań archeologicznych i środowiskowych. Monografie wczesnośredniowieczne, t. IV. Muzeum Archeologiczne Środkowego Nadodrza w Zielonej Górze z/s w Świdnicy, Zielona Góra: 9-17.
Frey D.G. 1986. Cladocera analysis. W: B.E. Berglund (red.) Handbook of Holocene Palaeoecology and Palaeohydrology. Wiley, Chichester, UK: 667-692.
Gilewska S. 1986. Podział Polski na jednostki geomorfologiczne. Przegląd Geograficzny 58(1-2): 15-40.
Gradziński R., Kostecka A., Radomski A., Unrug R. 1986. Zarys sedymentologii. Wyd. Geol., Warszawa.
Gruszka B. 2007. Osada z najstarszej fazy wczesne-go średniowiecza w Stożnem, stan. 2, pow. Zielona Góra. Wstępne wyniki badań. Archeologia Środkowego Nadodrza V, Zielona Góra.
Gruszka B. 2010. Wczesnośredniowieczna osada przygrodowa (podgrodzie?) w Klenicy (stan. 4), pow. zielonogórski. Opracowanie wyników badań z 1962 roku. Archeologia Środkowego Nadodrza, t. VII, Zielona Góra.
Gruszka B. 2014. Wczesnośredniowieczna osada w Zawadzie, stan. 1, gm. Zielona Góra. Studia interdyscyplinarne. Wyd. Fundacji Archeologicznej, Zielona Góra.
Gruszka B. 2015. Wprowadzenie. W: B. Gruszka (red.) Osada z połowy VII i początku VIII wieku w Mozowie, stan. 23, woj. lubuskie. Źródła archeologiczne i środowiskowe. Monografie wczesnośredniowieczne, t. I: 5-8.
Gruszka B. 2019. Grodzisko i osada w Przytoku (stan. 1 i 2) na tle sytuacji osadniczej oraz środowiska naturalnego w VIII-IX wieku. W: B. Gruszka (red.) Wczesnośredniowieczny gród i osada w Przytoku, stan. 1 i 2. Wyniki dawnych i współczesnych badań archeologicznych i środowiskowych. Monografie wczesnośredniowieczne, t. IV. Muzeum Ar-cheologiczne Środkowego Nadodrza w Zielonej Górze z/s w Świdnicy, Zielona Góra: 49-60.
Gruszka B., Łuczak A. 2015. Wczesnośredniowieczny mikroregion osadniczy Mozów-Sulechów ze szczególnym uwzględnieniem osady w Mo-zowie, stan. 23. Warunki lokalizacji osadnictwa. W: B. Gruszka (red.) Osada z połowy VII i początku VIII wieku w Mozowie, stan. 23, woj. lubuskie. Źródła archeologiczne i środowiskowe. Monografie wczesnośredniowieczne, t. I: 23-44.
Gruszka B., Kałagate S., Twardy J., Forysiak J. 2015. Oba grody nam spalili, czyli o grodzisku w Gostchorzu (Goskar). Krosno Odrzańskie: 1-30.
Gruszka B., Forysiak J., Gunia P., Łuczak A., Makowiecka M., Makowiecki D., Michalak A., Milecka K., Sawicka J., Sikorski A, Twardy J. 2016a. Grodzisko w Połupinie, stan. 2 w świetle analiz archeologicznych i przyrodniczych. Podsumowanie i postulaty badawcze. W: B. Gruszka (red.) Wczesnośredniowieczny gród w Połupinie, stan. 2. Nowe analizy i interpretacje źródeł archeologicznych i przyrodniczych. Wydawnictwo Fundacji Archeologicznej w Zielonej Górze, Zielona Góra: 325-332.
Gruszka B., Milecka K., Makowiecki D., Forysiak J., Twardy J., Łuczak A. 2016b. Odczytane z ziemi. Rezultaty badań paleośrodowiskowych wybranych wczesnośredniowiecznych stanowisk z Ziemi Lubuskiej. Konferencja: „Ziemia-żywioł ujarzmiony i nieujarzmiony”. Muzeum Lubuskie im. Jana Dekerta w Gorzowie Wielkopolskim, Gorzów Wielkopolski: 13-14.
Karczewski A. 2007. Mapa geomorfologiczna Niziny Wielkopolsko-Kujawskiej. Numeryczna mapa geomorfologiczna w red. nauk. A. Karczewskiego. UAM, Poznań.
Klaczak K., Sadowski K. 2012. Analiza cech środowiska naturalnego oraz jego zmian w holocenie w otoczeniu stan. 2 w Nowińcu, gm. Lubsko, woj. lubuskie. W: B. Gruszka (red.) Nowiniec, stan. 2. Wczesnośredniowieczny gród na pograniczu śląsko-łużyckim w świetle badań interdyscyplinarnych. Wydawnictwo Fundacji Archeologicznej w Zielonej Górze, Zielona Góra: 7-14.
Klatka T. 1958. Muły antropogeniczne doliny Świśliny i ich dynamiczna interpretacja. Acta Geographica Universitatis Lodziensis 8: 165-187.
