Od rozwoju przez kulturę po mega-projekt. Rozszerzone studium przypadku Nowego Centrum Łodzi
DOI:
https://doi.org/10.26485/PS/2021/70.4/4Słowa kluczowe:
mega-projekt, funkcja katalityczna, projekt flagowy, regeneracja, gentryfikacja, efekt Bilbao/Guggenheim, planowanie przestrzenneAbstrakt
Celem tekstu jest ukazanie specyfiki mega-projektu rewitalizacji Nowego Centrum Łodzi (NCŁ). Projekt został zainspirowany koncepcją efektu Bilbao/Guggenheima (na potrzeby tekstu określamy go jako model Bilbao 1 – rewitalizacja poprzez inwestycję w kulturę), jednak w toku jego implementacji przekształcił się on w kolejny mega-projekt (określany przez nas jako model Bilbao 2). Zmiana ta przyniosła poważne konsekwencje dla mieszkańców. Mega-projekty najczęściej służą jedynie wąskiej grupie beneficjentów, a ich koszt ponosi cała społeczność. Model Bilbao 1 stwarza realne szansę na społeczny rozwój miasta, podczas gdy Bilbao 2 to przede wszystkim super-gentryfikacja. W pierwszym kultura ma odgrywać autentyczną rolę w rozwoju miast, w drugim służy odwróceniu uwagi od lub legitymizacji komercyjnych inwestycji. W wielu przypadkach obecność znanych architektów i umiejscowienie funkcji specjalnych uzasadnia różnice w procedurach planowania i koncentrację ogromnych inwestycji publicznych, które tworzą realne warunki dla rynków komercyjnych i mieszkaniowych. W badaniach stosujemy metodę rozszerzonego studium przypadku. Łączymy dane z intensywnej etnografii, pogłębionych wywiadów i analizy dokumentów urbanistycznych. Jakkolwiek przypadek NCŁ jest po wieloma względami typowy, to wskazać można tu aspekty, które nie towarzyszyły innym mega-projektom znanym z literatury, co może uzupełnić teoretyczne i praktyczne aspekty refleksji nad mega-projektami. Dotyczy to w szczególności specyficznego modelu zarządzania projektem.
Bibliografia
Afeltowicz, Łukasz, Krzysztof Olechnicki, Tomasz Szlendak, Michał Wróblewski, Jacek Gądecki. 2021. “How to make the white elephant work: Findings from ethnographic research into Polish new cultural institutions”. International Journal of Cultural Policy 27(3): 377–393.
Afeltowicz, Łukasz, Jacek Gądecki, Krzysztof Olechnicki, Tomasz Szlendak, Michał Wróblewski. 2018. Efekt Bilbao/kult cargo: Nowe instytucje kultury w Polsce. Elbląg: Elbląskie Towarzystwo Naukowe im. Jana Myliusa.
Anielska Karolina. 2019. „Gentryfikacja, jak ją rozpoznać i zmierzyć przy użyciu dostępnych danych ilościowych”. Studia Regionalne i Lokalne 77: 83–102.
Attoe Wayne, Dann Logan. 1989. American urban architecture: Catalysts in the design of cities. University of California Press.
Audretsch David B. 2015. Everything in its place: Entrepreneurship and the strategic management of cities, regions, and states. Oxford University Press.
Augé Marc. 2008. Non-places: An introduction to supermodernity. London and New York: Verso.
Burawoy Michael. 1998. “The extended case method”. Sociological theory 16(1): 4–33.
Butler Tim, Loretta Lees. 2006. “Supergentrification in Barnsbury, London: Globalization and gentrifying global elites at the neighbourhood level”. Transactions of the Institute of British Geographers 31(4): 467–487.
Crawford Leslie. 2001. “Guggenheim, Bilbao, and the ‘hot banana’”. Financial Times 4 September.
Crawford Leslie. 2007. “The museum that saved a city”. Financial Times 6 October.
Deng Ying, S.W. Poon. 2014. “Positioning mega-event flagships–from performing arts center of expo 2010 to Mercedes-Benz Arena”. Architectural Engineering and Design Management 10 (3–4): 233–250.
Fainstein Susan S. 2008. “Mega-projects in New York, London and Amsterdam”. International Journal of Urban and Regional Research 32(4): 768–785.
Lees Loretta. 2003a. “Urban geography: ‘New’ urban geography and the ethnographic void”. Progress in Human Geography 27(1): 107–113.
Lees Loretta. 2003b. “Super-gentrification: The case of Brooklyn Heights, New York City”. Urban Studies 40(12): 2487–2509.
Clark Eric. 2005. The order and simplicity of gentrification political challenge. In: Gentrification in a global context: The new urban colonialism, R. Atkinson, G. Bridge (eds.), 261–269. London: Routledge.
Esteban Marisol. 2000. Bilbao, luces y sombras del titanio. El proceso de regeneración urbana del Bilbao metropolitano. Bilbao: Servicio Editorial Universidad del País Vasco.
Gądecki Jacek. 2013. „Odkrywając miasto idealne? Marginalna gentryfikacja starej części dzielnicy Nowa Huta.” Studia Regionalne i Lokalne. 54(4): 64–81.
Gądecki Jacek. 2018. „Od zawężenia do rozszerzenia wspólnoty: Od współdzielenia do wykluczenia: Koncepcja inteligentnego miasta a ważne wyzwania dla wspólnoty miejskiej”. Miscellanea Anthropologica et Sociologica 19(1): 136–146.
González Sara. 2006. “Scalar narratives in Bilbao: A cultural politics of scales approach to the study of urban policy”. International journal of urban and regional research 30(4): 836–857.
