Strategie oporu ukraińskich kobiet. Dysydentki, wolontariuszki, uchodźczynie
DOI:
https://doi.org/10.26485/PS/2024/73.4/1Słowa kluczowe:
Ukraina, dysydentki, wolontariuszki, uchodźczynie, przestrzeń społeczna, przestrzeń polityczna, opór, wsparcie społeczne, aktywizmAbstrakt
W artykule przedstawiam problematykę działań oporowych w Ukrainie w kontekście codziennych praktyk budowania sieci wsparcia społecznego w perspektywie doświadczenia kobiet. Analiza oparta jest na wywiadach biograficznych trzech kategorii narratorek: ukraińskich dysydentek z lat 60.–80. XX wieku, wolontariuszek z lat 2014–2016 oraz uchodźczyń, które znalazły się w Polsce w wyniku pełnoskalowej agresji rosyjskiej na Ukrainę w latach 2022–2023. Pokazuję, w jaki sposób kobiety działające w przestrzeni społecznej (prywatnej) przekraczają granicę przestrzeni politycznej (publicznej). Analiza wywiadów stanowi podstawę do badan nad specyfiką strategii oporu i powiązanego z nim wsparcia społecznego stosowanego przez kobiety. Opór dysydentek przejawiał się w aktach życia codziennego, nie nosił znamion heroicznych i łatwo ulegał zapomnieniu. Ten rodzaj oporu znajduje kontynuację w wydarzeniach związanych z wojną rosyjsko-ukraińską, poczynając od 2014 roku. Szczególnie istotna jest rola kobiet w ruchu wolontariackim w pierwszych latach wojny. Był to ruch kreujący społeczeństwo obywatelskie, który umożliwił zaistnienie zmiany społecznej, jaka trwa i ewoluuje do dziś, także w warunkach pełnoskalowych działań wojennych. Dotyczy to również uchodźczyń, które przybyły do Polski, podejmujących różne działania wspierające ukraińskie społeczeństwo i armię. Te nieoczywiste formy oporu, choć pozostają w cieniu bezpośredniego oporu militarnego, warte są zbadania w perspektywie przyszłego kształtu społeczeństwa ukraińskiego.
Bibliografia
Aleksiejewa Liudmiła. 2013. „Ruch obrony praw człowieka w ZSRR”. tłum. O. Morańska, M. Strasz. Wolność i Solidarność 6: 64–91.
Bielska Ewa. 2010. Poradnictwo i wsparcie społeczne jako działalność polityczna i oporowa. W: Pomoc ‒ wsparcie społeczne ‒ poradnictwo. Od teorii do praktyki. M. Piorunek (red.), 50–61. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
Bielska Ewa. 2013. Koncepcje oporu we współczesnych naukach społecznych: Główne problemy, pojęcia, rozstrzygnięcia. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Boroń Aleksandra, Agnieszka Gromkowska-Melosik. 2022. Ukraińskie uchodźczynie wojenne. Tożsamość, trauma, nadzieja. Kraków: Impuls.
Channell-Justice Emily. 2022. Without the state: Self-organization and political activism in Ukraine. Toronto: University of Toronto Press.
Channell-Justice Emily. 2024. Self-organization and the state. W: Dispossession. Anthropological perspectives on Russia’s war against Ukraine. C. Wanner (ed.), 188–207. New York: Routledge.
Chugaievska Svitlana, Anna Dybała, Rafał Wisła. 2023. Ukraiński kryzys migracyjny. Konsekwencje ekonomiczne dla krajów Unii Europejskiej i Ukrainy: Wyzwania oraz ryzyka. W: Migracje i uchodźstwo ludności: Trendy, problemy, wyzwania. P. Szymczyk, I. Domina (red.), 77–122. Lublin: Wydawnictwo Naukowe Tygiel.
Cohen Sheldon, Thomas A. Wills. 1985. “Stress, social support and the buffering hypothesis”. Psychological Bulletin 98: 310–357.
Długosz Piotr, Liudmyla Kryvachuk, Dominika Izdebska-Długosz. 2022. Uchodźcy wojenni z Ukrainy – życie w Polsce i plany na przyszłość. Lublin: Academicon.
Długosz Piotr, Dominika Izdebska-Długosz. 2024. Uchodźczynie wojenne z Ukrainy: Dwa lata od inwazji. Lublin: Academicon.
Doboszewska Alina. 2021. Uchast’ zhinok u dysydents’komu rusi 60-80-kh rokiv v Ukraini. W: Slukhaty, chuty, rozumity: Usna istoriia Ukrainy XX–XXI stolit’. G. Grinchenko (red.), 235–251. Kyiv: Heinrich Böll Stiftung.
Doboszewska Alina. 2022. „Marija Hel, «Jak się już za to wzięliśmy, to trzeba walczyć do końca ». Historia oporu ukraińskiej dysydentki w ZSRR”. Wrocławski Rocznik Historii Mówionej 12: 250–277. https://doi.org/10.26774/wrhm.349.
Doboszewska Alina. 2023. Тvorennia merezhi sotsialnoii pidtrymki ukrains’kymy dysydentkamy 1960–1980 rokiv. W: Zhinochi vymiry mynuloho: Uiavlennia, dosvidy, reprezentatsii. Monohrafia. O. Kis (red.), 321–336. Lviv: Tsentr mis’koi istorii Tsentralno-Skhidnoi Ievropy.
Filipkowski Piotr. 2015. „Historia mówiona jako historia faktyczna albo jak «odantropologizować » opowieści o przeszłości?”. Rocznik Antropologii Historii 8: 91–108.
Foucault Michel. 1982. “Subject and power”. Critical Inquiry 8(4): 777–795.
Fraser Nancy. 1989. Unruly practices: Power, discourse and gender in contemporary social theory. Minneapolis: University of Minnesota Press.
