Charakterystyka głosek [t] i [d] w wydaniach teologii moralnej z XVIII wieku (na materiale tekstów z Supraśla, Uniowa i Poczajowa). Przyczynek do dyskusji na temat prostej mowy XVIII wieku

_________________________________

Abstrakt

Artykuł prezentuje analizę graficznych realizacji głosek [t] i [d] w kolejnych edycjach bazyliańskiej, ruskojęzycznej teologii moralnej, które ukazały się w drukarniach bazyliańskich w Supraślu, Uniowie i Poczajowie w XVIII wieku. Wyniki analizy prowadzą do wniosku o występowaniu w XVIII wieku dwóch odrębnych tradycji ortograficznych – białoruskiej i ukraińskiej. W odniesieniu do analizowanych głosek potwierdza je zaznaczenie zjawisk dziekania, ciekania czy ukraińskiego stwardnienia [d] i [t]. Tym samym podważona zostaje teza o przerwaniu tradycji piśmienniczej na ziemiach białoruskich i ukraińskich w XVIII wieku i odrodzenia się białoruskiego i ukraińskiego języka literackiego na nowej – ludowej – bazie. W proponowanym ujęciu tezę tę należy zastąpić tezą o ewolucyjnym rozwoju literackich języków białoruskiego i ukraińskiego.

BIBLIOGRAFIA

_{Aniczenka Uładzimir, 1969, Biełaruska-ukrainskija pis'mowa-mounyja suwiazi, Nawuka i technika, Minsk.}

_{Antoinie Paul, 1776a, Bohosłowije nrawouczitielnoje powsiemstwiennoje…, Poczajiw.}

_{Antoinie Paul, 1776b, Kratkoe na kratkija woprosy y otwity sposobom katychisma…, Poczajiw.}

_{Antoinie Paul, 1779, Bohosłowije nrawouczytielnoje iz bohosłowija Antoine, Tourielli i Rieiffienstujel…, Poczajiw.}

_{Blinawa Ewelina, Miacielskaja Jewdokija, 1969, Biełaruskaja dyjalektałohija, Wyszejszaja szkoła, Minsk.}

_{Bohosłowia nrawouczitielnaja…, 1751, Poczajiw (Богословiа нравоучителная…)}

_{Bohosłowia nrawouczitielnaja…, 1756, Poczajiw (Богословiа нравоучителная…)}

_{Bohosłowia nrawouczitielnaja…, 1787, Poczajiw (Богословiа нравоучителная…)}

_{Bohosłowie nrawouczytełnoe z bohosłowija Antoine, Touryeły y Reiffenstuel prostranno rymskym diałektom o tajnach […], na ruskij diałekt wkratcҍ […], prewedenoe…, 1793, Poczajiw (Богословіe нравоучителноe з богословія Антоіне, Тоуриели и Реіффенстуель пространно римским діалектом о тайнах […], на рускій діалект вкратцҍ […], преведеное…).}

_{Bułyka Alaksandr, 1970, Razwiccio arfahraficznaj sistemy starabiełaruskaj mowy, Nawuka i technika, Minsk.}

_{Czamiarycki Wjaczesłau, red., 2003, Antałohija dauniaj biełaruskaj litaratury XI – pierszaja pałowa XIII stahoddzia, Biełaruskaja nawuka, Minsk.}

_{Fałowski Adam, 2003, Język ruskiego przekładu Katechizmu Jezuickiego z 1585 roku, Wydawnictwo Universitas, Kraków.}

_{Getka Joanna, 2010, Białoruski? Ukraiński? Uwagi o metodologii klasyfikacji źródeł powstałych na ziemiach białoruskich i ukraińskich w XIV–XVII ww., „Studia Interkulturowe Europy Środkowo-Wschodniej”, nr 4, s. 50–67.}

_{Getka Joanna, 2012, Język „Nauk Parafialnych” (1794) – ukraiński wariant prostej mowy końca XVIII wieku, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.}

_{Getka Joanna, 2017, U progu modernizacji. Ruskojęzyczne drukarstwo bazyliańskie XVIII wieku, Katedra Studiów Interkulturowych Europy Środkowo-Wschodniej, Warszawa.}

