The ricochets of subjectivation in the life stories of renowned visual artists
DOI:
https://doi.org/10.26485/PS/2021/70.3/4Keywords:
artists, contemporary art, visual arts, subjectivation, field theory, discourse theory, trajectory, biographical studies, sociographyAbstract
The paper presents a theoretical proposal grounded in the material of non-anonymous autobiographical narrative interviews with renowned Polish visual artists. The concept of ricochets of subjectivation names a particular process structure found in the interviews. It also critically modifies the metaphor of trajectory, popular in sociology. The concept characterises the process of developing an idiosyncratic life and creative project of the artist, against the backdrop of the former achievements of the modern art discourse, including works of the masters, as well as the structure of the positions in the local art field and the work of contemporary competitors. The paper discusses in more detail fragments of an interview with the Polish sculptor, video artist and performer Katarzyna Kozyra, which most significantly inspired the concept described. The literary form of the main part of the text seeks to search for new ways of doing sociography. That is, weaving a story, that is at the same time an idiographic representation, and a result of analytical and theoretical work.
References
Abbing Hans. 2002. Why are artists poor? The exceptional economy of the arts. Amsterdam: Amsterdam University Press.
Abbing Hans. 2011. Uwagi na temat wyzysku biednych artystów. W: Wieczna radość: Ekonomia polityczna społecznej kreatywności, M. Kozłowski, A. Kurant, J. Sowa, K. Szadkowski, K. Szreder (red.), 329–340. Warszawa: Fundacja Nowej Kultury Bęc Zmiana.
Aschaffenburg Karen, Inke Maas. 1997. “Cultural and educational careers: The dynamics of social reproduction”. American Sociological Review 62(4): 573–587.
Barthes Roland. 1999. „Śmierć autora”. Teksty Drugie 2(1): 247–251.
Becker Howard S. 1982. Art worlds. Berkeley: University of California Press.
Becker Howard S. 2009. Outsiderzy. Studia z socjologii dewiacji. tłum. O. Siara. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Bertaux Daniel. 1981. From the life-history approach to the transformation of sociological practice. In: Biography and society: The life history approach, D. Bertaux (ed.), 29–46. London–Beverly Hills: Sage Publications.
Bishop Claire. 2013. „Partycypacja i spektakl”. Kultura Współczesna 77(2): 26–36.
Bloom Harold. 2002. Lęk przed wpływem: Teoria poezji. tłum. A. Bielik-Robson, M. Szuster. Kraków: Universitas.
Boltanski Luc. 2011. Od rzeczy do dzieła. Proces atrybucji i nadawania wartości przedmiotom. W: Wieczna radość: Ekonomia polityczna społecznej kreatywności, M. Kozłowski, A. Kurant, J. Sowa, K. Szadkowski, K. Szreder (red.), 17–48. Warszawa: Fundacja Nowej Kultury Bęc Zmiana.
Bourdieu Pierre. 1984. Specyfika dziedziny naukowej i społeczne warunki rozwoju wiedzy. W: Kryzys i schizma. Antyscjentystyczne tendencje w socjologii współczesnej, t. 1, E. Mokrzycki (red.), 87–136. tłum. E. Neyman. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Bourdieu Pierre. 2000. The biographical illusion. trans. Y. Wink, W. Leeds-Hurwitz. In: Identity: A reader, P. du Gay, J. Evans, P. Redman (eds.), 297–303. London, Thousand Oaks, New Delhi: Sage Publications.
Bourdieu Pierre. 2001. Reguły sztuki: Geneza i struktura pola literackiego. tłum. A. Zawadzki. Kraków: Universitas.
Bourdieu Pierre. 2004. Teoria obiektów kulturowych. tłum. A. Zawadzki. W: Odkrywanie modernizmu: przekłady i komentarze, R. Nycz (red.), 259–280. Kraków: Universitas.
Bourdieu Pierre. 2005. Dystynkcja: Społeczna krytyka władzy sa̧dzenia. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Bourdieu Pierre. 2006. Medytacje pascaliańskie. tłum. K. Wakar. Warszawa: Oficyna Naukowa.
