16th-century calendar text “Nauka krótka…”: between the department of astrology and the monastic guide
DOI:
https://doi.org/10.26485/me.2022.2-01Keywords:
Krakow Academy, Astrology, Prognostics, Early Modern Medicine, Scientific Terminology, Popular ScienceAbstract
The article discusses a chapter from an early sixteenth-century collection – “Conservatio sanitatis” (BOZ 69, fol. 93v-96r). “Nauka krótka…” is a collection of medical, care, and household instructions most likely transcribed from an informational calendar supplement. Astrological knowledge was used to create “Nauka krótka…”, subjected to a process of popularization that can be observed in the linguistic and content structure of the text. This popularization provides a contribution to considerations on the beginnings of scientific and popular scientific Polish language variants. The provenance of “Nauka krótka…” places this text in the circle of prognostic works developed at the Krakow Academy, which constitute both evidence of the development of astrological science at the turn of the 15th and 16th centuries, and a series of transformations that the results of research and observations underwent to reach the literate audience with content conveyed by scientific authorities.
References
Bohomolec, F. (1976). [O zamyśle drukowania kalendarzy moralnych w piśmie]. W: E. Aleksandrowska (oprac.), „Monitor”1765–1785. Wybór. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Conservatio sanitatis (BOZ 69, 1535). Rkps Biblioteki Narodowej. Sygn. BOZ 69.
Falimirz, S. (1534). O ziołach i mocy ich. Kraków: drukarnia F. Unglera.
Michał z Wiślicy (1531). [Dziennik wyborów ku latu 1531]. Kraków: drukarnia F. Unglera.
Piotr z Proboszczowic (1555). [Praktyka na rok 1555]. Kraków: wydał Ł. Andrysowicz.
Arabas, I. (2009). Encyklopedie zdrowia w epoce ciekawości. W: I. M. Dacka-Górzyńska, J. Partyka (red.), Staropolskie kompendia wiedzy (s. 257–267). Warszawa: Wydawnictwo DiG.
Arendt, A. (2019). Archeologia zatroskania. Staropolskie kalendarze w działaniu. Warszawa: Wydawnictwo UW.
Bochenek, A. (2012). Anatomia człowieka. T. 3: Układ naczyniowy. Wyd. 9. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL.
Dacka-Górzyńska, M., Partyka, J. (red.) (2013). Kalendarze staropolskie. Warszawa: Wydawnictwo DiG.
Dukes, H. (2021). The Zodiac Man. Collections/Images. The Public Domain Review. Pobrane z: https://publicdomainreview.org/collection/zodiac-man/(9.07.2024).
Janik, M. (2013). Kalendariografia polska od XVI–XVIII wieku. Próba typologii. W: I. M. Dacka-Górzyńska, J. Partyka (red.), Kalendarze staropolskie (s. 9–52). Warszawa: Wydawnictwo DiG.
Jasiński, M. (2022). Astrologia według satyryka i astrologia według lekarza. Komentarz Józefa Strusia do pisma Lukiana z Samosat „O gwiazdoznawstwie”. W: G. Raubo, J. Włodarczyk (red.), Światy (nie)równoległe. Literatura wobec astronomii (s. 19–43). Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Justyniarska-Chojak, K. (2017). O nauce gwiazdecznej w polskich poradnikach medycznych z XVI wieku. W: S. Konarska-Zimnicka, P. Tambor, B. Wojciechowska (red.), Niebo. Tradycje, przekazy, inspiracje (s. 279–288). Kielce: Wydawnictwo Jedność.
Kaliszuk, J., Szyller, S. (oprac.) (2012). Inwentarz rękopisów do połowy XVI wieku w zbiorach Biblioteki Narodowej. Warszawa: Biblioteka Narodowa.
Kłoczowski, J. (2010). Wspólnoty zakonne w średniowiecznej Polsce. Lublin: Wydawnictwo KUL.
Konarska-Zimnicka, S. (2018). „Wenus panią roku, Mars towarzyszem…”. Astrologia w Krakowie XV i początku XVI wieku. Kielce: Wydawnictwo Uniwersytetu Jana Kochanowskiego.
Konarska-Zimnicka, S. (2020). Late Medieval Krakow Astrological Prognostics Concerning Health, Disease and Treatment Methods. Res Historica, 50, 79–97.
Maciąg-Fiedler, A. (2016). „Astrorum divina ars et scientia”. Słownictwo astronomiczne w łacińskich pismach polskich autorów doby średniowiecza. Kraków: Polska Akademia Nauk IJP.
Mika, T. (2015). Tekst staropolski jako odmienny obiekt badań? W poszukiwaniu narzędzi opisu. LingVaria, 10 (2), 235–250.
Partyka, J. (2019). Między „scientia curiosa” a encyklopedią. Europejskie konteksty dla staropolskich kompendiów wiedzy. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Badań Literackich PAN.
Paszkiewicz, M. (2022). Kiedy „w drogę iść”, a kiedy „z wielkimi pany mowić”, czyli „Nauka krotka, cokolwiek kto ma począć po każdym znamieniem niebieskim”. Tekst astrologiczny ze zbioru „Conservatio sanitatis” (1535 rok). Poznański Półrocznik Językoznawczy, 32 (2), 35–60.
Paszkiewicz, M. (w druku). Czego uczą „nauki krótkie”? XVI-wieczne teksty astrologiczno-medyczne w perspektywie porównawczej.
Piskała, M. (2020). Medycyna ze staropolskiego kalendarza. Analecta. Studia i Materiały z Dziejów Nauki, 29 (2), 149–166.
Raubo, A. (2017). Astrologiczne i humoralne uwarunkowania wyglądu ciała ludzkiego. Johannesa ab Indagine „Introductiones apotelesmaticae in Chyromantiam, Physiognomiam, Astrologiam Naturalem complexiones hominum naturas planetarum” (1522) na tle kultury umysłowej renesansu. Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Literacka, 31 (51), 89–128.
Raubo, G. (2011). „Ludzie się na górne zapatrują obroty”. Astronomiczne konteksty literatury polskiego baroku. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Raubo, G., Włodarczyk, J. (2022). Wprowadzenie. Światy (nie)równoległe: między historią literatury a historią astronomii. W: G. Raubo, J. Włodarczyk (red.), Światy (nie)równoległe. Literatura wobec astronomii (s. 9–15). Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Seruga, J. (1913). Krakowskie kalendarze XVI wieku. Kraków: drukarnia „Czasu”.
Snoch, J. (2018). „Jako pawa upiec”. Tekst kulinarny w renesansowym zielniku polskim. Warszawa: Wydział Polonistyki UW.
Starownik, A. (2020). „Jak to się zwykło przedstawiać planety?” Warszawski pochód planet w zapiskach Martina Grunewega – rekonesans. Ruch Literacki, 61 (3), 295–311.
Turkiewicz, N. (2020). Computus chirometralis Jana z Głogowa. Studium chronologii technicznej z przekładem i komentarzem. Rzeszów: Bonus Liber.
Urbańczyk, S. (1956). Słownik staropolski. T. 2. Warszawa: PAN.
Włodarczyk, J. (2008). Astrologia. Historia – mity – tajemnice. Warszawa: Świat Książki.
Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
License
Copyright (c) 2024 Melusine. Old Literature and Culture
This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.
