Józef Chałasiński’s sociological theory of the Polish intelligentsia

Authors

DOI:

https://doi.org/10.26485/PS/2021/70.1/2

Keywords:

Józef Chałasiński, the Polish intelligentsia, social mobility, cultural mobility, democratization of culture, cultural man

Abstract

This article aims to discuss Józef Chałasiński’s theory on the Polish intelligentsia. The author of the text argues that it should be considered in relation to other topics which Chałasiński tackled: the democratization of culture, social mobility, the problems of the nation, and relations between the culture of the nobility and the culture of peasants (displaced from the Polish imaginary). In the first section of the article, the author traces the most important inspirations that shaped his concept of the intelligentsia. In the second section, he argues that although Józef Chałasiński did not deliver a final work on this subject, a relatively consistent theoretical position can be derived from his writings. The author also puts forward the thesis that according to Chałasiński the most important role in sustaining the intelligentsia’s highest position was played by culture. Therefore, his criticism of the intelligentsia was directed at the democratization of national culture. In the concluding section, the author emphasizes the persistence of several motives on the intelligentsia in Chałasiński’s work and synthesizes his findings on this subject. The author also describes the critical perspective that accompanied Chałasiński throughout his intellectual biography. Chałasiński hoped that the model of personality represented by the intelligentsia should be replaced by a democratic model of a cultural man who could actively participate in the cultural life of the nation, regardless of profession or education.

References

Bokszański Zbigniew. 2012. „Antoniny Kłoskowskiej teoria i socjologia kultury”. Przegląd Socjologiczny 61(3): 47–54.

Brzozowski Stanisław. 1919/1983. Legenda Młodej Polski. Kraków, Wrocław: Wydawnictwo Literackie.

Chałasiński Józef. 1935. Tło socjologiczne pracy oświatowej. Warszawa: Instytut Oświaty Dorosłych.

Chałasiński Józef. 1938. Młode pokolenie chłopów. Procesy i zagadnienia kształtowania się warstwy chłopskiej w Polsce. T. 4. O chłopską szkołę. Warszawa: Państwowy Instytut Kultury Wsi.

Chałasiński Józef. 1984. Młode pokolenie chłopów. Procesy i zagadnienia kształtowania się warstwy chłopskiej w Polsce. T. 1. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.

Chałasiński Józef. 1946a. „Inteligencja polska w świetle swej genealogii społecznej”. Kuźnica. Tygodnik Społeczno-Literacki 4: 1–2.

Chałasiński Józef. 1946b. „Socjologia i historia inteligencji polskiej”. Kuźnica. Tygodnik Społeczno-Literacki 20: 1–3.

Chałasiński Józef. 1949. „Reforma studiów humanistycznych. Założenia społeczne, ideologiczne i organizacyjne”. Myśl Współczesna 6/7: 273–295.

Chałasiński Józef. 1975. „Kultura jako przedmiot badań socjologii i etnologii”. Przegląd Humanistyczny 4: 1–7.

Chałasiński Józef. 1968a. Czy jest jeszcze inteligencja w Polsce? W: Kultura i naród. Studia i szkice, J. Chałasiński, 435–441. Warszawa: Książka i Wiedza. [Pierwodruk: Przegląd Kulturalny (1963) 15: 1, 3].

Chałasiński Józef. 1968b. Społeczno-kulturalny awans prowincji. W: Kultura i naród. Studia i szkice, J. Chałasiński, 449–488. Warszawa: Książka i Wiedza. [Pierwodruk: Kultura i Społeczeństwo (1964) 1: 11–33].

Chałasiński Józef. 1968c. Chłopi – kultura – naród. W: Kultura i naród. Studia i szkice, J. Chałasiński, 526–546–488. Warszawa: Książka i Wiedza. [Pierwodruk: Wieś Współczesna (1966) 10: 21–32].