Bourdieu Pierre. 2013. „Homo Academicus. Posłowie, 20 lat póź niej”. tłum. M. Janik. Praktyka Teoretyczna 7(1): 31–50.
Charmaz Kathy. 2013. Teoria ugruntowana: Praktyczny przewodnik po analizie jakościowej. tłum. B. Komorowska. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Daenekindt Stijn, Henk Roose. 2013. “Cultural chameleons: Social mobility and cultural practices”. Acta Sociologica 56(4): 309–324.
De Graaf Nan Dirk, Gerbert Kraaykamp, Paul M . De Graaf. 2000. “Parental cultural capital and educational attainment in the Netherlands: A refinement of the cultural capital perspective”. Sociology of Education 73(2): 92–111. http://www.jstor.org/stable/2673239.
Deleuze Gilles. 2004. Foucault. tłum. M. Gusin. Wrocław: Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej Edukacji TWP.
Deleuze Gilles, Dieter Eribon. 2007. Życie jako dzieło sztuki. tłum. Michał Herer. W: G. Deleuze, Negocjacje 1972–1990, 103–110. Wrocław: Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej.
Dickie George. 1974. What is art? An institutional analysis. In: G. Dickie, Art and the aesthetic: An institutional analysis. Ithaca NY: Cornell University Press: 426–437.
DiMaggio Paul. 1982. “Cultural capital and school success: The impact of status culture participation on the grades of U.S. high school students”. American Sociological Review 47(2): 189–201.
Ferenc Tomasz. 2012. Artysta jako obcy: Socjologiczne studium artystów polskich na emigracji. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Fleck Ludwik. 1984. Powstanie i rozwój faktu naukowego: Wprowadzenie do nauki o stylu myślowym i kolektywie myślowym. tłum. M. Tuszkiewicz, Z. Cackowski. Lublin: Wydawnictwo Lubelskie.
Fligstein Neil. 2010. Kompetencje społeczne i teoria pola. W: Nowe perspektywy teorii socjologicznej. Wybór tekstów, A. Manterys, J. Mucha (red.), 273–300. Kraków: Nomos.
Fligstein Neil, Doug McAdam. 2012. A theory of fields. New York: Oxford University Press.
Foucault Michel. 1998. „Podmiot i władza”. tłum. J. Zychowicz. Lewą Nogą 9: 174–192.
Foucault Michel. 2002a. Archeologia wiedzy. tłum. A. Siemek. Warszawa: De Agostini.
Foucault Michel. 2002b. Porządek dyskursu: wykład inauguracyjny wygłoszony w Collège de France 2 grudnia 1970. tłum. M. Kozłowski. Gdańsk: słowo/obraz terytoria.
Foucault Michel. 2013. Kim pan jest, profesorze Foucault? Debaty, rozmowy, polemiki, B. Błesznowski, K. Matuszewski, K.M. Jaksender (red.). tłum. K.M. Jaksender. Kraków: Libron.
Fraser Nancy. 1990. “Rethinking the public sphere: A contribution to the critique of actually existing”. Social Text 25(26): 56–80.
Geertz Clifford. 2005. Opis gęsty: W poszukiwaniu interpretatywnej teorii kultury. W: C. Geertz, Interpretacja kultur: Wybrane eseje. tłum. Maria Piechaczek. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego: 17–47.
Giddens Anthony. 2006. Nowoczesność i tożsamość. „Ja” i społeczeństwo w epoce późnej nowoczesności. tłum. A. Szulżycka. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Glaser Barney, Anselm Strauss. 2009. Odkrywanie teorii ugruntowanej: strategie badania jakościowego. tłum. M. Gorzko. Kraków: Zakład Wydawniczy Nomos.
Goldthorpe John H . 2007. “Cultural capital: Some critical observations”. Sociologica 2: 1–23. http://www.rivisteweb.it/doi/10.2383/24755.