_{Gumieckaja Łukija, 1965, Woprosy ukrainsko-biełorusskich jazykowych swiazej driewniego pierioda, „Woprosy Jazykoznanija”, № 2, s. 39–44.}

_{Humec'ka Łukija, 1958, Jakij z tr'och nazw zachidnorus'koji literaturnoji mowy XV–XVII st. – zachidnorus'ka, staroukrajins'ka, starobiłoruska slid widdaty perewahu abo jak ci nazwy dyferencijuwaty u wżywanni, „Fiłołogicznyj Zbirnyk”, Kyjiw.}

_{Karskij Jefim, 1903, Biełorussy – Jazyk biełorusskogo naroda, Typohrafija Uczebnoho Okruga, Warszawa.}

_{Karskij Jefim, 1962, Czto takoje driewnieje zapadnorusskoje narieczije, w: J. Karskij, Trudy po biełorusskomu i drugim sławianskim jazykam, Izdatielstwo Akademii Nauk SSSR, Moskwa, s. 253–263.}

_{Korzo Margarita, 2012, Sobranie pripadkov kratkoe (Supraśl 1722) na tle katolickich, siedemnastowiecznych Institutiones morale, w: R. Dobrowolski, M. Zemło, red., Dziedzictwo unii brzeskiej, Wydawnictwo Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin–Supraśl, s. 23–33.}

_{Kratkoje sosłowije nauki christianskija katofoliczieskomu cziełowieku mnohopoleznoje и potriebnoje..., 1759, Supraśl (Краткое сословіе науки хрістіанскія катофическому человеку многополезное и потребное…).}

_{Kuraszkiewicz Władysław, 1985, Tendencje białoruskie i ukraińskie w gwarach okolic Puszczy Białowieskiej oraz rozwój 'a na tle dyftongów i palatalizacji w dawnych gwarach ruskich Podlasia i Chełmszczyzny, w: tegoż, red., Ruthenica. Studia z historycznej i współczesnej dialektologii wschodniosłowiańskiej, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, s. 42–43.}

_{Lehr-Spławiński Tadeusz, 1966, Stosunki pokrewieństwa języków ruskich; w: tegoż, red., Studia i szkice wybrane, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, s. 291–293.}

_{Łabyncew Jurij, Szczawinskaja Łarisa, 2000, Niekotoryje obstojatielstwa i sriedstwa poddierżanija biełorussko-ukrainskoj uniatskoj liturgiczeskoj praktiki w XVII–XIX wiekach, „Driewniaja Rus'”, № 2, s. 124–136.}

_{Łesiów Michał, 1965, Właściwości fonetyczne ukraińskiego języka pisanego w XVII i początku XVIII wieku, „Slavia Orientalis”, nr 3, s. 347–362.}

_{Miakiszew Włodzimierz, 2008, Język Statutu Litewskiego 1588 r., Wydawnictwo Lexis, Kraków.}

_{Mojsijenko Wiktor, 2005, Terminy dla nazywannia mowy, jakoju pysani pamjatky na ukrajins'ko-biłorus'kych zemlach u XІV–XVIІ st., Naukowyj wisnyk Chersons'koho derżawnoho uniwersytetu, Serija „Linhwistyka”, № 2.}

_{Mojsijenko Wiktor, 2006, Fonetyczna systema ukrajinsʹkych polisʹkych howoriw XVI–XVII st. Monohrafija, Wydawectwo ŻDU im. I. Franka, Żytomyr.}

_{Mojsijenko Wiktor, Nika Oksana, 2013, „Prosta mowa” w Ukrajini ta Biłorusi XVI st., NAN Ukrajiny, Nacionalna biblioteka Ukrajiny im. W.I. Wernads'koho, O.S. Onyszczenko (gł. red.), NBUW, Kyjiw.}