Chałasiński Józef. 1978. Czy istnieje jeszcze inteligencja w Polsce? Rozmowę przepr. Bogdan Maciejewski. ITD 16: 6–7.

Chałasiński Józef (pseud. Jan Stróżyk). 1984. „Chłopi i Panowie. Inteligencja a problem chłopski w kulturze polskiej”. Kultura i Społeczeństwo 4: 5–34.

Chałasiński Józef. 1997. Przeszłość i przyszłość inteligencji polskiej. Warszawa: Świat Książki.

Chałasiński Józef. 2007a. Oświata a problem przebudowy społecznej. W: Józef Chałasiński. Człowiek i dzieło. Od teorii wychowania do kulturowej wizji narodu, C. Gryko (red.), 187–197. Lublin: Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Administracji w Lublinie [Pierwodruk: Praca Oświatowa (1935) 4–5: 193–200].

Chałasiński Józef. 2007b. Tło socjologiczne pracy oświatowej. W: Józef Chałasiński. Człowiek i dzieło. Od teorii wychowania do kulturowej wizji narodu, C. Gryko (red.), 198–205. Lublin: Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Administracji w Lublinie.

Chałasiński Józef. 2007c. Chłopi i Panowie. Inteligencja a problem chłopski w kulturze polskiej. W: Józef Chałasiński. Człowiek i dzieło. Od teorii wychowania do kulturowej wizji narodu, C. Gryko (red.), 262–297. Lublin: Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Administracji w Lublinie (zawiera rozdział IV: „Mit szlacheckiej kultury” niepublikowany w Kulturze i Społeczeństwie).

Chałasiński Józef. 2007d. Przyszłość inteligencji. W: Józef Chałasiński. Człowiek i dzieło. Od teorii wychowania do kulturowej wizji narodu, C. Gryko (red.), 309–318. Lublin: Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Administracji w Lublinie [Pierwodruk: Orka (1958) 8: 1–2].

Dmowski Roman. 2007. Myśli nowoczesnego Polaka. Skultuna: Ligatur.

Fik Marta. 1989. Kultura polska po Jałcie. Kronika lat 1944−1981. London: Polonia.

Frankfort-Nachmias Chava, David Nachmias. 2001. Metody badawcze w naukach społecznych. Poznań: Zysk i S-ka Wydawnictwo.

Górski Piotr. 2007. „Problematyka inteligencji w pracach polskich socjologów okresu międzywojennego”. Kwartalnik Historii Nauki i Techniki 3⁄4: 131–164.

Gryko Czesław. 1989. Józef Chałasiński. Socjologiczna teoria kultury. Lublin: Wydawnictwo Lubelskie.

Gryko Czesław. 2007. Józef Chałasiński. Człowiek i dzieło. Od teorii wychowania do kulturowej wizji narodu. Lublin: Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Administracji w Lublinie.

Janaszek-Ivaničková Halina. 1971. Świat jako zadanie inteligencji. Studium o Stefanie Żeromskim. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.

Kaczyńska Elżbieta. 1999. Pejzaż miejski z zaściankiem w tle. Warszawa: Fundacja Res Publica.

Kłoskowska Antonina. 1984. „Socjologia in Extremis (W związku z niepublikowanym dziełem Józefa Chałasińskiego)”. Kultura i Społeczeństwo 4: 39–46.

Koselleck Reinhart. 2015. Krytyka i kryzys. Patogeneza świata mieszczańskiego. Warszawa: Res Publica Nowa.

Kulas Piotr. 2017. Inteligenckość zaprzeczona. Etos i tożsamość młodych inteligenckich elit. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.

Kurzman Charles, Lynn Owens. 2002. “The sociology of intellectuals”. Annual Review of Sociology 28: 63–82.

Habielski Rafał. 2009. Polityczna historia mediów w Polsce w XX wieku. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie i Profesjonalne.