Klimek K. 1999. Upper Odra alluvial plains activity within the Upper Silesia. W: A. Kostrzewski (red.) Funkcjonowanie geosystemów zleni rzecznych. Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Poznań: 48-51.
Kondracki J. 1978. Geografia fizyczna Polski. PWN, Warszawa.
Korabiewski B. 2005. Analityka laboratoryjna gruntów i wód. Metodyka badań wykonywanych w Laboratorium Gruntoznawczym przy Zakładzie Geografii Fizycznej. Uniwersytet Wrocławski instytut Geografii i Rozwoju Regionalnego, Zakład Geografii Fizycznej.
Koszałka J. 2012. Źrodła archeobotaniczne z grodzi-ska w Nowińcu, stan. 2, gm. Lubsko, woj. lubuskie. W: B. Gruszka (red.) Nowiniec, stan. 2. Wczesnośredniowieczny gród na pograniczu śląsko-łużyckim w świetle badań interdyscyplinarnych. Wydawnictwo Fundacji Archeologicznej w Zielonej Górze, Zielona Góra: 205-208.
Kozarski S., Nowaczyk B. 1999. Paleogeografia Polski w vistulianie. W: L. Starkel (red.) Geografia Polski. Środowisko przyrodnicze. PWN, Warszawa: 79-103.
Kurek J., Korosi J.B., Jeziorski A., Smol J.P. 2010. Establishing reliable minimum count sizes for cladoceran subfossils sampled from lake sed-iments. Journal of Paleolimnology 44: 603-612.
Marks L. 2005. Pleistocene glacial limits in the territory of Poland. Przegląd Geologiczny 53,10/2: 988-993.
Milecka K. 2014. Tło środowiskowe osadnictwa w rejonie stanowiska 1 w Zawadzie na podstawie wyników analizy palinologicznej. W: B. Gruszka (red.) Wczesnośredniowieczna osada w Zawadzie, stan. 1, gm. Zielona Góra. Studia interdyscyplinarne. Wydawnictwo Fundacji Archeologicznej w Zielonej Górze, Zielona Góra: 37-48.
Milecka K. 2015. Wczesnośredniowieczna osada w Mozowie, stan. 23. Analiza środowiskowa na podstawie badań palinologicznych. W: B. Gruszka (red.) Osada z połowy VII i początku VIII wieku w Mozowie, stan. 23, woj. Źródła archeologiczne i środowiskowe. Monografie wczesnośredniowieczne, t. I, Zielona Góra: 17-22.
Milecka K., Forysiak J., Gruszka B., Makowiecki D., Twardy J. 2017. Środowiskowe uwarunkowania osadnictwa wczesnośredniowiecznego w zachodniej Polsce. W: D. Nalepka, R. Stachowicz-Rybka (red.) Wpływ człowieka na roślinność Krakowa i okolic w okresie górnego czwartorzędu. Instytut Botaniki im. Władysława Szafera, Polska Akademia Nauk, Kraków: 24-25.
Mojski J.E. 2005. Ziemie polskie w czwartorzędzie. Zarys morfogenezy. PIG, Warszawa.
Myślińska E. 1999. Parametry fizyczne torfów i ocena metod ich oznaczania. Przegląd Geograficzny 47(7): 676-682.
Myślińska E. 2016. Laboratoryjne badania gruntów i gleb, Wyd. UW, Warszawa.
Niska M. 2013. Ewolucja stawu młyńskiego w dolinie Jarosławianki w świetle analizy kopalnych szczątków Cladocera (Crustacea). W: J. Jonczak (red.) Środowisko glebotwórcze i gleby dolin rzecznych. Poznań: 103-112.
Nowaczyk B., Pazdur A., Pazdur M. F., Awsiuk R. 1985. Stratygrafia i warunki rozwoju wydmy w Pomorsku koło Sulechowa w świetle nowych badań. Badania Fizjograficzne nad Polską Zachodnią. Seria A: Geografia Fizyczna 35: 103-127.
Reimer P. J., Bard E., Bayliss A., Beck J. W., Black-well P. G., Ramsey Bronk C., Buck C. E., Cheng H., Edwards R. L., Friedrich M., Grootes P. M., Guilderson T. P., Haflidason H., Hajdas I., Hatte C., Heaton T. J., Hoffmann D. L., Hogg A. G., Hughen K. A., Kaiser K. F., Kromer B., Manning S. W., Niu M., Reimer R. W., Richards D. A., Scott E. M., Southon J. R., Staff R. A., Turney C. S. M., van der Plicht J. 2013. IntCal13 and Marine13 radiocarbon age calibration curves 0–50,000 years cal BP. Radiocarbon 55(4): 1869-1887.
Rennwanz J. 2019. Starorzecze w sąsiedztwie wczesnośredniowiecznego grodziska i osady w Przytoku w świetle analiz makroskopowych szczątków roślinnych. W: B. Gruszka (red.) Wczesnośredniowieczny gród i osada w Przy-toku, stan. 1 i 2. Wyniki dawnych i współczesnych badań archeologicznych i środowiskowych. Monografie wczesnośredniowieczne, t. IV. Muzeum Archeologiczne Środkowego Nadodrza w Zielonej Górze z/s w Świdnicy, Zielona Góra: 45-48.