_{Morita Koji, 2002, Związek prostej mowy na dawnych Kresach Wschodnich z prostą mową w Wielkim Księstwie Litewskim. Uwagi terminologiczne, w: Z. Abramowicz, red., Wielojęzyczność i wielokulturowość na pograniczu polsko-wschodniosłowiańskim, „Studia Slawistyczne”, nr 3, s. 147–153.}

_{Mozer Michael, 2002, Czto takoje prostaja mowa?, „Studia Slavica Hung”, vol. 47, no. 3–4, s. 221–260.}

_{Ohijenko Iwan, 1930, Ukrajins'ka literaturna mowa XVI-ho st. i ukrajins'kyj Krechiws'kyj Apostoł, Drukarnia Synodalna, Warszawa.}

_{Peredrijenko Witalij, 1976, Diłowa i narodno-rozmowna mowa ХVІІІ st., Naukowa dumka, Kyjiw.}

_{Peredrijenko Witalij, 1979, Formuwannia ukrajins'koji literaturnoji mowy XVIII st. na narodnoji osnowi, Naukowa dumka, Kyjiw.}

_{Pluszcz Pawło, 1962, Do pytannia pro tak zwanu „prostu mowu” XVI–XVIII st. na Ukrajini, w: Pytannia istorycznoho rozwytku ukrajins'koji mowy, Wydawectwo Charkiws'koho Uniwersytetu, Charkiw, s. 27–34.}

_{Pouczenije o s[wia]tych tajnach o dobroditelech b[o]hosłowskych, o zapowidech B[o]żjich, o zapowidech cerkownich, o hrichach, o kaznech y karach c[e]rkownich…, 1745, Uniw (Поученіе о с[вя]тих тайнах, о добродѣтелех б[о]гословских, о заповѣдех Б[о]жїхъ,о заповѣдех церковніхъ, о грѣхахъ, о казнехъ и карахъ ц[е]рковніх'…).}

_{Prawiła o proiznoszienii rossijskich bukw i o isprawnom tiech żie w nowiejsziem grażdanskom pisʹmie upotrieblenii, ili o prawopisanii, sobranіie iz rossijskich grammatik, 1772, Tipografija Moskowskogo Uniwiersitieta, Moskwa (Правила о произношении российских букв и о исправном техже в новейшем гражданском письме употреблении, или о правописании, собраніе из российских грамматик).}

_{Rusaniws'kyj Witalij, 2002, Istorija ukrajinsʹkoji literaturnoji mowy, ArtEk, Kyjiw.}

_{Sobranije prypadkow kratkoje i duch[o]wnym osobam potrebnoje imjeszczeje w cebje nauku o sakramentach, o desati B[ż]jiych prykazaniach o przykazaniach cerkownych…, 1722, Supraśl (Собранїе прыпадковъ краткое и дух[о] внымъ особамъ...).}

_{Sobranije prypadkow kratkoje y duchownym osobam potrebnoje..., 1732, Uniw (Собранїе прыпадковъ краткое i духовнымъ особомъ потребное…).}

_{Stankiewicz Jan, 1939, Historyja biełaruskaha jazyka, Wilno.}

_{Swiażynski Uładzmir, 2001, Prablema identyfikacyi aficyjnaj mowy Wialikaha Kniastwa Litouskaha, w: Metriciana, t. I, Minsk, s. 109–111.}

_{Szewelow Jurij, 2002, Istoryczna fonołohija ukrajinsʹkoji mowy. Perekład z anhlijsʹkoho wydannia Serhija Wakułenka ta Andrija Danyłenka, Akta, Charkiw.}

_{Uspienskij Boris, 1994, Kratkij oczerk istorii russkogo jazyka (XI–XIX stst.), Gnozis, Moskwa.}

_{Żurawskij Arkadz', 1978, Diełowaja pis'miennost'w sistiemie starobiełorusskogo jazyka, „Wostocznosławianskoje i Obszczeje Jazykoznanije”, Moskwa, s. 185–191.}

_{Żytec'kyj Pawło, 1889, Oczerk litieraturnoj istorii małorusskago nareczija w XVII i XVIII ww., cz. I, Typorhafija H.T. Korczak-Nowyckoho, Kyjiw.}