Gałęziowski Jakub. 2019. “Oral history and biographical method. Common framework and distinctions resulting from different research perspectives”. Przegląd Socjologii Jakościowej 15(2): 76–103. https://doi.org/10.18778/1733-8069.15.2.05.
Gałęziowski Jakub, Kaja Kaźmierska. 2023. “Together or apart? Doing biographical research and oral history in an interdisciplinary context”. Current Sociology 71(4): 627–643. https://doi.org/10.1177/00113921221132752.
Havelkova Hana. 1993. A few prefeminist thoughts. W: Gender politics and post-communism: Reflections from Eastern Europe and the former Soviet Union. N. Funk, M. Mueller (eds.), 62–73. New York: Routledge.
Horielov D.M., Оleksandr А. Kornievs’kyi. 2015. Volonters’kyi rukh: Svitovyi dosvid ta ukrains’ki hromadians’ki praktyky. Kyiv: Natsionalnyi Instytut Stratehichnykh Doslidzhen’.
Hrycak Jarosław. 2000. Historia Ukrainy 1772−1999: Narodziny nowoczesnego narodu. tłum. K. Kotyńska. Lublin: Instytut Europy Środkowo-Wschodniej.
Jarząbek Marcin. 2024. Podręcznik do historii mówionej. Warszawa: Centrum Archiwistyki Społecznej.
Kaźmierska Kaja, Katarzyna Waniek. 2020. Autobiograficzny wywiad narracyjny: Metoda – technika – analiza. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Kelly Joan. 1989. Women, history and theory. Chicago: University of Chicago Press.
Kenney Padraic. 2015. Płeć opozycji w komunistycznej Polsce. tłum. A. Halemba, A. Weseli. W: Opór i dominacja: Antologia tekstów. A. Pasieka, K. Zielińska (red.), 91–126. Kraków: Nomos.
Kondratowicz Ewa. 2001. Szminka na sztandarze: Kobiety Solidarności 1980–1989. Rozmowy. Warszawa: Wydawnictwo Sic!.
Krátká Lenka. 2016. “The visible and invisible role of women in Czech Dissent during the 1970s and 1980s”. Časopis za povijest Zapadne Hrvatske/West Croatian History Journal. Special issue: Revolution and revolutionaries: From the gender perspective 11(11): 111–129.
Krzyżanowska Natalia. 2012. Kobiety w (polskiej) sferze publicznej. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
Łuczaj Kamil, Iwona Leonowicz-Bukała, Olha Krasko. 2024. “Hidden emotional costs of home accommodation. The lived experiences of Ukrainian refugees in Polish homes”. Emotion, Space and Society 53: 1–10. https://doi.org/10.1007/s12134-023-01064-2.
Łukianow Małgorzata, Anna Wylegała. 2023. „Czy, kiedy i jak? Badanie i dokumentowanie losów uchodźczyń wojennych z Ukrainy w Polsce”. Kultura i Społeczeństwo 67(3): 9–40. https://doi.org/10.35757/KiS.2023.67.3.1.
Martsenyuk Tamara. 2024. Women and gender equality in the Ukrainian Armed Forces. W: Dispossession. Anthropological perspectives on Russia’s war against Ukraine. C. Wanner (ed.), 188–207. New York: Routledge.
Modrzewski Jerzy. 2004. Socjalizacja i uczestnictwo społeczne: Studium socjopedagogiczne. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Modrzewski Jerzy. 2010. Wsparcie społeczne jako czynnik wzorujący współczesne scenariusze biograficzne. W: Pomoc ‒ wsparcie społeczne ‒ poradnictwo. Od teorii do praktyki. M. Piorunek (red.), 15–49. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
Morrow Raymond A., Carlos A. Torres. 1995. Social theory and education: A critique of theories of social and cultural reproduction. New York: State University of New York Press.
Pasieka Agnieszka. 2015. Opór, dominacja i teoria społeczna na przełomie XX i XXI wieku. W: Opór i dominacja: Antologia tekstów. A. Pasieka, K. Zielińska (red.), 7–29. Kraków: Nomos.
Penn Shana. 2003. Podziemie kobiet. Warszawa: Rosner & Wspólnicy.
Podobna Yevheniya. 2018. Divchata zrizaiut’ kosy. Kyiv: Ukrains’kyi Instytut Natsional’noi Pam’iati.
Rusnachenko Anatolii. 1998. Natsionalno-vyzvolnyi rukh v Ukraini: Seredyna 1950-kh – pochatok 1990-kh rokiv. Kyiv: Vydavnytstvo im. O. Telihy.
Szymczyk Paulina, Iwona Domina (red.). 2023. Migracje i uchodźstwo ludności: Trendy, problemy, wyzwania. Lublin: Wydawnictwo Naukowe Tygiel.
Tokhtorova Ilmira. 2014. „Volonters’kyi rukh v Ukraini: Shliakh do rozvytku hromadians’koho suspilstva iak sfery socialnykh vidnosyn”. Theory and practice of public administration and local self-government 2. https://el-zbirn-du.at.ua/2014_2/5.pdf.
Verba Lesya, Bohdan Yasen (red). 1980. The human rights movement in Ukraine: Documents of the Ukrainian Helsinki Group, 1976–1980. Baltimore: Smoloskyp.
Winter Steven L. 1996. “The «power» thing”. Virginia Law Review 82(5): 794–795.
Zakharov Ievhen, b.d.. Ukrains’ka Hromadc’ka Hrupa spryiannia vykonanniu Helsins’kykh uhod, http://history.org.ua/LiberUA/UGGSVGU_1/UGGSVGU_1.pdf [dostęp: 22.05.2024].
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Łódzkie Towarzystwo Naukowe
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