Lewandowski Czesław. 1990. „Dyskusja prasowa nad koncepcją inteligencji polskiej J. Chałasińskiego w latach 1946–1948”. Kwartalnik Historii Prasy Polskiej 3–4: 71–101.

Mencwel Andrzej. 2014. Stanisław Brzozowski. Postawa krytyczna. Wiek XX. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.

Merton Robert K. 2002. Teoria socjologiczna i struktura społeczna. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Mokrzycki Edmund. 1974. „Dyskusja o właściwościach niebytu”. Literatura 48: 12.

Mucha Janusz, Kamil Łuczaj. 2013. O teorii społecznej, teorii socjologicznej oraz ich praktykowaniu i nauczaniu. Kraków: Zakład Wydawniczy Nomos.

Szczepański Jan. 1960. Zakończenie. W: Wykształcenie a pozycja społeczna inteligencji. Z badań klasy robotniczej i inteligencji, J. Szczepański (red.), 445–510. Łódź: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

Szczepański Jan. 1973. Odmiany czasu teraźniejszego. Warszawa: Książka i Wiedza.

Szwarc Renata. 1947. „Dyskusja na temat inteligencji polskiej”. Przegląd Socjologiczny 9(1–4): 282–288.

Ossowska Maria. 1986. Inteligent polski na tle grup towarzyskich Europy Zachodniej. W: Socjologia moralności. Zarys zagadnień, M. Ossowska, 278–297. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe. [Pierwodruk: Myśl Współczesna (1947) 5: 129–140].

Palska Hanna. 1994. Nowa inteligencja w Polsce Ludowej. Świat przedstawień́ i elementy rzeczywistości. Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN.

Popławski Jan Ludwik. 1888. „Proletariat inteligentny”. Głos 8(20): 493–494.

Ritzer George. 2004. Klasyczna teoria socjologiczna. Poznań: Zysk i S-ka Wydawnictwo.

Smoczyński Rafał, Tomasz Zarycki. 2017. Totem inteligencki. Arystokracja, szlachta, ziemiaństwo w polskiej przestrzeni społecznej. Warszawa: WN Scholar.

Turner Jonathan H. 2008. Struktura teorii socjologicznej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Zahorska Marta. 1978. Spór o inteligencję w polskiej myśli społecznej. W: Inteligencja polska pod zaborami, R. Czepulis-Rastenis (red.), 179−216. T. 1. Warszawa: Instytut Historii PAN, Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

Wincławski Włodzimierz. 1989. Wprowadzenie do Chałasińskiego: Przewodnik bio-bibliograficzny.

Toruń: Uniwersytet Mikołaja Kopernika.

Znaniecki Florian. 1974. Ludzie teraźniejsi a cywilizacja przyszłości. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

Znaniecki Florian. 1984. Przedmowa. W: Młode pokolenie chłopów. Procesy i zagadnienia kształtowania się warstwy chłopskiej w Polsce. T. 1, J. Chałasiński, IX–XVIII. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.

Zysiak Agata. 2016. Punkty za pochodzenie. Powojenna modernizacja i uniwersytet w robotniczym mieście. Kraków: Zakład Wydawniczy Nomos.

Żarnowski Janusz. 1964. Struktura społeczna inteligencji w Polsce w latach 1918−1939. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

Żeromski Stefan. 1919. Organizacja inteligencji zawodowej. Warszawa: Towarzystwo Wydawnicze.

Żółkiewski Stefan. 1946. „Po Zjeździe Wrocławskim. Z Bergsonem, Dulską i Soplicą we Wrocławiu”. Kuźnica Tygodnik Społeczno-Literacki 26(44): 1–2.

Downloads

Published

2021-03-08

How to Cite

Kulas, P. (2021). Józef Chałasiński’s sociological theory of the Polish intelligentsia. Przegląd Socjologiczny, 70(1), 15–39. https://doi.org/10.26485/PS/2021/70.1/2

Issue

Section

ARTICLES