Gutiérrez Kris D., Barbara Rogoff. 2003. “Cultural ways of learning: Individual traits or repertoires of practice”. Educational Researcher 32(5): 19–25.
Hardt Michael, Antonio Negri. 2012. Rzecz-pospolita: Poza własność prywatną i dobro publiczne. tłum. P. Juskowiak i in. Kraków: Korporacja Ha!art.
Heinich Nathalie. 2005. L’élite artiste. Excellence et singularité en régime démocratique. Paris: Gallimard.
Heinich Nathalie. 2007. Być artystą: Rzecz o przekształceniach statusu malarzy i rzeźbiarzy. tłum. L. Mazur. Warszawa: Vizja Press & IT.
Heinich Nathalie. 2010. Socjologia sztuki. tłum. A. Karpowicz. Warszawa: Oficyna Naukowa.
Hernik Katarzyna. 2007. Doświadczenie konwersji przez studentów Wydziału Aktorskiego Akademii Teatralnej. Przegląd Socjologii Jakościowej. Monografie III(3). http://www.qualitativesociologyreview.org/PL/volume5_pl.php.
Jacyno Małgorzata. 2007. Kultura indywidualizmu. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Kaźmierska Kaja. 2004. „Wywiad narracyjny jako jedna z metod w badaniach biograficznych”. Przegląd Socjologiczny 53(1): 71–96.
Kestner Grant H . 2013. „Do autonomii przez współpracę? Z Grantem H. Kestnerem na temat jego koncepcji sztuki dialogicznej i kolaboratywnej rozmawiają A. Skórzyńska i P. Juskowiak”. Kultura Współczesna 77(2): 15–25.
Konecki Krzysztof. 2008. Stawanie się jako problem socjologiczny. W: Stawanie się nauczycielem akademickim. Analiza symboliczno-interakcjonistyczna, Ł.T. Marciniak (red.), i–vi. Przegląd Socjologii Jakościowej Monografie IV(2).
Kozłowski Michał, Jan Sowa, Kuba Szreder (red.). 2014. Fabryka Sztuki. Podział pracy oraz dystrybucja kapitałów społecznych w polu sztuk wizualnych we współczesnej Polsce. Warszawa: Wolny Uniwersytet Warszawy, Fundacja Bęc Zmiana.
Kristeva Julia. 1972. „Problemy strukturowania tekstu”. Pamiętnik Literacki 63(4): 233–250.
Kuhn Thomas. 1968. Struktura rewolucji naukowych. tłum. H. Ostromęcka. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Lahire Bernard. 2003. “From the habitus to an individual heritage of dispositions. Towards a sociology at the level of the individual”. Poetics 31(5–6): 329–355.
Lahire Bernard. 2011. The plural actor. Cambridge UK, Malden MA: Polity.
Lakoff George, Mark Johnson. 1988. Metafory w naszym życiu. tłum. T.P. Krzeszowski. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Lévinas Emmanuel. 2007. O uciekaniu. tłum. A. Czarnacka. Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN.
Libera Zbigniew. 2001. „Zimna wojna sztuki ze społeczeństwem”. Magazyn Sztuki. http://www.magazynsztuki.eu/old/archiwum/teksty_internet_arch_all/archiwum_teksty_online_22.html [dostęp: 30.09.2018].
Menger Pierre-Michel. 2014. The economics of creativity. Art and achievement under uncertainty. tłum. S. Rendall, A. Jacobs, A. Dorval, L. Eskinazi, E. Saada, J. Karaganis. Cambridge Mass., London: Harvard University Press.
Ossowska Maria. 1973. Ethos rycerski i jego odmiany. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Płoska Zofia, Łukasz Ronduda. 2014. „Ekwiwalent pieniężny. Artyści mówią o ekonomii podczas Warsaw Gallery Weekend”. Gazeta Wyborcza. http://wyborcza.pl/2029020,76842,16711245.html [dostęp: 26.09.2014].