Rotnicki K., Starkel L. 1999. Przekształcenie rzeźby w holocenie. W: L. Starkel (red.) Geografia Polski – środowisko przyrodnicze. PWN, Warszawa: 139-151.
Rybak J.I., Błędzki L.A. 2010. Słodkowodne Skorupiaki Planktonowe. Klucz do oznaczania gatunków. Wyd. UW, Warszawa.
Sadowski K. 2014. Geomorfologia i budowa geologiczna otoczenia stanowiska 1 w Zawadzie, gm. Zielona Góra. W: B. Gruszka (red.) Wczesnośredniowieczna osada w Zawadzie, stan. 1, gm. Zielona Góra. Studia interdyscyplinarne. Wydawnictwo Fundacji Archeologicznej w Zielonej Górze, Zielona Góra: 9-12.
Solon J., Borzyszkowski J., Bidłasik M., Richling A., Badora K., Balon J., Brzezińska-Wójcik T., Chabudziński Ł., Dobrowolski R., Grzegorczyk I., Jodłowski M., Kistowski M., Kot R., Krąż P., Lechnio J., Macias A., Majchrowska A., Malinowska E., Migoń P., Myga-Piątek U., Nita J., Papińska E., Rodzik J., Strzyż M., Terpiłowski S., Ziaja W. 2018. Physico-geographical mesoregions of Poland: verification and adjustment of boundaries on the basis of contemporary spatial data. Geographia Polonica 91(2): 143-170.
Szałajdewicz J. 1992. Szczegółowa mapa geologic-na Polski w skali 1:50 000, ark. Konotop (576). PIG, Warszawa.
Szałajdewicz J. 1995. Objaśnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000, ark. Konotop (576). PIG, Warszawa.
Szeroczyńska K. 1985. Cladocera jako wskaźnik ekologiczny w późnoczwartorzędowych osadach jeziornych Polski północnej. Acta Paleontologica Polonica 30: 3-69.
Szeroczyńska K., Sarmaja-Korjonen K. 2007. Atlas of Subfossil Cladocera from Central and Northen Europe. Friends of the Lower Vistula Society.
Teisseyre A.K. 1985. Mady dolin sudeckich. Część I: Ogólna charakterystyka środowiskowa (na przykładzie zlewni górnego Bobru). Geologia Sudetica 20(1): 113-195.
Tobolski K. 2000. Przewodnik do oznaczania torfów i osadów jeziornych. PWN, Warszawa.
Twardy J. 2018. Wybrane aspekty badań geoarcheologicznych. Acta Geographica Lodziensia 107: 7-9.
Twardy J., Klimek K. 2008. Współczesna ewolucja strefy staroglacjalnej Niżu Polskiego. W: L. Starkel, A. Kostrzewski, A. Kotarba, K. Krzemień (red.) Współczesne przemiany rzeźby Polski. SGP, IGiPZ PAN, IGiGP UJ, Kraków: 229-270.
Twardy J., Forysiak J. 2016. Przyrodnicze uwarunkowania lokalizacji wczesnośredniowiecznego grodu w Połupinie, stan. 2, gm. Dąbie (woj. lubuskie). W: B. Gruszka (red.) Wczesnośredniowieczny gród w Połupinie, stan. 2. Nowe analizy i interpretacje źródeł archeologicznych i przyrodniczych. Wydawnictwo Fundacji Archeologicznej w Zielonej Górze, Zielona Góra: 9-21.
Twardy J., Forysiak J. 2020. Charakterystyka geogenicznych składowych środowiska przyrodniczego w otoczeniu grodziska w Tarnawie Rzepińskiej (pow. słubicki). W: Wczesnośredniowieczne Grodzisko w Tarnawie Rzepińskiej. Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, Zielona Góra – Szczecin: 9-15.Twardy J., Forysiak J., Rodak J., Moździoch J. 2018. Środowiskowe czynniki lokalizacji wybranych grodzisk w środkowej części Polski zachodniej. Acta Geographica Lodziensia 107: 93-117.
Urbański K. 1998. Szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1:50 000, ark. Zielona Góra (575). PIG, Warszawa.
Urbański K. 2003. Objaśnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000, ark. Zielona Góra (575). PIG, Warszawa.
Wilgat T. 1999. Zmiany stosunków wodnych pod wpływem gospodarki. W: L. Starkel (red.) Geografia Polski. Środowisko przyrodnicze. PWN, Warszawa: 202-220.
Zieliński T. 1998. Litofacjalna identyfikacja osadów rzecznych. W: E. Mycielska-Dowgiałło (red.) Struktury sedymentacyjne i postsedymentacyjne w osadach czwartorzędowych i ich wartość interpretacyjna. WGiSR UW, Warszawa: 195-257.
www.geoserwis.gdos.gov.pl/mapy/