Grodach Carl. 2008. “Museums as urban catalysts: The role of urban design in flagship cultural development”. Journal of Urban Design 13(2): 195–212.
Grodach Carl. 2010. “Beyond Bilbao: Rethinking flagship cultural development and planning in three California cities”. Journal of planning education and research 29(3): 353–366.
Grodach Carl, Nicole Foster, James Murdoch. 2018. “Gentrification, displacement and the arts: Untangling the relationship between arts industries and place change”. Urban Studies 55(4): 807–825.
Heidenreich Martin, Beatriz Plaza. 2015. “Renewal through culture? The role of museums in the renewal of industrial regions in Europe”. European Planning Studies 23 (8): 1441–1455.
Jakóbczyk-Gryszkiewicz Jolanta. (eds.) 2015. Procesy gentryfikacji w obszarach śródmiejskich wielkich miast na przykładzie Warszawy, Łodzi i Gdańska. Warszawa: Komitet Przestrzennego Zagospodarowania Kraju PAN.
Joerges Bernward. 2019. Large technical systems: Concepts and issues. London: Routledge.
Loftman Patrick, Brendan Nevin. 1995. “Prestige projects and urban regeneration in the 1980s and 1990s: A review of benefits and limitations”. Planning Practice & Research 10 (3–4): 299–316.
Malheiros Jorge, Rui Carvalho, Luís Mendes. 2013. “Gentrification, residential ethnicization and the social production of fragmented space in two multi-ethnic neighbourhoods of Lisbon and Bilbao”. Finisterra XLVIII 96: 109–135.
Mayntz Renate, Thomas Hughes. 2019. The development of large technical systems. London: Routledge.
Moore Rowan. 2017. The Bilbao effect: How Frank Gehry’s Guggenheim started a global craze. The Guardian, 1 October, https://www.theguardian.com/artanddesign/2017/oct/01/bilbao-effect-frank-gehry-guggenheim-global-craze [access: 01.06.2021].
Mpungose Aubrey, Brij Maharaj. 2021. “Megaprojects in the context of neoliberalism: Socio-economic and spatial impacts of the proposed dig-out port in Durban, South Africa”. Urban Forum. Springer Netherlands: 1–23.
Nematikutenaee Nahid Farzaneh Salami, Farideh Asadian. 2018. “Urban catalyst: Concepts and requirements”. Geography 15(55): 0–0.
Orueta Fernando Diaz, Susan S. Fainstein. 2008. “The new mega-projects: Genesis and impacts”. International journal of urban and regional research 32(4): 759–767.
Smith Andrew, Ingvild von Krogh Strand. 2011. “Oslo’s new Opera House: Cultural flagship, regeneration tool or destination icon?”. European Urban and Regional Studies 18(1): 93–110.
Smyth Hedley. 2005. Marketing the city: The role of flagship developments in urban regeneration. London: Taylor & Francis.
Swyngedouw Erik, Frank Moulaert, Arantxa Rodriguez. 2002. “Neoliberal urbanization in Europe: Largescale urban development projects and the new urban policy”. Antipode 34(3): 547–582.
Plaza Beatriz. 2006. “The return on investment of the Guggenheim Museum Bilbao”. International Journal of Urban and Regional Research 30(2): 452–467.
Plaza Beatriz, Manuel Tironi, Silke N. Haarich. 2009. “Bilbao’s art scene and the “Guggenheim effect” revisited”. European Planning Studies 17(11): 1711–1729.
Podagrosi Angelo, Igor Vojnovic, Bruce Pigozzi. 2011. “The diversity of gentrification in Houston’s urban renaissance: From cleansing the urban poor to supergentrification”. Environment and Planning A 43(8): 1910–1929.
Ponzini Davide. 2011. “Large scale development projects and star architecture in the absence of democratic politics: The case of Abu Dhabi, UAE.” Cities 28(3): 251–259.
Rybczynski Witold. 2018. When buildings try too hard – Architects and developers are focused on erecting icons. Why most fall short, The Wall Street Journal 8 November, https://www.wsj.com/articles/SB122731149503149341 [access: 01.06.2021].
Temelová Jana. 2007. “Flagship developments and the physical upgrading of the post-socialist inner city: The Golden Angel Project in Prague”. Geografiska Annaler. Series B, Human Geography 89(2): 169–181.
Thomas Wiliam I., Dorothy S. Thomas. 1928. The child in America: Behavior problems and programs. New York: Knopf.
Vicario Lorenzo, P. Manuel Martínez Monje. 2003. “Another ‘Guggenheim effect’? The generation of a potentially gentrifiable neighbourhood in Bilbao”. Urban Studies 40(12): 2383–2400.
Voase Richard. 1997. “The role of flagship cultural projects in urban regeneration: A case study and commentary”. Managing Leisure 2(4): 230–241.
Woronkowicz Joanna, D. Carroll Joynes, Peter Frumkin, Anastasia Kolendo, Bruce A. Seaman, Robert Gertner, Norman M. Bradburn. 2012. Set in stone: Building America’s new generation of arts facilities, 1994–2008. Chicago: The Cultural Policy Center at the University of Chicago
Woronkowicz Joanna, D. Carroll Joynes, Norman Bradburn. 2014. Building better arts facilities: Lessons from a US National Study. Londyn: Routledge.
Zenker Sebastian, Suzanne Beckmann. 2013. “Measuring brand image effects of flagship projects for place brands: The case of Hamburg”. Journal of Brand Management 20(8): 642–655.