Rancière Jacques. 2007. Dzielenie postrzegalnego: Estetyka i polityka. tłum. M. Kropiwnicki, J. Sowa. Kraków: Korporacja Ha!art.
Riemann Gerhard, Fritz Schütze. 1992. „«Trajektoria» jako podstawowa koncepcja teoretyczna w analizach cierpienia i bezładnych procesów społecznych”. tłum. Z. Bokszański, A. Piotrowski. Kultura i Społeczeństwo 2: 89–109.
Rosen Sherwin. 1981. “The economics of superstars”. The American Economic Review 71(5): 845–858.
Schofer Evan, John W . Meyer. 2005. “The worldwide expansion of higher education in the twentieth century”. American Sociological Review 70(6): 898–920.
Scholette Gregory. 2003. Dark matter. Activist art and the counter-public sphere. http://www. gregorysholette.com [dostęp: 30.09.2021].
Schütz Alfred. 1984. Potoczna i naukowa interpretacja ludzkiego działania. W: Kryzys i schizma. Antyscjentystyczne tendencje w socjologii współczesnej, t.1, E. Mokrzycki (red.), 137–192. Warszawa: PIW.
Schütze Fritz. 1997. „Trajektorie cierpienia jako przedmiot badań socjologii interpretatywnej”. tłum. M. Czyżewski. Studia Socjologiczne 1: 11–56.
Schütze Fritz. 2012. Analiza biograficzna ugruntowana empirycznie w autobiograficznym wywiadzie narracyjnym. W: Metoda biograficzna w socjologii: Antologia tekstów, K. Kaźmierska (red.), 141–278. tłum. K. Waniek. Kraków: Zakład Wydawniczy Nomos.
Scott Joan W . 1991. “The evidence of experience”. Critical Inquiry 17(4): 773–797.
Sheppard Richard. 1998. Problematyka modernizmu europejskiego. W: Odkrywanie modernizmu: przekłady i komentarze, R. Nycz (red.), 71–155. Kraków: Universitas.
Sienkiewicz Kuba. 2010. „Zbigniew Libera «Lego. Obóz koncentracyjny»”. Culture.Pl, https://culture.pl/pl/dzielo/zbigniew-libera-lego-oboz-koncentracyjny [dostęp: 30.09.2021].
Simondon Gilbert. 1992. Genesis of the individual. In: Incorporations, J. Crary, S. Kwinter (eds.), 297–319. New York: Zone Books.
Ślęzak Izabela. 2009. Stawanie się poetą. Analiza interakcjonistyczno-symboliczna. Przegląd Socjologii Jakościowej. Monografie V(1). http://www.qualitativesociologyreview.org/PL/ Volume9/PSJ_monografie_4.pdf.
Szenajch Piotr. 2011. Jak być skutecznym i nie stracić esencji? W: Żmijewski. Przewodnik Krytyki Politycznej, 97–116. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
Takács Erzsébet. 2012. “From the one to the many from Pierre Bourdieu’s habitus theory to the concept of Bernard Lahire’s l’homme pluriel”. Acta Sociologica 5: 57–60.
Taylor Charles. 2001. Źródła podmiotowości: Narodziny tożsamości nowoczesnej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Thornton Sarah. 2011. Siedem dni w świecie sztuki. tłum. M. Kuliś. Warszawa: Propaganda.
Tokarska-Bakir Joanna. 1992. „Hermeneutyka gadamerowska w etnograficzym badaniu obcości”. Konteksty. Polska Sztuka Ludowa 1: 3–17.
Wagner Izabela. 2005. „Sprzężenie karier. Konstrukcja karier w środowiskach artystycznych i intelektualnych”. Przegląd Socjologii Jakościowej 1(1): 20–41.
Wagner Izabela. 2015. Producing excellence: The making of virtuosos. New Brunswick: Rutgers University Press.
Waniek Katarzyna. 2020. Ucieczka jako przyczyna mobilności Europejczyków. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Żmijewski Artur. 2007. „Stosowane sztuki społeczne”. Krytyka Polityczna 11–12: 14–24.
